永州之野产异蛇：黑质而白章，触草木尽死；以啮人，无御之者。然得而腊之以为饵，可以已大风、挛踠、瘘疠，去死肌，杀三虫。其始太医以王命聚之，岁赋其二。募有能捕之者，当其租入。永之人争奔走焉。

有蒋氏者，专其利三世矣。问之，则曰：“吾祖死于是，吾父死于是，今吾嗣为之十二年，几死者数矣。”言之貌若甚戚者。余悲之，且曰：“若毒之乎？余将告于莅事者，更若役，复若赋，则如何？”蒋氏大戚，汪然出涕曰：“君将哀而生之乎？则吾斯役之不幸，未若复吾赋不幸之甚也。向吾不为斯役，则久已病矣。自吾氏三世居是乡，积于今六十岁矣。而乡邻之生日蹙，殚其地之出，竭其庐之入。号呼而转徙，饿渴而顿踣。触风雨，犯寒暑，呼嘘毒疠，往往而死者，相藉也。曩与吾祖居者，今其室十无一焉。与吾父居者，今其室十无二三焉。与吾居十二年者，今其室十无四五焉。非死即徙尔，而吾以捕蛇独存。悍吏之来吾乡，叫嚣乎东西，隳突乎南北；哗然而骇者，虽鸡狗不得宁焉。吾恂恂而起，视其缶，而吾蛇尚存，则弛然而卧。谨食之，时而献焉。退而甘食其土之有，以尽吾齿。盖一岁之犯死者二焉，其余则熙熙而乐，岂若吾乡邻之旦旦有是哉。今虽死乎此，比吾乡邻之死则已后矣，又安敢毒耶？”

余闻而愈悲，孔子曰：“苛政猛于虎也！”吾尝疑乎是，今以蒋氏观之，犹信。呜呼！孰知赋敛之毒，有甚于是蛇者乎！故为之说，以俟夫观人风者得焉。

yǒng zhōu zhī yě chǎn yì shé ：hēi zhì ér bái zhāng ，chù cǎo mù jìn sǐ ；yǐ niè rén ，wú yù zhī zhě 。rán dé ér là zhī yǐ wéi ěr ，kě yǐ yǐ dà fēng 、luán wò 、lòu lì ，qù sǐ jī ，shā sān chóng 。qí shǐ tài yī yǐ wáng mìng jù zhī ，suì fù qí èr 。mù yǒu néng bǔ zhī zhě ，dāng qí zū rù 。yǒng zhī rén zhēng bēn zǒu yān 。

yǒu jiǎng shì zhě ，zhuān qí lì sān shì yǐ 。wèn zhī ，zé yuē ：“wú zǔ sǐ yú shì ，wú fù sǐ yú shì ，jīn wú sì wéi zhī shí èr nián ，jǐ sǐ zhě shù yǐ 。”yán zhī mào ruò shèn qī zhě 。yú bēi zhī ，qiě yuē ：“ruò dú zhī hū ？yú jiāng gào yú lì shì zhě ，gèng ruò yì ，fù ruò fù ，zé rú hé ？”jiǎng shì dà qī ，wāng rán chū tì yuē ：“jun1 jiāng āi ér shēng zhī hū ？zé wú sī yì zhī bú xìng ，wèi ruò fù wú fù bú xìng zhī shèn yě 。xiàng wú bú wéi sī yì ，zé jiǔ yǐ bìng yǐ 。zì wú shì sān shì jū shì xiāng ，jī yú jīn liù shí suì yǐ 。ér xiāng lín zhī shēng rì cù ，dān qí dì zhī chū ，jié qí lú zhī rù 。hào hū ér zhuǎn xǐ ，è kě ér dùn bó 。chù fēng yǔ ，fàn hán shǔ ，hū xū dú lì ，wǎng wǎng ér sǐ zhě ，xiàng jiè yě 。nǎng yǔ wú zǔ jū zhě ，jīn qí shì shí wú yī yān 。yǔ wú fù jū zhě ，jīn qí shì shí wú èr sān yān 。yǔ wú jū shí èr nián zhě ，jīn qí shì shí wú sì wǔ yān 。fēi sǐ jí xǐ ěr ，ér wú yǐ bǔ shé dú cún 。hàn lì zhī lái wú xiāng ，jiào xiāo hū dōng xī ，huī tū hū nán běi ；huá rán ér hài zhě ，suī jī gǒu bú dé níng yān 。wú xún xún ér qǐ ，shì qí fǒu ，ér wú shé shàng cún ，zé chí rán ér wò 。jǐn shí zhī ，shí ér xiàn yān 。tuì ér gān shí qí tǔ zhī yǒu ，yǐ jìn wú chǐ 。gài yī suì zhī fàn sǐ zhě èr yān ，qí yú zé xī xī ér lè ，qǐ ruò wú xiāng lín zhī dàn dàn yǒu shì zāi 。jīn suī sǐ hū cǐ ，bǐ wú xiāng lín zhī sǐ zé yǐ hòu yǐ ，yòu ān gǎn dú yē ？”

yú wén ér yù bēi ，kǒng zǐ yuē ：“kē zhèng měng yú hǔ yě ！”wú cháng yí hū shì ，jīn yǐ jiǎng shì guān zhī ，yóu xìn 。wū hū ！shú zhī fù liǎn zhī dú ，yǒu shèn yú shì shé zhě hū ！gù wéi zhī shuō ，yǐ sì fū guān rén fēng zhě dé yān 。

得西山后八日，寻山口西北道二百步，又得钴鉧潭。西二十五步，当湍而浚者为鱼梁。梁之上有丘焉，生竹树。其石之突怒偃蹇，负土而出，争为奇状者，殆不可数。其嵚然相累而下者，若牛马之饮于溪；其冲然角列而上者，若熊罴之登于山。

丘之小不能一亩，可以笼而有之。问其主，曰：“唐氏之弃地，货而不售。”问其价，曰：“止四百。”余怜而售之。李深源、元克己时同游，皆大喜，出自意外。即更取器用，铲刈秽草，伐去恶木，烈火而焚之。嘉木立，美竹露，奇石显。由其中以望，则山之高，云之浮，溪之流，鸟兽之遨游，举熙熙然回巧献技，以效兹丘之下。枕席而卧，则清泠之状与目谋，瀯瀯之声与耳谋，悠然而虚者与神谋，渊然而静者与心谋。不匝旬而得异地者二，虽古好事之士，或未能至焉。

噫！以兹丘之胜，致之沣、镐、鄠、杜，则贵游之士争买者，日增千金而愈不可得。今弃是州也，农夫渔父，过而陋之，贾四百，连岁不能售。而我与深源、克己独喜得之，是其果有遭乎！书于石，所以贺兹丘之遭也。

dé xī shān hòu bā rì ，xún shān kǒu xī běi dào èr bǎi bù ，yòu dé gǔ mǔ tán 。xī èr shí wǔ bù ，dāng tuān ér xùn zhě wéi yú liáng 。liáng zhī shàng yǒu qiū yān ，shēng zhú shù 。qí shí zhī tū nù yǎn jiǎn ，fù tǔ ér chū ，zhēng wéi qí zhuàng zhě ，dài bú kě shù 。qí qīn rán xiàng lèi ér xià zhě ，ruò niú mǎ zhī yǐn yú xī ；qí chōng rán jiǎo liè ér shàng zhě ，ruò xióng pí zhī dēng yú shān 。

qiū zhī xiǎo bú néng yī mǔ ，kě yǐ lóng ér yǒu zhī 。wèn qí zhǔ ，yuē ：“táng shì zhī qì dì ，huò ér bú shòu 。”wèn qí jià ，yuē ：“zhǐ sì bǎi 。”yú lián ér shòu zhī 。lǐ shēn yuán 、yuán kè jǐ shí tóng yóu ，jiē dà xǐ ，chū zì yì wài 。jí gèng qǔ qì yòng ，chǎn yì huì cǎo ，fá qù è mù ，liè huǒ ér fén zhī 。jiā mù lì ，měi zhú lù ，qí shí xiǎn 。yóu qí zhōng yǐ wàng ，zé shān zhī gāo ，yún zhī fú ，xī zhī liú ，niǎo shòu zhī áo yóu ，jǔ xī xī rán huí qiǎo xiàn jì ，yǐ xiào zī qiū zhī xià 。zhěn xí ér wò ，zé qīng líng zhī zhuàng yǔ mù móu ，yíng yíng zhī shēng yǔ ěr móu ，yōu rán ér xū zhě yǔ shén móu ，yuān rán ér jìng zhě yǔ xīn móu 。bú zā xún ér dé yì dì zhě èr ，suī gǔ hǎo shì zhī shì ，huò wèi néng zhì yān 。

yī ！yǐ zī qiū zhī shèng ，zhì zhī fēng 、gǎo 、hù 、dù ，zé guì yóu zhī shì zhēng mǎi zhě ，rì zēng qiān jīn ér yù bú kě dé 。jīn qì shì zhōu yě ，nóng fū yú fù ，guò ér lòu zhī ，jiǎ sì bǎi ，lián suì bú néng shòu 。ér wǒ yǔ shēn yuán 、kè jǐ dú xǐ dé zhī ，shì qí guǒ yǒu zāo hū ！shū yú shí ，suǒ yǐ hè zī qiū zhī zāo yě 。

伪临朝武氏者，性非和顺，地实寒微。昔充太宗下陈，曾以更衣入侍。洎乎晚节，秽乱春宫。潜隐先帝之私，阴图后庭之嬖。入门见嫉，蛾眉不肯让人；掩袖工谗，狐媚偏能惑主。践元后于翚翟，陷吾君于聚麀。加以虺蜴为心，豺狼成性，近狎邪僻，残害忠良，杀姊屠兄，弑君鸩母。人神之所同嫉，天地之所不容。犹复包藏祸心，窥窃神器。君之爱子，幽之于别宫；贼之宗盟，委之以重任。呜呼！霍子孟之不作，朱虚侯之已亡。燕啄皇孙，知汉祚之将尽；龙漦帝后，识夏庭之遽衰。敬业皇唐旧臣，公侯冢子。奉先君之成业，荷本朝之厚恩。宋微子之兴悲，良有以也；袁君山之流涕，岂徒然哉！是用气愤风云，志安社稷。因天下之失望，顺宇内之推心，爰举义旗，誓清妖孽。南连百越，北尽三河，铁骑成群，玉轴相接。海陵红粟，仓储之积靡穷；江浦黄旗，匡复之功何远？班声动而北风起，剑气冲而南斗平。喑呜则山岳崩颓，叱咤则风云变色。以此制敌，何敌不摧；以此攻城，何城不克！ 公等或居汉位，或协周亲，或膺重寄于话言，或受顾命于宣室。言犹在耳，忠岂忘心？一抔之土未干，六尺之孤安在？倘能转祸为福，送往事居，共立勤王之勋，无废旧君之命，凡诸爵赏，同指山河。若其眷恋穷城，徘徊歧路，坐昧先机之兆，必贻后至之诛。试看今日之域中，竟是谁家之天下！（移檄州郡，咸使知闻。）

wěi lín cháo wǔ shì zhě ，xìng fēi hé shùn ，dì shí hán wēi 。xī chōng tài zōng xià chén ，céng yǐ gèng yī rù shì 。jì hū wǎn jiē ，huì luàn chūn gōng 。qián yǐn xiān dì zhī sī ，yīn tú hòu tíng zhī bì 。rù mén jiàn jí ，é méi bú kěn ràng rén ；yǎn xiù gōng chán ，hú mèi piān néng huò zhǔ 。jiàn yuán hòu yú huī zhái ，xiàn wú jun1 yú jù yōu 。jiā yǐ huī yì wéi xīn ，chái láng chéng xìng ，jìn xiá xié pì ，cán hài zhōng liáng ，shā zǐ tú xiōng ，shì jun1 zhèn mǔ 。rén shén zhī suǒ tóng jí ，tiān dì zhī suǒ bú róng 。yóu fù bāo cáng huò xīn ，kuī qiè shén qì 。jun1 zhī ài zǐ ，yōu zhī yú bié gōng ；zéi zhī zōng méng ，wěi zhī yǐ zhòng rèn 。wū hū ！huò zǐ mèng zhī bú zuò ，zhū xū hóu zhī yǐ wáng 。yàn zhuó huáng sūn ，zhī hàn zuò zhī jiāng jìn ；lóng tāi dì hòu ，shí xià tíng zhī jù shuāi 。jìng yè huáng táng jiù chén ，gōng hóu zhǒng zǐ 。fèng xiān jun1 zhī chéng yè ，hé běn cháo zhī hòu ēn 。sòng wēi zǐ zhī xìng bēi ，liáng yǒu yǐ yě ；yuán jun1 shān zhī liú tì ，qǐ tú rán zāi ！shì yòng qì fèn fēng yún ，zhì ān shè jì 。yīn tiān xià zhī shī wàng ，shùn yǔ nèi zhī tuī xīn ，yuán jǔ yì qí ，shì qīng yāo niè 。nán lián bǎi yuè ，běi jìn sān hé ，tiě qí chéng qún ，yù zhóu xiàng jiē 。hǎi líng hóng sù ，cāng chǔ zhī jī mí qióng ；jiāng pǔ huáng qí ，kuāng fù zhī gōng hé yuǎn ？bān shēng dòng ér běi fēng qǐ ，jiàn qì chōng ér nán dòu píng 。yīn wū zé shān yuè bēng tuí ，chì zhà zé fēng yún biàn sè 。yǐ cǐ zhì dí ，hé dí bú cuī ；yǐ cǐ gōng chéng ，hé chéng bú kè ！ gōng děng huò jū hàn wèi ，huò xié zhōu qīn ，huò yīng zhòng jì yú huà yán ，huò shòu gù mìng yú xuān shì 。yán yóu zài ěr ，zhōng qǐ wàng xīn ？yī póu zhī tǔ wèi gàn ，liù chǐ zhī gū ān zài ？tǎng néng zhuǎn huò wéi fú ，sòng wǎng shì jū ，gòng lì qín wáng zhī xūn ，wú fèi jiù jun1 zhī mìng ，fán zhū jué shǎng ，tóng zhǐ shān hé 。ruò qí juàn liàn qióng chéng ，pái huái qí lù ，zuò mèi xiān jī zhī zhào ，bì yí hòu zhì zhī zhū 。shì kàn jīn rì zhī yù zhōng ，jìng shì shuí jiā zhī tiān xià ！（yí xí zhōu jun4 ，xián shǐ zhī wén 。）

天下之患，最不可为者，名为治平无事，而其实有不测之忧。坐观其变，而不为之所，则恐至於不可救；起而强为之，则天下狃於治平之安而不吾信。惟仁人君子豪杰之士，为能出身为天下犯大难，以求成大功；此固非勉强期月之间，而苟以求名之所能也。

天下治平，无故而发大难之端；吾发之，吾能收之，然后有辞於天下。事至而循循焉欲去之，使他人任其责，则天下之祸，必集於我。

昔者晁错尽忠为汉，谋弱山东之诸侯，山东诸侯并起，以诛错为名；而天子不以察，以错为之说。天下悲错之以忠而受祸，不知错有以取之也。

古之立大事者，不惟有超世之才，亦必有坚忍不拔之志。昔禹之治水，凿龙门，决大河而放之海。方其功之未成也，盖亦有溃冒冲突可畏之患；惟能前知其当然，事至不惧，而徐为之图，是以得至於成功。

夫以七国之强，而骤削之，其为变，岂足怪哉？错不於此时捐其身，为天下当大难之冲，而制吴楚之命，乃为自全之计，欲使天子自将而己居守。且夫发七国之难者，谁乎？己欲求其名，安所逃其患。以自将之至危，与居守至安；己为难首，择其至安，而遣天子以其至危，此忠臣义士所以愤怨而不平者也。

当此之时，虽无袁盎，错亦未免於祸。何者？己欲居守，而使人主自将。以情而言，天子固已难之矣，而重违其议。是以袁盎之说，得行於其间。使吴楚反，错已身任其危，日夜淬砺，东向而待之，使不至於累其君，则天子将恃之以为无恐，虽有百盎，可得而间哉？

嗟夫！世之君子，欲求非常之功，则无务为自全之计。使错自将而讨吴楚，未必无功，惟其欲自固其身，而天子不悦。奸臣得以乘其隙，错之所以自全者，乃其所以自祸欤！

tiān xià zhī huàn ，zuì bú kě wéi zhě ，míng wéi zhì píng wú shì ，ér qí shí yǒu bú cè zhī yōu 。zuò guān qí biàn ，ér bú wéi zhī suǒ ，zé kǒng zhì yú bú kě jiù ；qǐ ér qiáng wéi zhī ，zé tiān xià niǔ yú zhì píng zhī ān ér bú wú xìn 。wéi rén rén jun1 zǐ háo jié zhī shì ，wéi néng chū shēn wéi tiān xià fàn dà nán ，yǐ qiú chéng dà gōng ；cǐ gù fēi miǎn qiáng qī yuè zhī jiān ，ér gǒu yǐ qiú míng zhī suǒ néng yě 。

tiān xià zhì píng ，wú gù ér fā dà nán zhī duān ；wú fā zhī ，wú néng shōu zhī ，rán hòu yǒu cí yú tiān xià 。shì zhì ér xún xún yān yù qù zhī ，shǐ tā rén rèn qí zé ，zé tiān xià zhī huò ，bì jí yú wǒ 。

xī zhě cháo cuò jìn zhōng wéi hàn ，móu ruò shān dōng zhī zhū hóu ，shān dōng zhū hóu bìng qǐ ，yǐ zhū cuò wéi míng ；ér tiān zǐ bú yǐ chá ，yǐ cuò wéi zhī shuō 。tiān xià bēi cuò zhī yǐ zhōng ér shòu huò ，bú zhī cuò yǒu yǐ qǔ zhī yě 。

gǔ zhī lì dà shì zhě ，bú wéi yǒu chāo shì zhī cái ，yì bì yǒu jiān rěn bú bá zhī zhì 。xī yǔ zhī zhì shuǐ ，záo lóng mén ，jué dà hé ér fàng zhī hǎi 。fāng qí gōng zhī wèi chéng yě ，gài yì yǒu kuì mào chōng tū kě wèi zhī huàn ；wéi néng qián zhī qí dāng rán ，shì zhì bú jù ，ér xú wéi zhī tú ，shì yǐ dé zhì yú chéng gōng 。

fū yǐ qī guó zhī qiáng ，ér zhòu xuē zhī ，qí wéi biàn ，qǐ zú guài zāi ？cuò bú yú cǐ shí juān qí shēn ，wéi tiān xià dāng dà nán zhī chōng ，ér zhì wú chǔ zhī mìng ，nǎi wéi zì quán zhī jì ，yù shǐ tiān zǐ zì jiāng ér jǐ jū shǒu 。qiě fū fā qī guó zhī nán zhě ，shuí hū ？jǐ yù qiú qí míng ，ān suǒ táo qí huàn 。yǐ zì jiāng zhī zhì wēi ，yǔ jū shǒu zhì ān ；jǐ wéi nán shǒu ，zé qí zhì ān ，ér qiǎn tiān zǐ yǐ qí zhì wēi ，cǐ zhōng chén yì shì suǒ yǐ fèn yuàn ér bú píng zhě yě 。

dāng cǐ zhī shí ，suī wú yuán àng ，cuò yì wèi miǎn yú huò 。hé zhě ？jǐ yù jū shǒu ，ér shǐ rén zhǔ zì jiāng 。yǐ qíng ér yán ，tiān zǐ gù yǐ nán zhī yǐ ，ér zhòng wéi qí yì 。shì yǐ yuán àng zhī shuō ，dé háng yú qí jiān 。shǐ wú chǔ fǎn ，cuò yǐ shēn rèn qí wēi ，rì yè cuì lì ，dōng xiàng ér dài zhī ，shǐ bú zhì yú lèi qí jun1 ，zé tiān zǐ jiāng shì zhī yǐ wéi wú kǒng ，suī yǒu bǎi àng ，kě dé ér jiān zāi ？

jiē fū ！shì zhī jun1 zǐ ，yù qiú fēi cháng zhī gōng ，zé wú wù wéi zì quán zhī jì 。shǐ cuò zì jiāng ér tǎo wú chǔ ，wèi bì wú gōng ，wéi qí yù zì gù qí shēn ，ér tiān zǐ bú yuè 。jiān chén dé yǐ chéng qí xì ，cuò zhī suǒ yǐ zì quán zhě ，nǎi qí suǒ yǐ zì huò yú ！

　　数千里外，得长者时赐一书，以慰长想，即亦甚幸矣；何至更辱馈遗，则不才益 将何以报焉？书中情意甚殷，即长者之不忘老父，知老父之念长者深也。
至以「上下 相孚，才德称位」语不才，则不才有深感焉。 夫才德不称，固自知之矣；至於不孚之病，则尤不才为甚。
且今之所谓孚者，何哉？日夕策马，候权者之门。门者故不入，则甘言媚词，作妇人状，袖金以私之。即门者持刺入，而主人又不即出见；立厩中仆马之间，恶气袭衣袖，即饥寒毒热不可忍，不去也 。抵暮，则前所受赠金者，出报客曰：「相公倦，谢客矣！客请明日来！」即明日， 又不敢不来。夜披衣坐，闻鸡鸣，即起盥栉，走马抵门；门者怒曰：「为谁？」则曰 ：「昨日之客来。」则又怒曰：「何客之勤也？岂有相公此时出见客乎？」客心耻之 ，强忍而与言曰：「亡奈何矣，姑容我入！」门者又得所赠金，则起而入之；又立向 所立厩中。 幸主者出，南面召见，则惊走匍匐阶下。主者曰：「进！」则再拜，故迟不起； 起则上所上寿金。主者故不受，则固请。主者故固不受，则又固请，然後命吏纳之。 则又再拜，又故迟不起；起则五六揖始出。出揖门者曰：「官人幸顾我，他日来，幸 无阻我也！」门者答揖。大喜奔出，马上遇所交识，即扬鞭语曰：「适自相公家来， 相公厚我，厚我！」且虚言状。即所交识，亦心畏相公厚之矣。相公又稍稍语人曰：「某也贤！某也贤！」闻者亦心许交赞之。
此世所谓上下相孚也，长者谓仆能之乎？前所谓权门者，自岁时伏腊，一刺之外，即经年不往也。闲道经其门，则亦掩耳 闭目，跃马疾走过之，若有所追逐者，斯则仆之褊衷，以此长不见怡於长吏，仆则愈 益不顾也。每大言曰：「人生有命，吾惟有命，吾惟守分而已。」长者闻之，得无厌 其为迂乎？
乡园多故，不能不动客子之愁。至于长者之抱才而困，则又令我怆然有感。天之与先生者甚厚，亡论长者不欲轻弃之，即天意亦不欲长者之轻弃之也，幸宁心哉！

　　shù qiān lǐ wài ，dé zhǎng zhě shí cì yī shū ，yǐ wèi zhǎng xiǎng ，jí yì shèn xìng yǐ ；hé zhì gèng rǔ kuì yí ，zé bú cái yì jiāng hé yǐ bào yān ？shū zhōng qíng yì shèn yīn ，jí zhǎng zhě zhī bú wàng lǎo fù ，zhī lǎo fù zhī niàn zhǎng zhě shēn yě 。
zhì yǐ 「shàng xià xiàng fú ，cái dé chēng wèi 」yǔ bú cái ，zé bú cái yǒu shēn gǎn yān 。 fū cái dé bú chēng ，gù zì zhī zhī yǐ ；zhì yú bú fú zhī bìng ，zé yóu bú cái wéi shèn 。
qiě jīn zhī suǒ wèi fú zhě ，hé zāi ？rì xī cè mǎ ，hòu quán zhě zhī mén 。mén zhě gù bú rù ，zé gān yán mèi cí ，zuò fù rén zhuàng ，xiù jīn yǐ sī zhī 。jí mén zhě chí cì rù ，ér zhǔ rén yòu bú jí chū jiàn ；lì jiù zhōng pú mǎ zhī jiān ，è qì xí yī xiù ，jí jī hán dú rè bú kě rěn ，bú qù yě 。dǐ mù ，zé qián suǒ shòu zèng jīn zhě ，chū bào kè yuē ：「xiàng gōng juàn ，xiè kè yǐ ！kè qǐng míng rì lái ！」jí míng rì ， yòu bú gǎn bú lái 。yè pī yī zuò ，wén jī míng ，jí qǐ guàn zhì ，zǒu mǎ dǐ mén ；mén zhě nù yuē ：「wéi shuí ？」zé yuē ：「zuó rì zhī kè lái 。」zé yòu nù yuē ：「hé kè zhī qín yě ？qǐ yǒu xiàng gōng cǐ shí chū jiàn kè hū ？」kè xīn chǐ zhī ，qiáng rěn ér yǔ yán yuē ：「wáng nài hé yǐ ，gū róng wǒ rù ！」mén zhě yòu dé suǒ zèng jīn ，zé qǐ ér rù zhī ；yòu lì xiàng suǒ lì jiù zhōng 。 xìng zhǔ zhě chū ，nán miàn zhào jiàn ，zé jīng zǒu pú fú jiē xià 。zhǔ zhě yuē ：「jìn ！」zé zài bài ，gù chí bú qǐ ； qǐ zé shàng suǒ shàng shòu jīn 。zhǔ zhě gù bú shòu ，zé gù qǐng 。zhǔ zhě gù gù bú shòu ，zé yòu gù qǐng ，rán hòu mìng lì nà zhī 。 zé yòu zài bài ，yòu gù chí bú qǐ ；qǐ zé wǔ liù yī shǐ chū 。chū yī mén zhě yuē ：「guān rén xìng gù wǒ ，tā rì lái ，xìng wú zǔ wǒ yě ！」mén zhě dá yī 。dà xǐ bēn chū ，mǎ shàng yù suǒ jiāo shí ，jí yáng biān yǔ yuē ：「shì zì xiàng gōng jiā lái ， xiàng gōng hòu wǒ ，hòu wǒ ！」qiě xū yán zhuàng 。jí suǒ jiāo shí ，yì xīn wèi xiàng gōng hòu zhī yǐ 。xiàng gōng yòu shāo shāo yǔ rén yuē ：「mǒu yě xián ！mǒu yě xián ！」wén zhě yì xīn xǔ jiāo zàn zhī 。
cǐ shì suǒ wèi shàng xià xiàng fú yě ，zhǎng zhě wèi pú néng zhī hū ？qián suǒ wèi quán mén zhě ，zì suì shí fú là ，yī cì zhī wài ，jí jīng nián bú wǎng yě 。xián dào jīng qí mén ，zé yì yǎn ěr bì mù ，yuè mǎ jí zǒu guò zhī ，ruò yǒu suǒ zhuī zhú zhě ，sī zé pú zhī biǎn zhōng ，yǐ cǐ zhǎng bú jiàn yí yú zhǎng lì ，pú zé yù yì bú gù yě 。měi dà yán yuē ：「rén shēng yǒu mìng ，wú wéi yǒu mìng ，wú wéi shǒu fèn ér yǐ 。」zhǎng zhě wén zhī ，dé wú yàn qí wéi yū hū ？
xiāng yuán duō gù ，bú néng bú dòng kè zǐ zhī chóu 。zhì yú zhǎng zhě zhī bào cái ér kùn ，zé yòu lìng wǒ chuàng rán yǒu gǎn 。tiān zhī yǔ xiān shēng zhě shèn hòu ，wáng lùn zhǎng zhě bú yù qīng qì zhī ，jí tiān yì yì bú yù zhǎng zhě zhī qīng qì zhī yě ，xìng níng xīn zāi ！

　　五人者，盖当蓼洲周公之被逮，激于义而死焉者也。至于今，郡之贤士大夫请于当道，即除魏阉废祠之址以葬之；且立石于其墓之门，以旌其所为。呜呼，亦盛矣哉！
夫五人之死，去今之墓而葬焉，其为时止十有一月耳。夫十有一月之中，凡富贵之子，慷慨得志之徒，其疾病而死，死而湮没不足道者，亦已众矣；况草野之无闻者欤？独五人之皦皦，何也？
予犹记周公之被逮，在丙寅三月之望。吾社之行为士先者，为之声义，敛赀财以送其行，哭声震动天地。缇骑按剑而前，问：“谁为哀者？”众不能堪，抶而仆之。是时以大中丞抚吴者为魏之私人毛一鹭，公之逮所由使也；吴之民方痛心焉，于是乘其厉声以呵，则噪而相逐。中丞匿于溷藩以免。既而以吴民之乱请于朝，按诛五人，曰颜佩韦、杨念如、马杰、沈扬、周文元，即今之傫然在墓者也。
然五人之当刑也，意气扬扬，呼中丞之名而詈之，谈笑以死。断头置城上，颜色不少变。有贤士大夫发五十金，买五人之头而函之，卒与尸合。故今之墓中全乎为五人也。
嗟乎！大阉之乱，缙绅而能不易其志者，四海之大，有几人欤？而五人生于编伍之间，素不闻诗书之训，激昂大义，蹈死不顾，亦曷故哉？且矫诏纷出，钩党之捕遍于天下，卒以吾郡之发愤一击，不敢复有株治；大阉亦逡巡畏义，非常之谋难于猝发，待圣人之出而投缳道路，不可谓非五人之力也。
由是观之，则今之高爵显位，一旦抵罪，或脱身以逃，不能容于远近，而又有剪发杜门，佯狂不知所之者，其辱人贱行，视五人之死，轻重固何如哉？是以蓼洲周公忠义暴于朝廷，赠谥褒美，显荣于身后；而五人亦得以加其土封，列其姓名于大堤之上，凡四方之士无不有过而拜且泣者，斯固百世之遇也。不然，令五人者保其首领，以老于户牖之下，则尽其天年，人皆得以隶使之，安能屈豪杰之流，扼腕墓道，发其志士之悲哉？故余与同社诸君子，哀斯墓之徒有其石也，而为之记，亦以明死生之大，匹夫之有重于社稷也。
贤士大夫者，冏卿因之吴公，太史文起文公、孟长姚公也。

　　wǔ rén zhě ，gài dāng liǎo zhōu zhōu gōng zhī bèi dǎi ，jī yú yì ér sǐ yān zhě yě 。zhì yú jīn ，jun4 zhī xián shì dà fū qǐng yú dāng dào ，jí chú wèi yān fèi cí zhī zhǐ yǐ zàng zhī ；qiě lì shí yú qí mù zhī mén ，yǐ jīng qí suǒ wéi 。wū hū ，yì shèng yǐ zāi ！
fū wǔ rén zhī sǐ ，qù jīn zhī mù ér zàng yān ，qí wéi shí zhǐ shí yǒu yī yuè ěr 。fū shí yǒu yī yuè zhī zhōng ，fán fù guì zhī zǐ ，kāng kǎi dé zhì zhī tú ，qí jí bìng ér sǐ ，sǐ ér yān méi bú zú dào zhě ，yì yǐ zhòng yǐ ；kuàng cǎo yě zhī wú wén zhě yú ？dú wǔ rén zhī jiǎo jiǎo ，hé yě ？
yǔ yóu jì zhōu gōng zhī bèi dǎi ，zài bǐng yín sān yuè zhī wàng 。wú shè zhī háng wéi shì xiān zhě ，wéi zhī shēng yì ，liǎn zī cái yǐ sòng qí háng ，kū shēng zhèn dòng tiān dì 。tí qí àn jiàn ér qián ，wèn ：“shuí wéi āi zhě ？”zhòng bú néng kān ，chì ér pú zhī 。shì shí yǐ dà zhōng chéng fǔ wú zhě wéi wèi zhī sī rén máo yī lù ，gōng zhī dǎi suǒ yóu shǐ yě ；wú zhī mín fāng tòng xīn yān ，yú shì chéng qí lì shēng yǐ hē ，zé zào ér xiàng zhú 。zhōng chéng nì yú hùn fān yǐ miǎn 。jì ér yǐ wú mín zhī luàn qǐng yú cháo ，àn zhū wǔ rén ，yuē yán pèi wéi 、yáng niàn rú 、mǎ jié 、shěn yáng 、zhōu wén yuán ，jí jīn zhī lěi rán zài mù zhě yě 。
rán wǔ rén zhī dāng xíng yě ，yì qì yáng yáng ，hū zhōng chéng zhī míng ér lì zhī ，tán xiào yǐ sǐ 。duàn tóu zhì chéng shàng ，yán sè bú shǎo biàn 。yǒu xián shì dà fū fā wǔ shí jīn ，mǎi wǔ rén zhī tóu ér hán zhī ，zú yǔ shī hé 。gù jīn zhī mù zhōng quán hū wéi wǔ rén yě 。
jiē hū ！dà yān zhī luàn ，jìn shēn ér néng bú yì qí zhì zhě ，sì hǎi zhī dà ，yǒu jǐ rén yú ？ér wǔ rén shēng yú biān wǔ zhī jiān ，sù bú wén shī shū zhī xùn ，jī áng dà yì ，dǎo sǐ bú gù ，yì hé gù zāi ？qiě jiǎo zhào fēn chū ，gōu dǎng zhī bǔ biàn yú tiān xià ，zú yǐ wú jun4 zhī fā fèn yī jī ，bú gǎn fù yǒu zhū zhì ；dà yān yì qūn xún wèi yì ，fēi cháng zhī móu nán yú cù fā ，dài shèng rén zhī chū ér tóu huán dào lù ，bú kě wèi fēi wǔ rén zhī lì yě 。
yóu shì guān zhī ，zé jīn zhī gāo jué xiǎn wèi ，yī dàn dǐ zuì ，huò tuō shēn yǐ táo ，bú néng róng yú yuǎn jìn ，ér yòu yǒu jiǎn fā dù mén ，yáng kuáng bú zhī suǒ zhī zhě ，qí rǔ rén jiàn háng ，shì wǔ rén zhī sǐ ，qīng zhòng gù hé rú zāi ？shì yǐ liǎo zhōu zhōu gōng zhōng yì bào yú cháo tíng ，zèng shì bāo měi ，xiǎn róng yú shēn hòu ；ér wǔ rén yì dé yǐ jiā qí tǔ fēng ，liè qí xìng míng yú dà dī zhī shàng ，fán sì fāng zhī shì wú bú yǒu guò ér bài qiě qì zhě ，sī gù bǎi shì zhī yù yě 。bú rán ，lìng wǔ rén zhě bǎo qí shǒu lǐng ，yǐ lǎo yú hù yǒu zhī xià ，zé jìn qí tiān nián ，rén jiē dé yǐ lì shǐ zhī ，ān néng qū háo jié zhī liú ，è wàn mù dào ，fā qí zhì shì zhī bēi zāi ？gù yú yǔ tóng shè zhū jun1 zǐ ，āi sī mù zhī tú yǒu qí shí yě ，ér wéi zhī jì ，yì yǐ míng sǐ shēng zhī dà ，pǐ fū zhī yǒu zhòng yú shè jì yě 。
xián shì dà fū zhě ，jiōng qīng yīn zhī wú gōng ，tài shǐ wén qǐ wén gōng 、mèng zhǎng yáo gōng yě 。

　　论者以窃符为信陵君之罪，余以为此未足以罪信陵也。夫强秦之暴亟矣，今悉兵以临赵，赵必亡。赵，魏之障也。赵亡，则魏且为之后。赵、魏，又楚、燕、齐诸国之障也，赵、魏亡，则楚、燕、齐诸国为之后。天下之势，未有岌岌于此者也。故救赵者，亦以救魏；救一国者，亦以救六国也。窃魏之符以纾魏之患，借一国之师以分六国之灾，夫奚不可者？
然则信陵果无罪乎？曰：又不然也。余所诛者，信陵君之心也。
信陵一公子耳，魏固有王也。赵不请救于王，而谆谆焉请救于信陵，是赵知有信陵，不知有王也。平原君以婚姻激信陵，而信陵亦自以婚姻之故，欲急救赵，是信陵知有婚姻，不知有王也。其窃符也，非为魏也，非为六国也，为赵焉耳。非为赵也，为一平原君耳。使祸不在赵，而在他国，则虽撤魏之障，撤六国之障，信陵亦必不救。使赵无平原，而平原亦非信陵之姻戚，虽赵亡，信陵亦必不救。则是赵王与社稷之轻重，不能当一平原公子，而魏之兵甲所恃以固其社稷者，只以供信陵君一姻戚之用。幸而战胜，可也，不幸战不胜，为虏于秦，是倾魏国数百年社稷以殉姻戚，吾不知信陵何以谢魏王也。
夫窃符之计，盖出于侯生，而如姬成之也。侯生教公子以窃符，如姬为公子窃符于王之卧内，是二人亦知有信陵，不知有王也。余以为信陵之自为计，曷若以唇齿之势激谏于王，不听，则以其欲死秦师者而死于魏王之前，王必悟矣。侯生为信陵计，曷若见魏王而说之救赵，不听，则以其欲死信陵君者而死于魏王之前，王亦必悟矣。如姬有意于报信陵，曷若乘王之隙而日夜劝之救，不听，则以其欲为公子死者而死于魏王之前，王亦必悟矣。如此，则信陵君不负魏，亦不负赵；二人不负王，亦不负信陵君。何为计不出此？信陵知有婚姻之赵，不知有王。内则幸姬，外则邻国，贱则夷门野人，又皆知有公子，不知有王。则是魏仅有一孤王耳。
呜呼！自世之衰，人皆习于背公死党之行而忘守节奉公之道，有重相而无威君，有私仇而无义愤，如秦人知有穰侯，不知有秦王，虞卿知有布衣之交，不知有赵王，盖君若赘旒久矣。由此言之，信陵之罪，固不专系乎符之窃不窃也。其为魏也，为六国也，纵窃符犹可。其为赵也，为一亲戚也，纵求符于王，而公然得之，亦罪也。
虽然，魏王亦不得无罪也。兵符藏于卧内，信陵亦安得窃之？信陵不忌魏王，而径请之如姬，其素窥魏王之疏也；如姬不忌魏王，而敢于窃符，其素恃魏王之宠也。木朽而蛀生之矣。古者人君持权于上，而内外莫敢不肃。则信陵安得树私交于赵？赵安得私请救于信陵？如姬安得衔信陵之恩？信陵安得卖恩于如姬？履霜之渐，岂一朝一夕也哉！由此言之，不特众人不知有王，王亦自为赘旒也。
故信陵君可以为人臣植党之戒，魏王可以为人君失权之戒。《春秋》书葬原仲、翚帅师。嗟夫！圣人之为虑深矣！

　　lùn zhě yǐ qiè fú wéi xìn líng jun1 zhī zuì ，yú yǐ wéi cǐ wèi zú yǐ zuì xìn líng yě 。fū qiáng qín zhī bào jí yǐ ，jīn xī bīng yǐ lín zhào ，zhào bì wáng 。zhào ，wèi zhī zhàng yě 。zhào wáng ，zé wèi qiě wéi zhī hòu 。zhào 、wèi ，yòu chǔ 、yàn 、qí zhū guó zhī zhàng yě ，zhào 、wèi wáng ，zé chǔ 、yàn 、qí zhū guó wéi zhī hòu 。tiān xià zhī shì ，wèi yǒu jí jí yú cǐ zhě yě 。gù jiù zhào zhě ，yì yǐ jiù wèi ；jiù yī guó zhě ，yì yǐ jiù liù guó yě 。qiè wèi zhī fú yǐ shū wèi zhī huàn ，jiè yī guó zhī shī yǐ fèn liù guó zhī zāi ，fū xī bú kě zhě ？
rán zé xìn líng guǒ wú zuì hū ？yuē ：yòu bú rán yě 。yú suǒ zhū zhě ，xìn líng jun1 zhī xīn yě 。
xìn líng yī gōng zǐ ěr ，wèi gù yǒu wáng yě 。zhào bú qǐng jiù yú wáng ，ér zhūn zhūn yān qǐng jiù yú xìn líng ，shì zhào zhī yǒu xìn líng ，bú zhī yǒu wáng yě 。píng yuán jun1 yǐ hūn yīn jī xìn líng ，ér xìn líng yì zì yǐ hūn yīn zhī gù ，yù jí jiù zhào ，shì xìn líng zhī yǒu hūn yīn ，bú zhī yǒu wáng yě 。qí qiè fú yě ，fēi wéi wèi yě ，fēi wéi liù guó yě ，wéi zhào yān ěr 。fēi wéi zhào yě ，wéi yī píng yuán jun1 ěr 。shǐ huò bú zài zhào ，ér zài tā guó ，zé suī chè wèi zhī zhàng ，chè liù guó zhī zhàng ，xìn líng yì bì bú jiù 。shǐ zhào wú píng yuán ，ér píng yuán yì fēi xìn líng zhī yīn qī ，suī zhào wáng ，xìn líng yì bì bú jiù 。zé shì zhào wáng yǔ shè jì zhī qīng zhòng ，bú néng dāng yī píng yuán gōng zǐ ，ér wèi zhī bīng jiǎ suǒ shì yǐ gù qí shè jì zhě ，zhī yǐ gòng xìn líng jun1 yī yīn qī zhī yòng 。xìng ér zhàn shèng ，kě yě ，bú xìng zhàn bú shèng ，wéi lǔ yú qín ，shì qīng wèi guó shù bǎi nián shè jì yǐ xùn yīn qī ，wú bú zhī xìn líng hé yǐ xiè wèi wáng yě 。
fū qiè fú zhī jì ，gài chū yú hóu shēng ，ér rú jī chéng zhī yě 。hóu shēng jiāo gōng zǐ yǐ qiè fú ，rú jī wéi gōng zǐ qiè fú yú wáng zhī wò nèi ，shì èr rén yì zhī yǒu xìn líng ，bú zhī yǒu wáng yě 。yú yǐ wéi xìn líng zhī zì wéi jì ，hé ruò yǐ chún chǐ zhī shì jī jiàn yú wáng ，bú tīng ，zé yǐ qí yù sǐ qín shī zhě ér sǐ yú wèi wáng zhī qián ，wáng bì wù yǐ 。hóu shēng wéi xìn líng jì ，hé ruò jiàn wèi wáng ér shuō zhī jiù zhào ，bú tīng ，zé yǐ qí yù sǐ xìn líng jun1 zhě ér sǐ yú wèi wáng zhī qián ，wáng yì bì wù yǐ 。rú jī yǒu yì yú bào xìn líng ，hé ruò chéng wáng zhī xì ér rì yè quàn zhī jiù ，bú tīng ，zé yǐ qí yù wéi gōng zǐ sǐ zhě ér sǐ yú wèi wáng zhī qián ，wáng yì bì wù yǐ 。rú cǐ ，zé xìn líng jun1 bú fù wèi ，yì bú fù zhào ；èr rén bú fù wáng ，yì bú fù xìn líng jun1 。hé wéi jì bú chū cǐ ？xìn líng zhī yǒu hūn yīn zhī zhào ，bú zhī yǒu wáng 。nèi zé xìng jī ，wài zé lín guó ，jiàn zé yí mén yě rén ，yòu jiē zhī yǒu gōng zǐ ，bú zhī yǒu wáng 。zé shì wèi jǐn yǒu yī gū wáng ěr 。
wū hū ！zì shì zhī shuāi ，rén jiē xí yú bèi gōng sǐ dǎng zhī háng ér wàng shǒu jiē fèng gōng zhī dào ，yǒu zhòng xiàng ér wú wēi jun1 ，yǒu sī chóu ér wú yì fèn ，rú qín rén zhī yǒu ráng hóu ，bú zhī yǒu qín wáng ，yú qīng zhī yǒu bù yī zhī jiāo ，bú zhī yǒu zhào wáng ，gài jun1 ruò zhuì liú jiǔ yǐ 。yóu cǐ yán zhī ，xìn líng zhī zuì ，gù bú zhuān xì hū fú zhī qiè bú qiè yě 。qí wéi wèi yě ，wéi liù guó yě ，zòng qiè fú yóu kě 。qí wéi zhào yě ，wéi yī qīn qī yě ，zòng qiú fú yú wáng ，ér gōng rán dé zhī ，yì zuì yě 。
suī rán ，wèi wáng yì bú dé wú zuì yě 。bīng fú cáng yú wò nèi ，xìn líng yì ān dé qiè zhī ？xìn líng bú jì wèi wáng ，ér jìng qǐng zhī rú jī ，qí sù kuī wèi wáng zhī shū yě ；rú jī bú jì wèi wáng ，ér gǎn yú qiè fú ，qí sù shì wèi wáng zhī chǒng yě 。mù xiǔ ér zhù shēng zhī yǐ 。gǔ zhě rén jun1 chí quán yú shàng ，ér nèi wài mò gǎn bú sù 。zé xìn líng ān dé shù sī jiāo yú zhào ？zhào ān dé sī qǐng jiù yú xìn líng ？rú jī ān dé xián xìn líng zhī ēn ？xìn líng ān dé mài ēn yú rú jī ？lǚ shuāng zhī jiàn ，qǐ yī cháo yī xī yě zāi ！yóu cǐ yán zhī ，bú tè zhòng rén bú zhī yǒu wáng ，wáng yì zì wéi zhuì liú yě 。
gù xìn líng jun1 kě yǐ wéi rén chén zhí dǎng zhī jiè ，wèi wáng kě yǐ wéi rén jun1 shī quán zhī jiè 。《chūn qiū 》shū zàng yuán zhòng 、huī shuài shī 。jiē fū ！shèng rén zhī wéi lǜ shēn yǐ ！

　　维正德四年秋月三日，有吏目云自京来者，不知其名氏，携一子一仆，将之任，过龙场，投宿土苗家。予从篱落间望见之，阴雨昏黑，欲就问讯北来事，不果。明早，遣人觇之，已行矣。
薄午，有人自蜈蚣坡来，云：“一老人死坡下，傍两人哭之哀。”予曰：“此必吏目死矣。伤哉！”薄暮，复有人来，云：“坡下死者二人，傍一人坐哭。”询其状，则其子又死矣。明日，复有人来，云：“见坡下积尸三焉。”则其仆又死矣。呜呼伤哉！
念其暴骨无主，将二童子持畚、锸往瘗之，二童子有难色然。予曰：“嘻！吾与尔犹彼也！”二童闵然涕下，请往。就其傍山麓为三坎，埋之。又以只鸡、饭三盂，嗟吁涕洟而告之，曰：
呜呼伤哉！繄何人？繄何人？吾龙场驿丞余姚王守仁也。吾与尔皆中土之产，吾不知尔郡邑，尔乌为乎来为兹山之鬼乎？古者重去其乡，游宦不逾千里。吾以窜逐而来此，宜也。尔亦何辜乎？闻尔官吏目耳，俸不能五斗，尔率妻子躬耕可有也。乌为乎以五斗而易尔七尺之躯？又不足，而益以尔子与仆乎？呜呼伤哉！
尔诚恋兹五斗而来，则宜欣然就道，胡为乎吾昨望见尔容蹙然，盖不任其忧者？夫冲冒雾露，扳援崖壁，行万峰之顶，饥渴劳顿，筋骨疲惫，而又瘴疬侵其外，忧郁攻其中，其能以无死乎？吾固知尔之必死，然不谓若是其速，又不谓尔子尔仆亦遽然奄忽也！皆尔自取，谓之何哉！吾念尔三骨之无依而来瘗尔，乃使吾有无穷之怆也。
呜呼伤哉！纵不尔瘗，幽崖之狐成群，阴壑之虺如车轮，亦必能葬尔于腹，不致久暴露尔。尔既已无知，然吾何能违心乎？自吾去父母乡国而来此，三年矣，历瘴毒而苟能自全，以吾未尝一日之戚戚也。今悲伤若此，是吾为尔者重，而自为者轻也。吾不宜复为尔悲矣。
吾为尔歌，尔听之。歌曰：连峰际天兮，飞鸟不通。游子怀乡兮，莫知西东。莫知西东兮，维天则同。异域殊方兮，环海之中。达观随寓兮，奚必予宫。魂兮魂兮，无悲以恫。
又歌以慰之曰：与尔皆乡土之离兮，蛮之人言语不相知兮。性命不可期，吾苟死于兹兮，率尔子仆，来从予兮。吾与尔遨以嬉兮，骖紫彪而乘文螭兮，登望故乡而嘘唏兮。吾苟获生归兮，尔子尔仆，尚尔随兮，无以无侣为悲兮！道旁之冢累累兮，多中土之流离兮，相与呼啸而徘徊兮。餐风饮露，无尔饥兮。朝友麋鹿，暮猿与栖兮。尔安尔居兮，无为厉于兹墟兮！

　　wéi zhèng dé sì nián qiū yuè sān rì ，yǒu lì mù yún zì jīng lái zhě ，bú zhī qí míng shì ，xié yī zǐ yī pú ，jiāng zhī rèn ，guò lóng chǎng ，tóu xiǔ tǔ miáo jiā 。yǔ cóng lí luò jiān wàng jiàn zhī ，yīn yǔ hūn hēi ，yù jiù wèn xùn běi lái shì ，bú guǒ 。míng zǎo ，qiǎn rén chān zhī ，yǐ háng yǐ 。
báo wǔ ，yǒu rén zì wú gōng pō lái ，yún ：“yī lǎo rén sǐ pō xià ，bàng liǎng rén kū zhī āi 。”yǔ yuē ：“cǐ bì lì mù sǐ yǐ 。shāng zāi ！”báo mù ，fù yǒu rén lái ，yún ：“pō xià sǐ zhě èr rén ，bàng yī rén zuò kū 。”xún qí zhuàng ，zé qí zǐ yòu sǐ yǐ 。míng rì ，fù yǒu rén lái ，yún ：“jiàn pō xià jī shī sān yān 。”zé qí pú yòu sǐ yǐ 。wū hū shāng zāi ！
niàn qí bào gǔ wú zhǔ ，jiāng èr tóng zǐ chí běn 、chā wǎng yì zhī ，èr tóng zǐ yǒu nán sè rán 。yǔ yuē ：“xī ！wú yǔ ěr yóu bǐ yě ！”èr tóng mǐn rán tì xià ，qǐng wǎng 。jiù qí bàng shān lù wéi sān kǎn ，mái zhī 。yòu yǐ zhī jī 、fàn sān yú ，jiē yù tì tì ér gào zhī ，yuē ：
wū hū shāng zāi ！yī hé rén ？yī hé rén ？wú lóng chǎng yì chéng yú yáo wáng shǒu rén yě 。wú yǔ ěr jiē zhōng tǔ zhī chǎn ，wú bú zhī ěr jun4 yì ，ěr wū wéi hū lái wéi zī shān zhī guǐ hū ？gǔ zhě zhòng qù qí xiāng ，yóu huàn bú yú qiān lǐ 。wú yǐ cuàn zhú ér lái cǐ ，yí yě 。ěr yì hé gū hū ？wén ěr guān lì mù ěr ，fèng bú néng wǔ dòu ，ěr lǜ qī zǐ gōng gēng kě yǒu yě 。wū wéi hū yǐ wǔ dòu ér yì ěr qī chǐ zhī qū ？yòu bú zú ，ér yì yǐ ěr zǐ yǔ pú hū ？wū hū shāng zāi ！
ěr chéng liàn zī wǔ dòu ér lái ，zé yí xīn rán jiù dào ，hú wéi hū wú zuó wàng jiàn ěr róng cù rán ，gài bú rèn qí yōu zhě ？fū chōng mào wù lù ，bān yuán yá bì ，háng wàn fēng zhī dǐng ，jī kě láo dùn ，jīn gǔ pí bèi ，ér yòu zhàng lì qīn qí wài ，yōu yù gōng qí zhōng ，qí néng yǐ wú sǐ hū ？wú gù zhī ěr zhī bì sǐ ，rán bú wèi ruò shì qí sù ，yòu bú wèi ěr zǐ ěr pú yì jù rán yǎn hū yě ！jiē ěr zì qǔ ，wèi zhī hé zāi ！wú niàn ěr sān gǔ zhī wú yī ér lái yì ěr ，nǎi shǐ wú yǒu wú qióng zhī chuàng yě 。
wū hū shāng zāi ！zòng bú ěr yì ，yōu yá zhī hú chéng qún ，yīn hè zhī huī rú chē lún ，yì bì néng zàng ěr yú fù ，bú zhì jiǔ bào lù ěr 。ěr jì yǐ wú zhī ，rán wú hé néng wéi xīn hū ？zì wú qù fù mǔ xiāng guó ér lái cǐ ，sān nián yǐ ，lì zhàng dú ér gǒu néng zì quán ，yǐ wú wèi cháng yī rì zhī qī qī yě 。jīn bēi shāng ruò cǐ ，shì wú wéi ěr zhě zhòng ，ér zì wéi zhě qīng yě 。wú bú yí fù wéi ěr bēi yǐ 。
wú wéi ěr gē ，ěr tīng zhī 。gē yuē ：lián fēng jì tiān xī ，fēi niǎo bú tōng 。yóu zǐ huái xiāng xī ，mò zhī xī dōng 。mò zhī xī dōng xī ，wéi tiān zé tóng 。yì yù shū fāng xī ，huán hǎi zhī zhōng 。dá guān suí yù xī ，xī bì yǔ gōng 。hún xī hún xī ，wú bēi yǐ dòng 。
yòu gē yǐ wèi zhī yuē ：yǔ ěr jiē xiāng tǔ zhī lí xī ，mán zhī rén yán yǔ bú xiàng zhī xī 。xìng mìng bú kě qī ，wú gǒu sǐ yú zī xī ，lǜ ěr zǐ pú ，lái cóng yǔ xī 。wú yǔ ěr áo yǐ xī xī ，cān zǐ biāo ér chéng wén chī xī ，dēng wàng gù xiāng ér xū xī xī 。wú gǒu huò shēng guī xī ，ěr zǐ ěr pú ，shàng ěr suí xī ，wú yǐ wú lǚ wéi bēi xī ！dào páng zhī zhǒng lèi lèi xī ，duō zhōng tǔ zhī liú lí xī ，xiàng yǔ hū xiào ér pái huái xī 。cān fēng yǐn lù ，wú ěr jī xī 。cháo yǒu mí lù ，mù yuán yǔ qī xī 。ěr ān ěr jū xī ，wú wéi lì yú zī xū xī ！

　　余少时过里肆中，见北杂剧有《四声猿》，意气豪达，与近时书生所演传奇绝异，题曰“天池生”，疑为元人作。后适越，见人家单幅上有署“田水月”者，强心铁骨，与夫一种磊块不平之气，字画之中，宛宛可见。意甚骇之，而不知田水月为何人。
一夕，坐陶编修楼，随意抽架上书，得《阙编》诗一帙。恶楮毛书，烟煤败黑，微有字形。稍就灯间读之，读未数首，不觉惊跃，忽呼石篑：“《阙编》何人作者？今耶？古耶？”石篑曰：“此余乡先辈徐天池先生书也。先生名渭，字文长，嘉、隆间人，前五六年方卒。今卷轴题额上有田水月者，即其人也。”余始悟前后所疑，皆即文长一人。又当诗道荒秽之时，获此奇秘，如魇得醒。两人跃起，灯影下，读复叫，叫复读，僮仆睡者皆惊起。余自是或向人，或作书，皆首称文长先生。有来看余者，即出诗与之读。一时名公巨匠，浸浸知向慕云。
文长为山阴秀才，大试辄不利，豪荡不羁。总督胡梅林公知之，聘为幕客。文长与胡公约：“若欲客某者，当具宾礼，非时辄得出入。”胡公皆许之。文长乃葛衣乌巾，长揖就坐，纵谈天下事，旁若无人。胡公大喜。是时公督数边兵，威振东南，介胄之士，膝语蛇行，不敢举头；而文长以部下一诸生傲之，信心而行，恣臆谈谑，了无忌惮。会得白鹿，属文长代作表。表上，永陵喜甚。公以是益重之，一切疏记，皆出其手。
文长自负才略，好奇计，谈兵多中。凡公所以饵汪、徐诸虏者，皆密相议然后行。尝饮一酒楼，有数健儿亦饮其下，不肯留钱。文长密以数字驰公，公立命缚健儿至麾下，皆斩之，一军股栗。有沙门负资而秽，酒间偶言于公，公后以他事杖杀之。其信任多此类。
胡公既怜文长之才，哀其数困，时方省试，凡入帘者，公密属曰：“徐子，天下才，若在本房，幸勿脱失。”皆曰：“如命。”一知县以他羁后至，至期方谒公，偶忘属，卷适在其房，遂不偶。
文长既已不得志于有司，遂乃放浪曲糵，恣情山水，走齐、鲁、燕、赵之地，穷览朔漠。其所见山奔海立，沙起云行，风鸣树偃，幽谷大都，人物鱼鸟，一切可惊可愕之状，一一皆达之于诗。其胸中又有一段不可磨灭之气，英雄失路、托足无门之悲，故其为诗，如嗔如笑，如水鸣峡，如种出土，如寡妇之夜哭，羁人之寒起。当其放意，平畴千里；偶尔幽峭，鬼语秋坟。文长眼空千古，独立一时。当时所谓达官贵人、骚士墨客，文长皆叱而奴之，耻不与交，故其名不出于越。悲夫！
一日，饮其乡大夫家。乡大夫指筵上一小物求赋，阴令童仆续纸丈余进，欲以苦之。文长援笔立成，竟满其纸，气韵遒逸，物无遁情，一座大惊。
文长喜作书，笔意奔放如其诗，苍劲中姿媚跃出。余不能书，而谬谓文长书决当在王雅宜、文征仲之上。不论书法，而论书神：先生者，诚八法之散圣，字林之侠客也。间以其余，旁溢为花草竹石，皆超逸有致。
卒以疑杀其继室，下狱论死。张阳和力解，乃得出。既出，倔强如初。晚年愤益深，佯狂益甚。显者至门，皆拒不纳。当道官至，求一字不可得。时携钱至酒肆，呼下隶与饮。或自持斧击破其头，血流被面，头骨皆折，揉之有声。或槌其囊，或以利锥锥其两耳，深入寸余，竟不得死。
石篑言：晚岁诗文益奇，无刻本，集藏于家。予所见者，《徐文长集》、《阙编》二种而已。然文长竟以不得志于时，抱愤而卒。
石公曰：先生数奇不已，遂为狂疾；狂疾不已，遂为囹圄。古今文人，牢骚困苦，未有若先生者也。虽然，胡公间世豪杰，永陵英主，幕中礼数异等，是胡公知有先生矣；表上，人主悦，是人主知有先生矣。独身未贵耳。先生诗文崛起，一扫近代芜秽之习，百世而下，自有定论，胡为不遇哉？梅客生尝寄余书曰：“文长吾老友，病奇于人，人奇于诗，诗奇于字，字奇于文，文奇于画。”余谓文长无之而不奇者也。无之而不奇，斯无之而不奇也哉！悲夫！

　　yú shǎo shí guò lǐ sì zhōng ，jiàn běi zá jù yǒu 《sì shēng yuán 》，yì qì háo dá ，yǔ jìn shí shū shēng suǒ yǎn chuán qí jué yì ，tí yuē “tiān chí shēng ”，yí wéi yuán rén zuò 。hòu shì yuè ，jiàn rén jiā dān fú shàng yǒu shǔ “tián shuǐ yuè ”zhě ，qiáng xīn tiě gǔ ，yǔ fū yī zhǒng lěi kuài bú píng zhī qì ，zì huà zhī zhōng ，wǎn wǎn kě jiàn 。yì shèn hài zhī ，ér bú zhī tián shuǐ yuè wéi hé rén 。
yī xī ，zuò táo biān xiū lóu ，suí yì chōu jià shàng shū ，dé 《què biān 》shī yī zhì 。è chǔ máo shū ，yān méi bài hēi ，wēi yǒu zì xíng 。shāo jiù dēng jiān dú zhī ，dú wèi shù shǒu ，bú jiào jīng yuè ，hū hū shí kuì ：“《què biān 》hé rén zuò zhě ？jīn yē ？gǔ yē ？”shí kuì yuē ：“cǐ yú xiāng xiān bèi xú tiān chí xiān shēng shū yě 。xiān shēng míng wèi ，zì wén zhǎng ，jiā 、lóng jiān rén ，qián wǔ liù nián fāng zú 。jīn juàn zhóu tí é shàng yǒu tián shuǐ yuè zhě ，jí qí rén yě 。”yú shǐ wù qián hòu suǒ yí ，jiē jí wén zhǎng yī rén 。yòu dāng shī dào huāng huì zhī shí ，huò cǐ qí mì ，rú yǎn dé xǐng 。liǎng rén yuè qǐ ，dēng yǐng xià ，dú fù jiào ，jiào fù dú ，tóng pú shuì zhě jiē jīng qǐ 。yú zì shì huò xiàng rén ，huò zuò shū ，jiē shǒu chēng wén zhǎng xiān shēng 。yǒu lái kàn yú zhě ，jí chū shī yǔ zhī dú 。yī shí míng gōng jù jiàng ，jìn jìn zhī xiàng mù yún 。
wén zhǎng wéi shān yīn xiù cái ，dà shì zhé bú lì ，háo dàng bú jī 。zǒng dū hú méi lín gōng zhī zhī ，pìn wéi mù kè 。wén zhǎng yǔ hú gōng yuē ：“ruò yù kè mǒu zhě ，dāng jù bīn lǐ ，fēi shí zhé dé chū rù 。”hú gōng jiē xǔ zhī 。wén zhǎng nǎi gě yī wū jīn ，zhǎng yī jiù zuò ，zòng tán tiān xià shì ，páng ruò wú rén 。hú gōng dà xǐ 。shì shí gōng dū shù biān bīng ，wēi zhèn dōng nán ，jiè zhòu zhī shì ，xī yǔ shé háng ，bú gǎn jǔ tóu ；ér wén zhǎng yǐ bù xià yī zhū shēng ào zhī ，xìn xīn ér háng ，zì yì tán xuè ，le wú jì dàn 。huì dé bái lù ，shǔ wén zhǎng dài zuò biǎo 。biǎo shàng ，yǒng líng xǐ shèn 。gōng yǐ shì yì zhòng zhī ，yī qiē shū jì ，jiē chū qí shǒu 。
wén zhǎng zì fù cái luè ，hǎo qí jì ，tán bīng duō zhōng 。fán gōng suǒ yǐ ěr wāng 、xú zhū lǔ zhě ，jiē mì xiàng yì rán hòu háng 。cháng yǐn yī jiǔ lóu ，yǒu shù jiàn ér yì yǐn qí xià ，bú kěn liú qián 。wén zhǎng mì yǐ shù zì chí gōng ，gōng lì mìng fù jiàn ér zhì huī xià ，jiē zhǎn zhī ，yī jun1 gǔ lì 。yǒu shā mén fù zī ér huì ，jiǔ jiān ǒu yán yú gōng ，gōng hòu yǐ tā shì zhàng shā zhī 。qí xìn rèn duō cǐ lèi 。
hú gōng jì lián wén zhǎng zhī cái ，āi qí shù kùn ，shí fāng shěng shì ，fán rù lián zhě ，gōng mì shǔ yuē ：“xú zǐ ，tiān xià cái ，ruò zài běn fáng ，xìng wù tuō shī 。”jiē yuē ：“rú mìng 。”yī zhī xiàn yǐ tā jī hòu zhì ，zhì qī fāng yè gōng ，ǒu wàng shǔ ，juàn shì zài qí fáng ，suí bú ǒu 。
wén zhǎng jì yǐ bú dé zhì yú yǒu sī ，suí nǎi fàng làng qǔ niè ，zì qíng shān shuǐ ，zǒu qí 、lǔ 、yàn 、zhào zhī dì ，qióng lǎn shuò mò 。qí suǒ jiàn shān bēn hǎi lì ，shā qǐ yún háng ，fēng míng shù yǎn ，yōu gǔ dà dōu ，rén wù yú niǎo ，yī qiē kě jīng kě è zhī zhuàng ，yī yī jiē dá zhī yú shī 。qí xiōng zhōng yòu yǒu yī duàn bú kě mó miè zhī qì ，yīng xióng shī lù 、tuō zú wú mén zhī bēi ，gù qí wéi shī ，rú chēn rú xiào ，rú shuǐ míng xiá ，rú zhǒng chū tǔ ，rú guǎ fù zhī yè kū ，jī rén zhī hán qǐ 。dāng qí fàng yì ，píng chóu qiān lǐ ；ǒu ěr yōu qiào ，guǐ yǔ qiū fén 。wén zhǎng yǎn kōng qiān gǔ ，dú lì yī shí 。dāng shí suǒ wèi dá guān guì rén 、sāo shì mò kè ，wén zhǎng jiē chì ér nú zhī ，chǐ bú yǔ jiāo ，gù qí míng bú chū yú yuè 。bēi fū ！
yī rì ，yǐn qí xiāng dà fū jiā 。xiāng dà fū zhǐ yàn shàng yī xiǎo wù qiú fù ，yīn lìng tóng pú xù zhǐ zhàng yú jìn ，yù yǐ kǔ zhī 。wén zhǎng yuán bǐ lì chéng ，jìng mǎn qí zhǐ ，qì yùn qiú yì ，wù wú dùn qíng ，yī zuò dà jīng 。
wén zhǎng xǐ zuò shū ，bǐ yì bēn fàng rú qí shī ，cāng jìn zhōng zī mèi yuè chū 。yú bú néng shū ，ér miù wèi wén zhǎng shū jué dāng zài wáng yǎ yí 、wén zhēng zhòng zhī shàng 。bú lùn shū fǎ ，ér lùn shū shén ：xiān shēng zhě ，chéng bā fǎ zhī sàn shèng ，zì lín zhī xiá kè yě 。jiān yǐ qí yú ，páng yì wéi huā cǎo zhú shí ，jiē chāo yì yǒu zhì 。
zú yǐ yí shā qí jì shì ，xià yù lùn sǐ 。zhāng yáng hé lì jiě ，nǎi dé chū 。jì chū ，juè qiáng rú chū 。wǎn nián fèn yì shēn ，yáng kuáng yì shèn 。xiǎn zhě zhì mén ，jiē jù bú nà 。dāng dào guān zhì ，qiú yī zì bú kě dé 。shí xié qián zhì jiǔ sì ，hū xià lì yǔ yǐn 。huò zì chí fǔ jī pò qí tóu ，xuè liú bèi miàn ，tóu gǔ jiē shé ，róu zhī yǒu shēng 。huò chuí qí náng ，huò yǐ lì zhuī zhuī qí liǎng ěr ，shēn rù cùn yú ，jìng bú dé sǐ 。
shí kuì yán ：wǎn suì shī wén yì qí ，wú kè běn ，jí cáng yú jiā 。yǔ suǒ jiàn zhě ，《xú wén zhǎng jí 》、《què biān 》èr zhǒng ér yǐ 。rán wén zhǎng jìng yǐ bú dé zhì yú shí ，bào fèn ér zú 。
shí gōng yuē ：xiān shēng shù qí bú yǐ ，suí wéi kuáng jí ；kuáng jí bú yǐ ，suí wéi líng yǔ 。gǔ jīn wén rén ，láo sāo kùn kǔ ，wèi yǒu ruò xiān shēng zhě yě 。suī rán ，hú gōng jiān shì háo jié ，yǒng líng yīng zhǔ ，mù zhōng lǐ shù yì děng ，shì hú gōng zhī yǒu xiān shēng yǐ ；biǎo shàng ，rén zhǔ yuè ，shì rén zhǔ zhī yǒu xiān shēng yǐ 。dú shēn wèi guì ěr 。xiān shēng shī wén jué qǐ ，yī sǎo jìn dài wú huì zhī xí ，bǎi shì ér xià ，zì yǒu dìng lùn ，hú wéi bú yù zāi ？méi kè shēng cháng jì yú shū yuē ：“wén zhǎng wú lǎo yǒu ，bìng qí yú rén ，rén qí yú shī ，shī qí yú zì ，zì qí yú wén ，wén qí yú huà 。”yú wèi wén zhǎng wú zhī ér bú qí zhě yě 。wú zhī ér bú qí ，sī wú zhī ér bú qí yě zāi ！bēi fū ！

　　灵、博之山，有象祠焉。其下诸苗夷之居者，咸神而祠之。宣慰安君，因诸苗夷之请，新其祠屋，而请记于予。予曰：“毁之乎，其新之也？”曰：“新之。”“新之也，何居乎？”曰：“斯祠之肇也，盖莫知其原。然吾诸蛮夷之居是者，自吾父、吾祖溯曾高而上，皆尊奉而禋祀焉，举而不敢废也。”予曰：“胡然乎？有鼻之祀，唐之人盖尝毁之。象之道，以为子则不孝，以为弟则傲。斥于唐，而犹存于今；坏于有鼻，而犹盛于兹土也，胡然乎？”
我知之矣：君子之爱若人也，推及于其屋之乌，而况于圣人之弟乎哉？然则祀者为舜，非为象也。意象之死，其在干羽既格之后乎？不然，古之骜桀者岂少哉？而象之祠独延于世，吾于是盖有以见舜德之至，入人之深，而流泽之远且久也。
象之不仁，盖其始焉耳，又乌知其终之不见化于舜也？《书》不云乎：“克谐以孝，烝烝乂，不格奸。” 瞽瞍亦允若，则已化而为慈父。象犹不弟，不可以为谐。进治于善，则不至于恶；不抵于奸，则必入于善。信乎，象盖已化于舜矣！《孟子》曰：“天子使吏治其国，象不得以有为也。”斯盖舜爱象之深而虑之详，所以扶持辅导之者之周也。不然，周公之圣，而管、蔡不免焉。斯可以见象之既化于舜，故能任贤使能而安于其位，泽加于其民，既死而人怀之也。诸侯之卿，命于天子，盖《周官》之制，其殆仿于舜之封象欤？
吾于是盖有以信人性之善，天下无不可化之人也。然则唐人之毁之也，据象之始也；今之诸夷之奉之也，承象之终也。斯义也，吾将以表于世，使知人之不善，虽若象焉，犹可以改；而君子之修德，及其至也，虽若象之不仁，而犹可以化之也。”

　　líng 、bó zhī shān ，yǒu xiàng cí yān 。qí xià zhū miáo yí zhī jū zhě ，xián shén ér cí zhī 。xuān wèi ān jun1 ，yīn zhū miáo yí zhī qǐng ，xīn qí cí wū ，ér qǐng jì yú yǔ 。yǔ yuē ：“huǐ zhī hū ，qí xīn zhī yě ？”yuē ：“xīn zhī 。”“xīn zhī yě ，hé jū hū ？”yuē ：“sī cí zhī zhào yě ，gài mò zhī qí yuán 。rán wú zhū mán yí zhī jū shì zhě ，zì wú fù 、wú zǔ sù céng gāo ér shàng ，jiē zūn fèng ér yīn sì yān ，jǔ ér bú gǎn fèi yě 。”yǔ yuē ：“hú rán hū ？yǒu bí zhī sì ，táng zhī rén gài cháng huǐ zhī 。xiàng zhī dào ，yǐ wéi zǐ zé bú xiào ，yǐ wéi dì zé ào 。chì yú táng ，ér yóu cún yú jīn ；huài yú yǒu bí ，ér yóu shèng yú zī tǔ yě ，hú rán hū ？”
wǒ zhī zhī yǐ ：jun1 zǐ zhī ài ruò rén yě ，tuī jí yú qí wū zhī wū ，ér kuàng yú shèng rén zhī dì hū zāi ？rán zé sì zhě wéi shùn ，fēi wéi xiàng yě 。yì xiàng zhī sǐ ，qí zài gàn yǔ jì gé zhī hòu hū ？bú rán ，gǔ zhī ào jié zhě qǐ shǎo zāi ？ér xiàng zhī cí dú yán yú shì ，wú yú shì gài yǒu yǐ jiàn shùn dé zhī zhì ，rù rén zhī shēn ，ér liú zé zhī yuǎn qiě jiǔ yě 。
xiàng zhī bú rén ，gài qí shǐ yān ěr ，yòu wū zhī qí zhōng zhī bú jiàn huà yú shùn yě ？《shū 》bú yún hū ：“kè xié yǐ xiào ，zhēng zhēng ài ，bú gé jiān 。” gǔ sǒu yì yǔn ruò ，zé yǐ huà ér wéi cí fù 。xiàng yóu bú dì ，bú kě yǐ wéi xié 。jìn zhì yú shàn ，zé bú zhì yú è ；bú dǐ yú jiān ，zé bì rù yú shàn 。xìn hū ，xiàng gài yǐ huà yú shùn yǐ ！《mèng zǐ 》yuē ：“tiān zǐ shǐ lì zhì qí guó ，xiàng bú dé yǐ yǒu wéi yě 。”sī gài shùn ài xiàng zhī shēn ér lǜ zhī xiáng ，suǒ yǐ fú chí fǔ dǎo zhī zhě zhī zhōu yě 。bú rán ，zhōu gōng zhī shèng ，ér guǎn 、cài bú miǎn yān 。sī kě yǐ jiàn xiàng zhī jì huà yú shùn ，gù néng rèn xián shǐ néng ér ān yú qí wèi ，zé jiā yú qí mín ，jì sǐ ér rén huái zhī yě 。zhū hóu zhī qīng ，mìng yú tiān zǐ ，gài 《zhōu guān 》zhī zhì ，qí dài fǎng yú shùn zhī fēng xiàng yú ？
wú yú shì gài yǒu yǐ xìn rén xìng zhī shàn ，tiān xià wú bú kě huà zhī rén yě 。rán zé táng rén zhī huǐ zhī yě ，jù xiàng zhī shǐ yě ；jīn zhī zhū yí zhī fèng zhī yě ，chéng xiàng zhī zhōng yě 。sī yì yě ，wú jiāng yǐ biǎo yú shì ，shǐ zhī rén zhī bú shàn ，suī ruò xiàng yān ，yóu kě yǐ gǎi ；ér jun1 zǐ zhī xiū dé ，jí qí zhì yě ，suī ruò xiàng zhī bú rén ，ér yóu kě yǐ huà zhī yě 。”

　　经，常道也。其在于天，谓之命；其赋于人，谓之性。其主于身，谓之心。心也，性也，命也，一也。通人物，达四海，塞天地，亘古今，无有乎弗具，无有乎弗同，无有乎或变者也，是常道也。其应乎感也，则为恻隐，为羞恶，为辞让，为是非；其见于事也，则为父子之亲，为君臣之义，为夫妇之别，为长幼之序，为朋友之信。是恻隐也，羞恶也，辞让也，是非也；是亲也，义也，序也，别也，信也，一也。皆所谓心也，性也，命也。通人物，达四海，塞天地，亘古今，无有乎弗具，无有乎弗同，无有乎或变者也，是常道也。
以言其阴阳消息之行焉，则谓之《易》；以言其纪纲政事之施焉，则谓之《书》；以言其歌咏性情之发焉，则谓之《诗》；以言其条理节文之着焉，则谓之《礼》；以言其欣喜和平之生焉，则谓之《乐》；以言其诚伪邪正之辨焉，则谓之《春秋》。是阴阳消息之行也，以至于诚伪邪正之辨也，一也，皆所谓心也，性也，命也。通人物，达四海，塞天地，亘古今，无有乎弗具，无有乎弗同，无有乎或变者也。夫是之谓六经。六经者非他，吾心之常道也。
是故《易》也者，志吾心之阴阳消息者也；《书》也者，志吾心之纪纲政事者也；《诗》也者，志吾心之歌咏性情者也；《礼》也者，志吾心之条理节文者也；《乐》也者，志吾心之欣喜和平者也；《春秋》也者，志吾心之诚伪邪正者也。君子之于六经也，求之吾心之阴阳消息而时行焉，所以尊《易》也；求之吾心之纪纲政事而时施焉，所以尊《书》也；求之吾心之歌咏性情而时发焉，所以尊《诗》也；求之吾心之条理节文而时着焉，所以尊《礼》也；求之吾心之欣喜和平而时生焉，所以尊「乐」也；求之吾心之诚伪邪正而时辨焉，所以尊《春秋》也。
盖昔者圣人之扶人极，忧后世，而述六经也，由之富家者支父祖，虑其产业库藏之积，其子孙者，或至于遗忘散失，卒困穷而无以自全也，而记籍其家之所有以贻之，使之世守其产业库藏之积而享用焉，以免于困穷之患。故六经者，吾心之记籍也，而六经之实，则具于吾心。犹之产业库藏之实积，种种色色，具存于其家，其记籍者，特名状数目而已。而世之学者，不知求六经之实于吾心，而徒考索于影响之间，牵制于文义之末，硁硁然以为是六经矣。是犹富家之子孙，不务守视享用其产业库藏之实积，日遗忘散失，至为窭人丐夫，而犹嚣嚣然指其记籍曰：「斯吾产业库藏之积也！」何以异于是？
呜呼！六经之学，其不明于世，非一朝一夕之故矣。尚功利，崇邪说，是谓乱经；习训诂，传记诵，没溺于浅闻小见，以涂天下之耳目，是谓侮经；侈淫辞，竞诡辩，饰奸心盗行，逐世垄断，而犹自以为通经，是谓贼经。若是者，是并其所谓记籍者，而割裂弃毁之矣，宁复之所以为尊经也乎？
越城旧有稽山书院，在卧龙西冈，荒废久矣。郡守渭南南君大吉，既敷政于民，则慨然悼末学之支离，将进之以圣贤之道，于是使山阴另吴君瀛拓书院而一新之，又为尊经阁于其后，曰：「经正则庶民兴；庶民兴，斯无邪慝矣。」阁成，请予一言，以谂多士，予既不获辞，则为记之若是。呜呼！世之学者，得吾说而求诸其心焉，其亦庶乎知所以为尊经也矣。

　　jīng ，cháng dào yě 。qí zài yú tiān ，wèi zhī mìng ；qí fù yú rén ，wèi zhī xìng 。qí zhǔ yú shēn ，wèi zhī xīn 。xīn yě ，xìng yě ，mìng yě ，yī yě 。tōng rén wù ，dá sì hǎi ，sāi tiān dì ，gèn gǔ jīn ，wú yǒu hū fú jù ，wú yǒu hū fú tóng ，wú yǒu hū huò biàn zhě yě ，shì cháng dào yě 。qí yīng hū gǎn yě ，zé wéi cè yǐn ，wéi xiū è ，wéi cí ràng ，wéi shì fēi ；qí jiàn yú shì yě ，zé wéi fù zǐ zhī qīn ，wéi jun1 chén zhī yì ，wéi fū fù zhī bié ，wéi zhǎng yòu zhī xù ，wéi péng yǒu zhī xìn 。shì cè yǐn yě ，xiū è yě ，cí ràng yě ，shì fēi yě ；shì qīn yě ，yì yě ，xù yě ，bié yě ，xìn yě ，yī yě 。jiē suǒ wèi xīn yě ，xìng yě ，mìng yě 。tōng rén wù ，dá sì hǎi ，sāi tiān dì ，gèn gǔ jīn ，wú yǒu hū fú jù ，wú yǒu hū fú tóng ，wú yǒu hū huò biàn zhě yě ，shì cháng dào yě 。
yǐ yán qí yīn yáng xiāo xī zhī háng yān ，zé wèi zhī 《yì 》；yǐ yán qí jì gāng zhèng shì zhī shī yān ，zé wèi zhī 《shū 》；yǐ yán qí gē yǒng xìng qíng zhī fā yān ，zé wèi zhī 《shī 》；yǐ yán qí tiáo lǐ jiē wén zhī zhe yān ，zé wèi zhī 《lǐ 》；yǐ yán qí xīn xǐ hé píng zhī shēng yān ，zé wèi zhī 《lè 》；yǐ yán qí chéng wěi xié zhèng zhī biàn yān ，zé wèi zhī 《chūn qiū 》。shì yīn yáng xiāo xī zhī háng yě ，yǐ zhì yú chéng wěi xié zhèng zhī biàn yě ，yī yě ，jiē suǒ wèi xīn yě ，xìng yě ，mìng yě 。tōng rén wù ，dá sì hǎi ，sāi tiān dì ，gèn gǔ jīn ，wú yǒu hū fú jù ，wú yǒu hū fú tóng ，wú yǒu hū huò biàn zhě yě 。fū shì zhī wèi liù jīng 。liù jīng zhě fēi tā ，wú xīn zhī cháng dào yě 。
shì gù 《yì 》yě zhě ，zhì wú xīn zhī yīn yáng xiāo xī zhě yě ；《shū 》yě zhě ，zhì wú xīn zhī jì gāng zhèng shì zhě yě ；《shī 》yě zhě ，zhì wú xīn zhī gē yǒng xìng qíng zhě yě ；《lǐ 》yě zhě ，zhì wú xīn zhī tiáo lǐ jiē wén zhě yě ；《lè 》yě zhě ，zhì wú xīn zhī xīn xǐ hé píng zhě yě ；《chūn qiū 》yě zhě ，zhì wú xīn zhī chéng wěi xié zhèng zhě yě 。jun1 zǐ zhī yú liù jīng yě ，qiú zhī wú xīn zhī yīn yáng xiāo xī ér shí háng yān ，suǒ yǐ zūn 《yì 》yě ；qiú zhī wú xīn zhī jì gāng zhèng shì ér shí shī yān ，suǒ yǐ zūn 《shū 》yě ；qiú zhī wú xīn zhī gē yǒng xìng qíng ér shí fā yān ，suǒ yǐ zūn 《shī 》yě ；qiú zhī wú xīn zhī tiáo lǐ jiē wén ér shí zhe yān ，suǒ yǐ zūn 《lǐ 》yě ；qiú zhī wú xīn zhī xīn xǐ hé píng ér shí shēng yān ，suǒ yǐ zūn 「lè 」yě ；qiú zhī wú xīn zhī chéng wěi xié zhèng ér shí biàn yān ，suǒ yǐ zūn 《chūn qiū 》yě 。
gài xī zhě shèng rén zhī fú rén jí ，yōu hòu shì ，ér shù liù jīng yě ，yóu zhī fù jiā zhě zhī fù zǔ ，lǜ qí chǎn yè kù cáng zhī jī ，qí zǐ sūn zhě ，huò zhì yú yí wàng sàn shī ，zú kùn qióng ér wú yǐ zì quán yě ，ér jì jí qí jiā zhī suǒ yǒu yǐ yí zhī ，shǐ zhī shì shǒu qí chǎn yè kù cáng zhī jī ér xiǎng yòng yān ，yǐ miǎn yú kùn qióng zhī huàn 。gù liù jīng zhě ，wú xīn zhī jì jí yě ，ér liù jīng zhī shí ，zé jù yú wú xīn 。yóu zhī chǎn yè kù cáng zhī shí jī ，zhǒng zhǒng sè sè ，jù cún yú qí jiā ，qí jì jí zhě ，tè míng zhuàng shù mù ér yǐ 。ér shì zhī xué zhě ，bú zhī qiú liù jīng zhī shí yú wú xīn ，ér tú kǎo suǒ yú yǐng xiǎng zhī jiān ，qiān zhì yú wén yì zhī mò ，kēng kēng rán yǐ wéi shì liù jīng yǐ 。shì yóu fù jiā zhī zǐ sūn ，bú wù shǒu shì xiǎng yòng qí chǎn yè kù cáng zhī shí jī ，rì yí wàng sàn shī ，zhì wéi jù rén gài fū ，ér yóu xiāo xiāo rán zhǐ qí jì jí yuē ：「sī wú chǎn yè kù cáng zhī jī yě ！」hé yǐ yì yú shì ？
wū hū ！liù jīng zhī xué ，qí bú míng yú shì ，fēi yī cháo yī xī zhī gù yǐ 。shàng gōng lì ，chóng xié shuō ，shì wèi luàn jīng ；xí xùn gǔ ，chuán jì sòng ，méi nì yú qiǎn wén xiǎo jiàn ，yǐ tú tiān xià zhī ěr mù ，shì wèi wǔ jīng ；chǐ yín cí ，jìng guǐ biàn ，shì jiān xīn dào háng ，zhú shì lǒng duàn ，ér yóu zì yǐ wéi tōng jīng ，shì wèi zéi jīng 。ruò shì zhě ，shì bìng qí suǒ wèi jì jí zhě ，ér gē liè qì huǐ zhī yǐ ，níng fù zhī suǒ yǐ wéi zūn jīng yě hū ？
yuè chéng jiù yǒu jī shān shū yuàn ，zài wò lóng xī gāng ，huāng fèi jiǔ yǐ 。jun4 shǒu wèi nán nán jun1 dà jí ，jì fū zhèng yú mín ，zé kǎi rán dào mò xué zhī zhī lí ，jiāng jìn zhī yǐ shèng xián zhī dào ，yú shì shǐ shān yīn lìng wú jun1 yíng tuò shū yuàn ér yī xīn zhī ，yòu wéi zūn jīng gé yú qí hòu ，yuē ：「jīng zhèng zé shù mín xìng ；shù mín xìng ，sī wú xié tè yǐ 。」gé chéng ，qǐng yǔ yī yán ，yǐ shěn duō shì ，yǔ jì bú huò cí ，zé wéi jì zhī ruò shì 。wū hū ！shì zhī xué zhě ，dé wú shuō ér qiú zhū qí xīn yān ，qí yì shù hū zhī suǒ yǐ wéi zūn jīng yě yǐ 。

　　蔺相如之完璧，人皆称之。予未敢以为信也。
夫秦以十五城之空名，诈赵而胁其璧。是时言取璧者，情也，非欲以窥赵也。赵得其情则弗予，不得其情则予；得其情而畏之则予，得其情而弗畏之则弗予。此两言决耳，奈之何既畏而复挑其怒也！
且夫秦欲璧，赵弗予璧，两无所曲直也。入璧而秦弗予城，曲在秦；秦出城而璧归，曲在赵。欲使曲在秦，则莫如弃璧；畏弃璧，则莫如弗予。夫秦王既按图以予城，又设九宾，斋而受璧，其势不得不予城。璧入而城弗予，相如则前请曰：“臣固知大王之弗予城也。夫璧非赵璧乎？而十五城秦宝也。今使大王以璧故，而亡其十五城，十五城之子弟，皆厚怨大王以弃我如草芥也。大王弗与城，而绐赵璧，以一璧故，而失信于天下，臣请就死于国，以明大王之失信！”秦王未必不返璧也。今奈何使舍人怀而逃之，而归直于秦？
是时秦意未欲与赵绝耳。令秦王怒而僇相如于市，武安君十万众压邯郸，而责璧与信，一胜而相如族，再胜而璧终入秦矣。
吾故曰：蔺相如之获全于璧也，天也。若其劲渑池，柔廉颇，则愈出而愈妙于用。所以能完赵者，天固曲全之哉！

　　lìn xiàng rú zhī wán bì ，rén jiē chēng zhī 。yǔ wèi gǎn yǐ wéi xìn yě 。
fū qín yǐ shí wǔ chéng zhī kōng míng ，zhà zhào ér xié qí bì 。shì shí yán qǔ bì zhě ，qíng yě ，fēi yù yǐ kuī zhào yě 。zhào dé qí qíng zé fú yǔ ，bú dé qí qíng zé yǔ ；dé qí qíng ér wèi zhī zé yǔ ，dé qí qíng ér fú wèi zhī zé fú yǔ 。cǐ liǎng yán jué ěr ，nài zhī hé jì wèi ér fù tiāo qí nù yě ！
qiě fū qín yù bì ，zhào fú yǔ bì ，liǎng wú suǒ qǔ zhí yě 。rù bì ér qín fú yǔ chéng ，qǔ zài qín ；qín chū chéng ér bì guī ，qǔ zài zhào 。yù shǐ qǔ zài qín ，zé mò rú qì bì ；wèi qì bì ，zé mò rú fú yǔ 。fū qín wáng jì àn tú yǐ yǔ chéng ，yòu shè jiǔ bīn ，zhāi ér shòu bì ，qí shì bú dé bú yǔ chéng 。bì rù ér chéng fú yǔ ，xiàng rú zé qián qǐng yuē ：“chén gù zhī dà wáng zhī fú yǔ chéng yě 。fū bì fēi zhào bì hū ？ér shí wǔ chéng qín bǎo yě 。jīn shǐ dà wáng yǐ bì gù ，ér wáng qí shí wǔ chéng ，shí wǔ chéng zhī zǐ dì ，jiē hòu yuàn dà wáng yǐ qì wǒ rú cǎo jiè yě 。dà wáng fú yǔ chéng ，ér dài zhào bì ，yǐ yī bì gù ，ér shī xìn yú tiān xià ，chén qǐng jiù sǐ yú guó ，yǐ míng dà wáng zhī shī xìn ！”qín wáng wèi bì bú fǎn bì yě 。jīn nài hé shǐ shě rén huái ér táo zhī ，ér guī zhí yú qín ？
shì shí qín yì wèi yù yǔ zhào jué ěr 。lìng qín wáng nù ér liáo xiàng rú yú shì ，wǔ ān jun1 shí wàn zhòng yā hán dān ，ér zé bì yǔ xìn ，yī shèng ér xiàng rú zú ，zài shèng ér bì zhōng rù qín yǐ 。
wú gù yuē ：lìn xiàng rú zhī huò quán yú bì yě ，tiān yě 。ruò qí jìn miǎn chí ，róu lián pō ，zé yù chū ér yù miào yú yòng 。suǒ yǐ néng wán zhào zhě ，tiān gù qǔ quán zhī zāi ！

《易》之《泰》：“上下交而其志同。”其《否》曰：“上下不交而天下无邦。”盖上之情达于下，下之情达于上，上下一体，所以为“泰”。下之情壅阏而不得上闻，上下间隔，虽有国而无国矣，所以为“否”也。
交则泰，不交则否，自古皆然，而不交之弊，未有如近世之甚者。君臣相见，止于视朝数刻；上下之间，章奏批答相关接，刑名法度相维持而已。非独沿袭故事，亦其地势使然。何也？国家常朝于奉天门，未尝一日废，可谓勤矣。然堂陛悬绝，威仪赫奕，御史纠仪，鸿胪举不如法，通政司引奏，上特视之，谢恩见辞，湍湍而退，上何尝治一事，下何尝进一言哉？此无他，地势悬绝，所谓堂上远于万里，虽欲言无由言也。
愚以为欲上下之交，莫若复古内朝之法。盖周之时有三朝：库门之外为正朝，询谋大臣在焉；路门之外为治朝，日视朝在焉；路门之内为内朝，亦曰燕朝。《玉藻》云：“君日出而视朝，退视路寝听政。” 盖视朝而见群臣，所以正上下之分；听政而视路寝，所以通远近之情。汉制：大司马、左右前后将军、侍中、散骑诸吏为中朝，丞相以下至六百石为外朝。唐皇城之北南三门曰承天，元正、冬至受万国之朝贡，则御焉，盖古之外朝也。其北曰太极门，其西曰太极殿，朔、望则坐而视朝，盖古之正朝也。又北曰两仪殿，常日听朝而视事，盖古之内朝也。宋时常朝则文德殿，五日一起居则垂拱殿，正旦、冬至、圣节称贺则大庆殿，赐宴则紫宸殿或集英殿，试进士则崇政殿。侍从以下，五日一员上殿，谓之轮对，则必入陈时政利害。内殿引见，亦或赐坐，或免穿靴，盖亦有三朝之遗意焉。盖天有三垣，天子象之。正朝，象太极也；外朝，象天市也；内朝，象紫微也。自古然矣。
国朝圣节、冬至、正旦大朝则会奉天殿，即古之正朝也。常日则奉天门，即古之外朝也。而内朝独缺。然非缺也，华盖、谨身、武英等殿，岂非内朝之遗制乎？洪武中如宋濂、刘基，永乐以来如杨士奇、杨荣等，日侍左右，大臣蹇义、夏元吉等，常奏对便殿。于斯时也，岂有壅隔之患哉？今内朝未复，临御常朝之后，人臣无复进见，三殿高閟，鲜或窥焉。故上下之情，壅而不通；天下之弊，由是而积。孝宗晚年，深感有慨于斯，屡召大臣于便殿，讲论天下事。方将有为，而民之无禄，不及睹至治之美，天下至今以为恨矣。
惟陛下远法圣祖，近法孝宗，尽铲近世壅隔之弊。常朝之外，即文华、武英二殿，仿古内朝之意，大臣三日或五日一次起居，侍从、台谏各一员上殿轮对；诸司有事咨决，上据所见决之，有难决者，与大臣面议之；不时引见群臣，凡谢恩辞见之类，皆得上殿陈奏。虚心而问之，和颜色而道之，如此，人人得以自尽。陛下虽身居九重，而天下之事灿然毕陈于前。外朝所以正上下之分，内朝所以通远近之情。如此，岂有近时壅隔之弊哉？唐、虞之时，明目达聪，嘉言罔伏，野无遗贤，亦不过是而已。

《yì 》zhī 《tài 》：“shàng xià jiāo ér qí zhì tóng 。”qí 《fǒu 》yuē ：“shàng xià bú jiāo ér tiān xià wú bāng 。”gài shàng zhī qíng dá yú xià ，xià zhī qíng dá yú shàng ，shàng xià yī tǐ ，suǒ yǐ wéi “tài ”。xià zhī qíng yōng è ér bú dé shàng wén ，shàng xià jiān gé ，suī yǒu guó ér wú guó yǐ ，suǒ yǐ wéi “fǒu ”yě 。
jiāo zé tài ，bú jiāo zé fǒu ，zì gǔ jiē rán ，ér bú jiāo zhī bì ，wèi yǒu rú jìn shì zhī shèn zhě 。jun1 chén xiàng jiàn ，zhǐ yú shì cháo shù kè ；shàng xià zhī jiān ，zhāng zòu pī dá xiàng guān jiē ，xíng míng fǎ dù xiàng wéi chí ér yǐ 。fēi dú yán xí gù shì ，yì qí dì shì shǐ rán 。hé yě ？guó jiā cháng cháo yú fèng tiān mén ，wèi cháng yī rì fèi ，kě wèi qín yǐ 。rán táng bì xuán jué ，wēi yí hè yì ，yù shǐ jiū yí ，hóng lú jǔ bú rú fǎ ，tōng zhèng sī yǐn zòu ，shàng tè shì zhī ，xiè ēn jiàn cí ，tuān tuān ér tuì ，shàng hé cháng zhì yī shì ，xià hé cháng jìn yī yán zāi ？cǐ wú tā ，dì shì xuán jué ，suǒ wèi táng shàng yuǎn yú wàn lǐ ，suī yù yán wú yóu yán yě 。
yú yǐ wéi yù shàng xià zhī jiāo ，mò ruò fù gǔ nèi cháo zhī fǎ 。gài zhōu zhī shí yǒu sān cháo ：kù mén zhī wài wéi zhèng cháo ，xún móu dà chén zài yān ；lù mén zhī wài wéi zhì cháo ，rì shì cháo zài yān ；lù mén zhī nèi wéi nèi cháo ，yì yuē yàn cháo 。《yù zǎo 》yún ：“jun1 rì chū ér shì cháo ，tuì shì lù qǐn tīng zhèng 。” gài shì cháo ér jiàn qún chén ，suǒ yǐ zhèng shàng xià zhī fèn ；tīng zhèng ér shì lù qǐn ，suǒ yǐ tōng yuǎn jìn zhī qíng 。hàn zhì ：dà sī mǎ 、zuǒ yòu qián hòu jiāng jun1 、shì zhōng 、sàn qí zhū lì wéi zhōng cháo ，chéng xiàng yǐ xià zhì liù bǎi shí wéi wài cháo 。táng huáng chéng zhī běi nán sān mén yuē chéng tiān ，yuán zhèng 、dōng zhì shòu wàn guó zhī cháo gòng ，zé yù yān ，gài gǔ zhī wài cháo yě 。qí běi yuē tài jí mén ，qí xī yuē tài jí diàn ，shuò 、wàng zé zuò ér shì cháo ，gài gǔ zhī zhèng cháo yě 。yòu běi yuē liǎng yí diàn ，cháng rì tīng cháo ér shì shì ，gài gǔ zhī nèi cháo yě 。sòng shí cháng cháo zé wén dé diàn ，wǔ rì yī qǐ jū zé chuí gǒng diàn ，zhèng dàn 、dōng zhì 、shèng jiē chēng hè zé dà qìng diàn ，cì yàn zé zǐ chén diàn huò jí yīng diàn ，shì jìn shì zé chóng zhèng diàn 。shì cóng yǐ xià ，wǔ rì yī yuán shàng diàn ，wèi zhī lún duì ，zé bì rù chén shí zhèng lì hài 。nèi diàn yǐn jiàn ，yì huò cì zuò ，huò miǎn chuān xuē ，gài yì yǒu sān cháo zhī yí yì yān 。gài tiān yǒu sān yuán ，tiān zǐ xiàng zhī 。zhèng cháo ，xiàng tài jí yě ；wài cháo ，xiàng tiān shì yě ；nèi cháo ，xiàng zǐ wēi yě 。zì gǔ rán yǐ 。
guó cháo shèng jiē 、dōng zhì 、zhèng dàn dà cháo zé huì fèng tiān diàn ，jí gǔ zhī zhèng cháo yě 。cháng rì zé fèng tiān mén ，jí gǔ zhī wài cháo yě 。ér nèi cháo dú quē 。rán fēi quē yě ，huá gài 、jǐn shēn 、wǔ yīng děng diàn ，qǐ fēi nèi cháo zhī yí zhì hū ？hóng wǔ zhōng rú sòng lián 、liú jī ，yǒng lè yǐ lái rú yáng shì qí 、yáng róng děng ，rì shì zuǒ yòu ，dà chén jiǎn yì 、xià yuán jí děng ，cháng zòu duì biàn diàn 。yú sī shí yě ，qǐ yǒu yōng gé zhī huàn zāi ？jīn nèi cháo wèi fù ，lín yù cháng cháo zhī hòu ，rén chén wú fù jìn jiàn ，sān diàn gāo bì ，xiān huò kuī yān 。gù shàng xià zhī qíng ，yōng ér bú tōng ；tiān xià zhī bì ，yóu shì ér jī 。xiào zōng wǎn nián ，shēn gǎn yǒu kǎi yú sī ，lǚ zhào dà chén yú biàn diàn ，jiǎng lùn tiān xià shì 。fāng jiāng yǒu wéi ，ér mín zhī wú lù ，bú jí dǔ zhì zhì zhī měi ，tiān xià zhì jīn yǐ wéi hèn yǐ 。
wéi bì xià yuǎn fǎ shèng zǔ ，jìn fǎ xiào zōng ，jìn chǎn jìn shì yōng gé zhī bì 。cháng cháo zhī wài ，jí wén huá 、wǔ yīng èr diàn ，fǎng gǔ nèi cháo zhī yì ，dà chén sān rì huò wǔ rì yī cì qǐ jū ，shì cóng 、tái jiàn gè yī yuán shàng diàn lún duì ；zhū sī yǒu shì zī jué ，shàng jù suǒ jiàn jué zhī ，yǒu nán jué zhě ，yǔ dà chén miàn yì zhī ；bú shí yǐn jiàn qún chén ，fán xiè ēn cí jiàn zhī lèi ，jiē dé shàng diàn chén zòu 。xū xīn ér wèn zhī ，hé yán sè ér dào zhī ，rú cǐ ，rén rén dé yǐ zì jìn 。bì xià suī shēn jū jiǔ zhòng ，ér tiān xià zhī shì càn rán bì chén yú qián 。wài cháo suǒ yǐ zhèng shàng xià zhī fèn ，nèi cháo suǒ yǐ tōng yuǎn jìn zhī qíng 。rú cǐ ，qǐ yǒu jìn shí yōng gé zhī bì zāi ？táng 、yú zhī shí ，míng mù dá cōng ，jiā yán wǎng fú ，yě wú yí xián ，yì bú guò shì ér yǐ 。

　　浮图文瑛居大云庵，环水，即苏子美沧浪亭之地也。亟求余作《沧浪亭记》，曰：“昔子美之记，记亭之胜也。请子记吾所以为亭者。”
余曰：昔吴越有国时，广陵王镇吴中，治南园于子城之西南；其外戚孙承祐，亦治园于其偏。迨淮海纳土，此园不废。苏子美始建沧浪亭，最后禅者居之：此沧浪亭为大云庵也。有庵以来二百年，文瑛寻古遗事，复子美之构于荒残灭没之余：此大云庵为沧浪亭也。
夫古今之变，朝市改易。尝登姑苏之台，望五湖之渺茫，群山之苍翠，太伯、虞仲之所建，阖闾、夫差之所争，子胥、种、蠡之所经营，今皆无有矣。庵与亭何为者哉？虽然，钱镠因乱攘窃，保有吴越，国富兵强，垂及四世。诸子姻戚，乘时奢僭，宫馆苑囿，极一时之盛。而子美之亭，乃为释子所钦重如此。可以见士之欲垂名于千载，不与其澌然而俱尽者，则有在矣。
文瑛读书喜诗，与吾徒游，呼之为沧浪僧云。

　　fú tú wén yīng jū dà yún ān ，huán shuǐ ，jí sū zǐ měi cāng làng tíng zhī dì yě 。jí qiú yú zuò 《cāng làng tíng jì 》，yuē ：“xī zǐ měi zhī jì ，jì tíng zhī shèng yě 。qǐng zǐ jì wú suǒ yǐ wéi tíng zhě 。”
yú yuē ：xī wú yuè yǒu guó shí ，guǎng líng wáng zhèn wú zhōng ，zhì nán yuán yú zǐ chéng zhī xī nán ；qí wài qī sūn chéng yòu ，yì zhì yuán yú qí piān 。dài huái hǎi nà tǔ ，cǐ yuán bú fèi 。sū zǐ měi shǐ jiàn cāng làng tíng ，zuì hòu chán zhě jū zhī ：cǐ cāng làng tíng wéi dà yún ān yě 。yǒu ān yǐ lái èr bǎi nián ，wén yīng xún gǔ yí shì ，fù zǐ měi zhī gòu yú huāng cán miè méi zhī yú ：cǐ dà yún ān wéi cāng làng tíng yě 。
fū gǔ jīn zhī biàn ，cháo shì gǎi yì 。cháng dēng gū sū zhī tái ，wàng wǔ hú zhī miǎo máng ，qún shān zhī cāng cuì ，tài bó 、yú zhòng zhī suǒ jiàn ，hé lǘ 、fū chà zhī suǒ zhēng ，zǐ xū 、zhǒng 、lí zhī suǒ jīng yíng ，jīn jiē wú yǒu yǐ 。ān yǔ tíng hé wéi zhě zāi ？suī rán ，qián liáo yīn luàn rǎng qiè ，bǎo yǒu wú yuè ，guó fù bīng qiáng ，chuí jí sì shì 。zhū zǐ yīn qī ，chéng shí shē jiàn ，gōng guǎn yuàn yòu ，jí yī shí zhī shèng 。ér zǐ měi zhī tíng ，nǎi wéi shì zǐ suǒ qīn zhòng rú cǐ 。kě yǐ jiàn shì zhī yù chuí míng yú qiān zǎi ，bú yǔ qí sī rán ér jù jìn zhě ，zé yǒu zài yǐ 。
wén yīng dú shū xǐ shī ，yǔ wú tú yóu ，hū zhī wéi cāng làng sēng yún 。

　　士君子立身事主，既名知己，则当竭尽智谋，忠告善道，销患于未形，保治于未然，俾身全而主安。生为名臣，死为上鬼，垂光百世，照耀简策，斯为美也。苟遇知己，不能扶危为未乱之先，而乃捐躯殒命于既败之后；钓名沽誉，眩世骇俗，由君子观之，皆所不取也。
盖尝因而论之：豫让臣事智伯，及赵襄子杀智伯，让为之报仇。声名烈烈，虽愚夫愚妇莫不知其为忠臣义士也。呜呼！让之死固忠矣，惜乎处死之道有未忠者存焉——何也？观其漆身吞炭，谓其友曰：“凡吾所为者极难，将以愧天下后世之为人臣而怀二心者也。”谓非忠可乎？及观其斩衣三跃，襄子责以不死于中行氏，而独死于智伯。让应曰：“中行氏以众人待我，我故以众人报之；智伯以国士待我，我故以国士报之。”即此而论，让馀徐憾矣。
段规之事韩康，任章之事魏献，未闻以国士待之也；而规也章也，力劝其主从智伯之请，与之地以骄其志，而速其亡也 。郄疵之事智伯，亦未尝以国士待之也；而疵能察韩、魏之情以谏智伯。虽不用其言以至灭亡，而疵之智谋忠告，已无愧于心也。让既自谓智伯待以国士矣，国士——济国之上也。当伯请地无厌之日，纵欲荒暴之时，为让者正宜陈力就列，谆谆然而告之日：“诸侯大夫各安分地，无相侵夺，古之制也。今无故而取地于人，人不与，而吾之忿心必生；与之，则吾之骄心以起。忿必争，争必败；骄必傲，傲必亡”。谆切恳至，谏不从，再谏之，再谏不从，三谏之。三谏不从，移其伏剑之死，死于是日。伯虽顽冥不灵，感其至诚，庶几复悟。和韩、魏，释赵围，保全智宗，守其祭祀。若然，则让虽死犹生也，岂不胜于斩衣而死乎？
让于此时，曾无一语开悟主心，视伯之危亡，犹越人视秦人之肥瘠也。袖手旁观，坐待成败，国士之报，曾若是乎？智伯既死，而乃不胜血气之悻悻，甘自附于刺客之流。何足道哉，何足道哉！虽然，以国士而论，豫让固不足以当矣；彼朝为仇敌，暮为君臣，腆然而自得者，又让之罪人也。噫！

　　shì jun1 zǐ lì shēn shì zhǔ ，jì míng zhī jǐ ，zé dāng jié jìn zhì móu ，zhōng gào shàn dào ，xiāo huàn yú wèi xíng ，bǎo zhì yú wèi rán ，bǐ shēn quán ér zhǔ ān 。shēng wéi míng chén ，sǐ wéi shàng guǐ ，chuí guāng bǎi shì ，zhào yào jiǎn cè ，sī wéi měi yě 。gǒu yù zhī jǐ ，bú néng fú wēi wéi wèi luàn zhī xiān ，ér nǎi juān qū yǔn mìng yú jì bài zhī hòu ；diào míng gū yù ，xuàn shì hài sú ，yóu jun1 zǐ guān zhī ，jiē suǒ bú qǔ yě 。
gài cháng yīn ér lùn zhī ：yù ràng chén shì zhì bó ，jí zhào xiāng zǐ shā zhì bó ，ràng wéi zhī bào chóu 。shēng míng liè liè ，suī yú fū yú fù mò bú zhī qí wéi zhōng chén yì shì yě 。wū hū ！ràng zhī sǐ gù zhōng yǐ ，xī hū chù sǐ zhī dào yǒu wèi zhōng zhě cún yān ——hé yě ？guān qí qī shēn tūn tàn ，wèi qí yǒu yuē ：“fán wú suǒ wéi zhě jí nán ，jiāng yǐ kuì tiān xià hòu shì zhī wéi rén chén ér huái èr xīn zhě yě 。”wèi fēi zhōng kě hū ？jí guān qí zhǎn yī sān yuè ，xiāng zǐ zé yǐ bú sǐ yú zhōng háng shì ，ér dú sǐ yú zhì bó 。ràng yīng yuē ：“zhōng háng shì yǐ zhòng rén dài wǒ ，wǒ gù yǐ zhòng rén bào zhī ；zhì bó yǐ guó shì dài wǒ ，wǒ gù yǐ guó shì bào zhī 。”jí cǐ ér lùn ，ràng yú xú hàn yǐ 。
duàn guī zhī shì hán kāng ，rèn zhāng zhī shì wèi xiàn ，wèi wén yǐ guó shì dài zhī yě ；ér guī yě zhāng yě ，lì quàn qí zhǔ cóng zhì bó zhī qǐng ，yǔ zhī dì yǐ jiāo qí zhì ，ér sù qí wáng yě 。qiè cī zhī shì zhì bó ，yì wèi cháng yǐ guó shì dài zhī yě ；ér cī néng chá hán 、wèi zhī qíng yǐ jiàn zhì bó 。suī bú yòng qí yán yǐ zhì miè wáng ，ér cī zhī zhì móu zhōng gào ，yǐ wú kuì yú xīn yě 。ràng jì zì wèi zhì bó dài yǐ guó shì yǐ ，guó shì ——jì guó zhī shàng yě 。dāng bó qǐng dì wú yàn zhī rì ，zòng yù huāng bào zhī shí ，wéi ràng zhě zhèng yí chén lì jiù liè ，zhūn zhūn rán ér gào zhī rì ：“zhū hóu dà fū gè ān fèn dì ，wú xiàng qīn duó ，gǔ zhī zhì yě 。jīn wú gù ér qǔ dì yú rén ，rén bú yǔ ，ér wú zhī fèn xīn bì shēng ；yǔ zhī ，zé wú zhī jiāo xīn yǐ qǐ 。fèn bì zhēng ，zhēng bì bài ；jiāo bì ào ，ào bì wáng ”。zhūn qiē kěn zhì ，jiàn bú cóng ，zài jiàn zhī ，zài jiàn bú cóng ，sān jiàn zhī 。sān jiàn bú cóng ，yí qí fú jiàn zhī sǐ ，sǐ yú shì rì 。bó suī wán míng bú líng ，gǎn qí zhì chéng ，shù jǐ fù wù 。hé hán 、wèi ，shì zhào wéi ，bǎo quán zhì zōng ，shǒu qí jì sì 。ruò rán ，zé ràng suī sǐ yóu shēng yě ，qǐ bú shèng yú zhǎn yī ér sǐ hū ？
ràng yú cǐ shí ，céng wú yī yǔ kāi wù zhǔ xīn ，shì bó zhī wēi wáng ，yóu yuè rén shì qín rén zhī féi jí yě 。xiù shǒu páng guān ，zuò dài chéng bài ，guó shì zhī bào ，céng ruò shì hū ？zhì bó jì sǐ ，ér nǎi bú shèng xuè qì zhī xìng xìng ，gān zì fù yú cì kè zhī liú 。hé zú dào zāi ，hé zú dào zāi ！suī rán ，yǐ guó shì ér lùn ，yù ràng gù bú zú yǐ dāng yǐ ；bǐ cháo wéi chóu dí ，mù wéi jun1 chén ，tiǎn rán ér zì dé zhě ，yòu ràng zhī zuì rén yě 。yī ！

　　虑天下者，常图其所难而忽其所易，备其所可畏而遗其所不疑。然而，祸常发于所忽之中，而乱常起于不足疑之事。岂其虑之未周欤？盖虑之所能及者，人事之宜然，而出于智力之所不及者，天道也。
当秦之世，而灭诸侯，一天下。而其心以为周之亡在乎诸侯之强耳，变封建而为郡县。方以为兵革不可复用，天子之位可以世守，而不知汉帝起陇亩之中，而卒亡秦之社稷。汉惩秦之孤立，于是大建庶孽而为诸侯，以为同姓之亲，可以相继而无变，而七国萌篡弑之谋。武、宣以后，稍削析之而分其势，以为无事矣，而王莽卒移汉祚。光武之惩哀、平，魏之惩汉，晋之惩魏，各惩其所由亡而为之备。而其亡也，盖出于所备之外。唐太宗闻武氏之杀其子孙，求人于疑似之际而除之，而武氏日侍其左右而不悟。宋太祖见五代方镇之足以制其君，尽释其兵权，使力弱而易制，而不知子孙卒困于敌国。此其人皆有出人之智、盖世之才，其于治乱存亡之几，思之详而备之审矣。虑切于此而祸兴于彼，终至乱亡者，何哉？盖智可以谋人，而不可以谋天。
良医之子，多死于病；良巫之子，多死于鬼。岂工于活人，而拙于谋子也哉？乃工于谋人，而拙于谋天也。古之圣人，知天下后世之变，非智虑之所能周，非法术之所能制，不敢肆其私谋诡计，而唯积至诚，用大德以结乎天心，使天眷其德，若慈母之保赤子而不忍释。故其子孙，虽有至愚不肖者足以亡国，而天卒不忍遽亡之。此虑之远者也。夫苟不能自结于天，而欲以区区之智笼络当世之务，而必后世之无危亡，此理之所必无者，而岂天道哉！

　　lǜ tiān xià zhě ，cháng tú qí suǒ nán ér hū qí suǒ yì ，bèi qí suǒ kě wèi ér yí qí suǒ bú yí 。rán ér ，huò cháng fā yú suǒ hū zhī zhōng ，ér luàn cháng qǐ yú bú zú yí zhī shì 。qǐ qí lǜ zhī wèi zhōu yú ？gài lǜ zhī suǒ néng jí zhě ，rén shì zhī yí rán ，ér chū yú zhì lì zhī suǒ bú jí zhě ，tiān dào yě 。
dāng qín zhī shì ，ér miè zhū hóu ，yī tiān xià 。ér qí xīn yǐ wéi zhōu zhī wáng zài hū zhū hóu zhī qiáng ěr ，biàn fēng jiàn ér wéi jun4 xiàn 。fāng yǐ wéi bīng gé bú kě fù yòng ，tiān zǐ zhī wèi kě yǐ shì shǒu ，ér bú zhī hàn dì qǐ lǒng mǔ zhī zhōng ，ér zú wáng qín zhī shè jì 。hàn chéng qín zhī gū lì ，yú shì dà jiàn shù niè ér wéi zhū hóu ，yǐ wéi tóng xìng zhī qīn ，kě yǐ xiàng jì ér wú biàn ，ér qī guó méng cuàn shì zhī móu 。wǔ 、xuān yǐ hòu ，shāo xuē xī zhī ér fèn qí shì ，yǐ wéi wú shì yǐ ，ér wáng mǎng zú yí hàn zuò 。guāng wǔ zhī chéng āi 、píng ，wèi zhī chéng hàn ，jìn zhī chéng wèi ，gè chéng qí suǒ yóu wáng ér wéi zhī bèi 。ér qí wáng yě ，gài chū yú suǒ bèi zhī wài 。táng tài zōng wén wǔ shì zhī shā qí zǐ sūn ，qiú rén yú yí sì zhī jì ér chú zhī ，ér wǔ shì rì shì qí zuǒ yòu ér bú wù 。sòng tài zǔ jiàn wǔ dài fāng zhèn zhī zú yǐ zhì qí jun1 ，jìn shì qí bīng quán ，shǐ lì ruò ér yì zhì ，ér bú zhī zǐ sūn zú kùn yú dí guó 。cǐ qí rén jiē yǒu chū rén zhī zhì 、gài shì zhī cái ，qí yú zhì luàn cún wáng zhī jǐ ，sī zhī xiáng ér bèi zhī shěn yǐ 。lǜ qiē yú cǐ ér huò xìng yú bǐ ，zhōng zhì luàn wáng zhě ，hé zāi ？gài zhì kě yǐ móu rén ，ér bú kě yǐ móu tiān 。
liáng yī zhī zǐ ，duō sǐ yú bìng ；liáng wū zhī zǐ ，duō sǐ yú guǐ 。qǐ gōng yú huó rén ，ér zhuō yú móu zǐ yě zāi ？nǎi gōng yú móu rén ，ér zhuō yú móu tiān yě 。gǔ zhī shèng rén ，zhī tiān xià hòu shì zhī biàn ，fēi zhì lǜ zhī suǒ néng zhōu ，fēi fǎ shù zhī suǒ néng zhì ，bú gǎn sì qí sī móu guǐ jì ，ér wéi jī zhì chéng ，yòng dà dé yǐ jié hū tiān xīn ，shǐ tiān juàn qí dé ，ruò cí mǔ zhī bǎo chì zǐ ér bú rěn shì 。gù qí zǐ sūn ，suī yǒu zhì yú bú xiāo zhě zú yǐ wáng guó ，ér tiān zú bú rěn jù wáng zhī 。cǐ lǜ zhī yuǎn zhě yě 。fū gǒu bú néng zì jié yú tiān ，ér yù yǐ qū qū zhī zhì lóng luò dāng shì zhī wù ，ér bì hòu shì zhī wú wēi wáng ，cǐ lǐ zhī suǒ bì wú zhě ，ér qǐ tiān dào zāi ！

　　吴、长洲二县，在郡治所，分境而治。而郡西诸山，皆在吴县。其最高者，穹窿、阳山、邓尉、西脊、铜井。而灵岩，吴之故宫在焉，尚有西子之遗迹。若虎丘、剑池及天平、尚方、支硎，皆胜地也。而太湖汪洋三万六千顷，七十二峰沉浸其间，则海内之奇观矣。
余同年友魏君用晦为吴县，未及三年，以高第召入为给事中。君之为县，有惠爱，百姓扳留之，不能得，而君亦不忍于其民。由是好事者绘《吴山图》以为赠。
夫令之于民，诚重矣。令诚贤也，其地之山川草木，亦被其泽而有荣也；令诚不贤也，其地之山川草木，亦被其殃而有辱也。君于吴之山川，盖增重矣。异时吾民将择胜于岩峦之间，尸祝于浮屠、老子之宫也，固宜。而君则亦既去矣，何复惓惓于此山哉?昔苏子瞻称韩魏公去黄州四十馀年而思之不忘，至以为《思黄州》诗，子瞻为黄人刻之于石。然后知贤者于其所至，不独使其人之不忍忘而已，亦不能自忘于其人也。
君今去县已三年矣。一日，与余同在内庭，出示此图，展玩太息，因命余记之，噫!君之于吾吴有情如此，如之何而使吾民能忘之也!

　　wú 、zhǎng zhōu èr xiàn ，zài jun4 zhì suǒ ，fèn jìng ér zhì 。ér jun4 xī zhū shān ，jiē zài wú xiàn 。qí zuì gāo zhě ，qióng lóng 、yáng shān 、dèng wèi 、xī jǐ 、tóng jǐng 。ér líng yán ，wú zhī gù gōng zài yān ，shàng yǒu xī zǐ zhī yí jì 。ruò hǔ qiū 、jiàn chí jí tiān píng 、shàng fāng 、zhī xíng ，jiē shèng dì yě 。ér tài hú wāng yáng sān wàn liù qiān qǐng ，qī shí èr fēng chén jìn qí jiān ，zé hǎi nèi zhī qí guān yǐ 。
yú tóng nián yǒu wèi jun1 yòng huì wéi wú xiàn ，wèi jí sān nián ，yǐ gāo dì zhào rù wéi gěi shì zhōng 。jun1 zhī wéi xiàn ，yǒu huì ài ，bǎi xìng bān liú zhī ，bú néng dé ，ér jun1 yì bú rěn yú qí mín 。yóu shì hǎo shì zhě huì 《wú shān tú 》yǐ wéi zèng 。
fū lìng zhī yú mín ，chéng zhòng yǐ 。lìng chéng xián yě ，qí dì zhī shān chuān cǎo mù ，yì bèi qí zé ér yǒu róng yě ；lìng chéng bú xián yě ，qí dì zhī shān chuān cǎo mù ，yì bèi qí yāng ér yǒu rǔ yě 。jun1 yú wú zhī shān chuān ，gài zēng zhòng yǐ 。yì shí wú mín jiāng zé shèng yú yán luán zhī jiān ，shī zhù yú fú tú 、lǎo zǐ zhī gōng yě ，gù yí 。ér jun1 zé yì jì qù yǐ ，hé fù juàn juàn yú cǐ shān zāi ?xī sū zǐ zhān chēng hán wèi gōng qù huáng zhōu sì shí yú nián ér sī zhī bú wàng ，zhì yǐ wéi 《sī huáng zhōu 》shī ，zǐ zhān wéi huáng rén kè zhī yú shí 。rán hòu zhī xián zhě yú qí suǒ zhì ，bú dú shǐ qí rén zhī bú rěn wàng ér yǐ ，yì bú néng zì wàng yú qí rén yě 。
jun1 jīn qù xiàn yǐ sān nián yǐ 。yī rì ，yǔ yú tóng zài nèi tíng ，chū shì cǐ tú ，zhǎn wán tài xī ，yīn mìng yú jì zhī ，yī !jun1 zhī yú wú wú yǒu qíng rú cǐ ，rú zhī hé ér shǐ wú mín néng wàng zhī yě !

　　杭有卖果者，善藏柑，涉寒暑不溃。出之烨然，玉质而金色。置于市，贾十倍，人争鬻之。
予贸得其一，剖之，如有烟扑口鼻，视其中，则干若败絮。予怪而问之曰：“若所市于人者，将以实笾豆，奉祭祀，供宾客乎？将炫外以惑愚瞽也？甚矣哉，为欺也！”
卖者笑曰：“吾业是有年矣，吾赖是以食吾躯。吾售之，人取之，未尝有言，而独不足子所乎？世之为欺者不寡矣，而独我也乎？吾子未之思也。
今夫佩虎符、坐皋比者，洸洸乎干城之具也，果能授孙、吴之略耶？ 峨大冠、 拖长绅者，昂昂乎庙堂之器也，果能建伊、皋之业耶？盗起而不知御，民困而不知救，吏奸而不知禁，法斁而不知理，坐糜廪粟而不知耻。观其坐高堂，骑大马，醉醇醴而饫肥鲜者，孰不巍巍乎可畏，赫赫乎可象也？又何往而不金玉其外，败絮其中也哉？今子是之不察，而以察吾柑！”
予默默无以应。退而思其言，类东方生滑稽之流。岂其愤世疾邪者耶？而托于柑以讽耶？

　　háng yǒu mài guǒ zhě ，shàn cáng gān ，shè hán shǔ bú kuì 。chū zhī yè rán ，yù zhì ér jīn sè 。zhì yú shì ，jiǎ shí bèi ，rén zhēng yù zhī 。
yǔ mào dé qí yī ，pōu zhī ，rú yǒu yān pū kǒu bí ，shì qí zhōng ，zé gàn ruò bài xù 。yǔ guài ér wèn zhī yuē ：“ruò suǒ shì yú rén zhě ，jiāng yǐ shí biān dòu ，fèng jì sì ，gòng bīn kè hū ？jiāng xuàn wài yǐ huò yú gǔ yě ？shèn yǐ zāi ，wéi qī yě ！”
mài zhě xiào yuē ：“wú yè shì yǒu nián yǐ ，wú lài shì yǐ shí wú qū 。wú shòu zhī ，rén qǔ zhī ，wèi cháng yǒu yán ，ér dú bú zú zǐ suǒ hū ？shì zhī wéi qī zhě bú guǎ yǐ ，ér dú wǒ yě hū ？wú zǐ wèi zhī sī yě 。
jīn fū pèi hǔ fú 、zuò gāo bǐ zhě ，guāng guāng hū gàn chéng zhī jù yě ，guǒ néng shòu sūn 、wú zhī luè yē ？ é dà guàn 、 tuō zhǎng shēn zhě ，áng áng hū miào táng zhī qì yě ，guǒ néng jiàn yī 、gāo zhī yè yē ？dào qǐ ér bú zhī yù ，mín kùn ér bú zhī jiù ，lì jiān ér bú zhī jìn ，fǎ yì ér bú zhī lǐ ，zuò mí lǐn sù ér bú zhī chǐ 。guān qí zuò gāo táng ，qí dà mǎ ，zuì chún lǐ ér yù féi xiān zhě ，shú bú wēi wēi hū kě wèi ，hè hè hū kě xiàng yě ？yòu hé wǎng ér bú jīn yù qí wài ，bài xù qí zhōng yě zāi ？jīn zǐ shì zhī bú chá ，ér yǐ chá wú gān ！”
yǔ mò mò wú yǐ yīng 。tuì ér sī qí yán ，lèi dōng fāng shēng huá jī zhī liú 。qǐ qí fèn shì jí xié zhě yē ？ér tuō yú gān yǐ fěng yē ？

　　东陵侯既废，过司马季主而卜焉。季主曰：“君侯何卜也？”东陵侯曰：“久卧者思起，久蛰者思启，久懑者思嚏。吾闻之蓄极则泄，閟极则达。热极则风，壅极则通。一冬一春，靡屈不伸，一起一伏，无往不复。仆窃有疑，愿受教焉。”季主曰：“若是，则君侯已喻之矣，又何卜为？”东陵侯曰：“仆未究其奥也，愿先生卒教之。”季主乃言曰：“呜呼！天道何亲？惟德之亲；鬼神何灵？因人而灵。夫蓍，枯草也；龟，枯骨也，物也。人，灵于物者也，何不自听而听于物乎？且君侯何不思昔者也？有昔者必有今日，是故碎瓦颓垣，昔日之歌楼舞馆也；荒榛断梗，昔日之琼蕤玉树也；露蛬风蝉，昔日之凤笙龙笛也；鬼燐萤火，昔日之金釭华烛也；秋荼春荠，昔日之象白驼峰也；丹枫白荻，昔日之蜀锦齐纨也。昔日之所无，今日有之不为过；昔日之所有，今日无之不为不足。是故一昼一夜，华开者谢；一秋一春，物故者新。激湍之下，必有深潭；高丘之下，必有浚谷。君侯亦知之矣，何以卜为？”

　　dōng líng hóu jì fèi ，guò sī mǎ jì zhǔ ér bo yān 。jì zhǔ yuē ：“jun1 hóu hé bo yě ？”dōng líng hóu yuē ：“jiǔ wò zhě sī qǐ ，jiǔ zhé zhě sī qǐ ，jiǔ mèn zhě sī tì 。wú wén zhī xù jí zé xiè ，bì jí zé dá 。rè jí zé fēng ，yōng jí zé tōng 。yī dōng yī chūn ，mí qū bú shēn ，yī qǐ yī fú ，wú wǎng bú fù 。pú qiè yǒu yí ，yuàn shòu jiāo yān 。”jì zhǔ yuē ：“ruò shì ，zé jun1 hóu yǐ yù zhī yǐ ，yòu hé bo wéi ？”dōng líng hóu yuē ：“pú wèi jiū qí ào yě ，yuàn xiān shēng zú jiāo zhī 。”jì zhǔ nǎi yán yuē ：“wū hū ！tiān dào hé qīn ？wéi dé zhī qīn ；guǐ shén hé líng ？yīn rén ér líng 。fū shī ，kū cǎo yě ；guī ，kū gǔ yě ，wù yě 。rén ，líng yú wù zhě yě ，hé bú zì tīng ér tīng yú wù hū ？qiě jun1 hóu hé bú sī xī zhě yě ？yǒu xī zhě bì yǒu jīn rì ，shì gù suì wǎ tuí yuán ，xī rì zhī gē lóu wǔ guǎn yě ；huāng zhēn duàn gěng ，xī rì zhī qióng ruí yù shù yě ；lù qióng fēng chán ，xī rì zhī fèng shēng lóng dí yě ；guǐ lín yíng huǒ ，xī rì zhī jīn gāng huá zhú yě ；qiū tú chūn qí ，xī rì zhī xiàng bái tuó fēng yě ；dān fēng bái dí ，xī rì zhī shǔ jǐn qí wán yě 。xī rì zhī suǒ wú ，jīn rì yǒu zhī bú wéi guò ；xī rì zhī suǒ yǒu ，jīn rì wú zhī bú wéi bú zú 。shì gù yī zhòu yī yè ，huá kāi zhě xiè ；yī qiū yī chūn ，wù gù zhě xīn 。jī tuān zhī xià ，bì yǒu shēn tán ；gāo qiū zhī xià ，bì yǒu xùn gǔ 。jun1 hóu yì zhī zhī yǐ ，hé yǐ bo wéi ？”

　　金陵为帝王之州。自六朝迄于南唐，类皆偏据一方，无以应山川之王气。逮我皇帝，定鼎于兹，始足以当之。由是声教所暨，罔间朔南；存神穆清，与天同体。虽一豫一游，亦可为天下后世法。京城之西北有狮子山，自卢龙蜿蜒而来。长江如虹贯，蟠绕其下。上以其地雄胜，诏建楼于巅，与民同游观之乐。遂锡嘉名为“阅江”云。
登览之顷，万象森列，千载之秘，一旦轩露。岂非天造地设，以俟大一统之君，而开千万世之伟观者欤？当风日清美，法驾幸临，升其崇椒，凭阑遥瞩，必悠然而动遐思。见江汉之朝宗，诸侯之述职，城池之高深，关阨之严固，必曰：“此朕沐风栉雨、战胜攻取之所致也。”中夏之广，益思有以保之。见波涛之浩荡，风帆之上下，番舶接迹而来庭，蛮琛联肩而入贡，必曰：“此朕德绥威服，覃及外内之所及也。”四陲之远，益思所以柔之。见两岸之间、四郊之上，耕人有炙肤皲足之烦，农女有捋桑行馌之勤，必曰：“此朕拔诸水火、而登于衽席者也。”万方之民，益思有以安之。触类而思，不一而足。臣知斯楼之建，皇上所以发舒精神，因物兴感，无不寓其致治之思，奚此阅夫长江而已哉？彼临春、结绮，非弗华矣；齐云、落星，非不高矣。不过乐管弦之淫响，藏燕赵之艳姬。一旋踵间而感慨系之，臣不知其为何说也。
虽然，长江发源岷山，委蛇七千余里而始入海，白涌碧翻，六朝之时，往往倚之为天堑；今则南北一家，视为安流，无所事乎战争矣。然则，果谁之力欤？逢掖之士，有登斯楼而阅斯江者，当思帝德如天，荡荡难名，与神禹疏凿之功同一罔极。忠君报上之心，其有不油然而兴者耶？
臣不敏，奉旨撰记，欲上推宵旰图治之切者，勒诸贞珉。他若留连光景之辞，皆略而不陈，惧亵也。

　　jīn líng wéi dì wáng zhī zhōu 。zì liù cháo qì yú nán táng ，lèi jiē piān jù yī fāng ，wú yǐ yīng shān chuān zhī wáng qì 。dǎi wǒ huáng dì ，dìng dǐng yú zī ，shǐ zú yǐ dāng zhī 。yóu shì shēng jiāo suǒ jì ，wǎng jiān shuò nán ；cún shén mù qīng ，yǔ tiān tóng tǐ 。suī yī yù yī yóu ，yì kě wéi tiān xià hòu shì fǎ 。jīng chéng zhī xī běi yǒu shī zǐ shān ，zì lú lóng wān yán ér lái 。zhǎng jiāng rú hóng guàn ，pán rào qí xià 。shàng yǐ qí dì xióng shèng ，zhào jiàn lóu yú diān ，yǔ mín tóng yóu guān zhī lè 。suí xī jiā míng wéi “yuè jiāng ”yún 。
dēng lǎn zhī qǐng ，wàn xiàng sēn liè ，qiān zǎi zhī mì ，yī dàn xuān lù 。qǐ fēi tiān zào dì shè ，yǐ sì dà yī tǒng zhī jun1 ，ér kāi qiān wàn shì zhī wěi guān zhě yú ？dāng fēng rì qīng měi ，fǎ jià xìng lín ，shēng qí chóng jiāo ，píng lán yáo zhǔ ，bì yōu rán ér dòng xiá sī 。jiàn jiāng hàn zhī cháo zōng ，zhū hóu zhī shù zhí ，chéng chí zhī gāo shēn ，guān è zhī yán gù ，bì yuē ：“cǐ zhèn mù fēng zhì yǔ 、zhàn shèng gōng qǔ zhī suǒ zhì yě 。”zhōng xià zhī guǎng ，yì sī yǒu yǐ bǎo zhī 。jiàn bō tāo zhī hào dàng ，fēng fān zhī shàng xià ，fān bó jiē jì ér lái tíng ，mán chēn lián jiān ér rù gòng ，bì yuē ：“cǐ zhèn dé suí wēi fú ，tán jí wài nèi zhī suǒ jí yě 。”sì chuí zhī yuǎn ，yì sī suǒ yǐ róu zhī 。jiàn liǎng àn zhī jiān 、sì jiāo zhī shàng ，gēng rén yǒu zhì fū jun1 zú zhī fán ，nóng nǚ yǒu lǚ sāng háng yè zhī qín ，bì yuē ：“cǐ zhèn bá zhū shuǐ huǒ 、ér dēng yú rèn xí zhě yě 。”wàn fāng zhī mín ，yì sī yǒu yǐ ān zhī 。chù lèi ér sī ，bú yī ér zú 。chén zhī sī lóu zhī jiàn ，huáng shàng suǒ yǐ fā shū jīng shén ，yīn wù xìng gǎn ，wú bú yù qí zhì zhì zhī sī ，xī cǐ yuè fū zhǎng jiāng ér yǐ zāi ？bǐ lín chūn 、jié qǐ ，fēi fú huá yǐ ；qí yún 、luò xīng ，fēi bú gāo yǐ 。bú guò lè guǎn xián zhī yín xiǎng ，cáng yàn zhào zhī yàn jī 。yī xuán zhǒng jiān ér gǎn kǎi xì zhī ，chén bú zhī qí wéi hé shuō yě 。
suī rán ，zhǎng jiāng fā yuán mín shān ，wěi shé qī qiān yú lǐ ér shǐ rù hǎi ，bái yǒng bì fān ，liù cháo zhī shí ，wǎng wǎng yǐ zhī wéi tiān qiàn ；jīn zé nán běi yī jiā ，shì wéi ān liú ，wú suǒ shì hū zhàn zhēng yǐ 。rán zé ，guǒ shuí zhī lì yú ？féng yè zhī shì ，yǒu dēng sī lóu ér yuè sī jiāng zhě ，dāng sī dì dé rú tiān ，dàng dàng nán míng ，yǔ shén yǔ shū záo zhī gōng tóng yī wǎng jí 。zhōng jun1 bào shàng zhī xīn ，qí yǒu bú yóu rán ér xìng zhě yē ？
chén bú mǐn ，fèng zhǐ zhuàn jì ，yù shàng tuī xiāo gàn tú zhì zhī qiē zhě ，lè zhū zhēn mín 。tā ruò liú lián guāng jǐng zhī cí ，jiē luè ér bú chén ，jù xiè yě 。