司马迁的诗词全集
共收录了37首诗词作品司马迁简介
司马迁（前145或前135—前87？），字子长，西汉夏阳（今陕西韩城，一说山西河津）人，中国古代伟大的史学家、文学家、思想家，被后人尊为“史圣”。他最大的贡献是创作了中国第一部纪传体通史《史记》（原名《太史公书》）。《史记》记载了从上古传说中的黄帝时期，到汉武帝元狩元年，长达3000多年的历史。司马迁以其“究天人之际，通古今之变，成一家之言”的史识完成的史学巨著《史记》，是“二十五史”之首，被鲁迅誉为“史家之绝唱，无韵之离骚”。了解司马迁的作品特点，主要在"迁"这个字上。
司马迁诗集大全
太史公牛马走司马迁，再拜言。
少卿足下：曩者辱赐书，教以慎于接物，推贤进士为务，意气勤勤恳恳。若望仆不相师，而用流俗人之言，仆非敢如此也。仆虽罢驽，亦尝侧闻长者之遗风矣。顾自以为身残处秽，动而见尤，欲益反损，是以独郁悒而无谁语。谚曰：“谁为为之？孰令听之？”盖钟子期死，伯牙终身不复鼓琴。何则？士为知己者用，女为说己者容。若仆大质已亏缺矣，虽材怀随和，行若由夷，终不可以为荣，适足以发笑而自点耳。
书辞宜答，会东从上来，又迫贱事，相见日浅，卒卒无须臾之间，得竭指意。今少卿抱不测之罪，涉旬月，迫季冬，仆又薄从上雍，恐卒然不可为讳，是仆终已不得舒愤懑以晓左右，则长逝者魂魄私恨无穷。请略陈固陋。阙然久不报，幸勿为过。
仆闻之：修身者，智之符也；爱施者，仁之端也；取予者，义之表也；耻辱者，勇之决也；立名者，行之极也。士有此五者，然后可以托于世，列于君子之林矣。故祸莫憯于欲利，悲莫痛于伤心，行莫丑于辱先，诟莫大于宫刑。刑余之人，无所比数，非一世也，所从来远矣。昔卫灵公与雍渠同载，孔子适陈；商鞅因景监见，赵良寒心；同子参乘，袁丝变色：自古而耻之！夫以中材之人，事有关于宦竖，莫不伤气，而况于慷慨之士乎！如今朝廷虽乏人，奈何令刀锯之余，荐天下之豪俊哉！仆赖先人绪业，得待罪辇毂下，二十余年矣。所以自惟：上之，不能纳忠效信，有奇策材力之誉，自结明主；次之，又不能拾遗补阙，招贤进能，显岩穴之士；外之，不能备行伍，攻城野战，有斩将搴旗之功；下之，不能积日累劳，取尊官厚禄，以为宗族交游光宠。四者无一遂，苟合取容，无所短长之效，可见于此矣。乡者，仆亦尝厕下大夫之列，陪外廷末议。不以此时引维纲，尽思虑，今已亏形为扫除之隶，在阘茸之中，乃欲仰首伸眉，论列是非，不亦轻朝廷、羞当世之士邪？嗟乎！嗟乎！如仆尚何言哉！尚何言哉！
且事本末未易明也。仆少负不羁之才，长无乡曲之誉，主上幸以先人之故，使得奉薄伎，出入周卫之中。仆以为戴盆何以望天，故绝宾客之知，忘室家之业，日夜思竭其不肖之材力，务一心营职，以求亲媚于主上。而事乃有大谬不然者！
夫仆与李陵俱居门下，素非能相善也。趣舍异路，未尝衔杯酒，接殷勤之余欢。然仆观其为人，自守奇士，事亲孝，与士信，临财廉，取予义，分别有让，恭俭下人，常思奋不顾身，以徇国家之急。其素所蓄积也，仆以为有国士之风。夫人臣出万死不顾一生之计，赴公家之难，斯已奇矣。今举事一不当，而全躯保妻子之臣随而媒孽其短，仆诚私心痛之。且李陵提步卒不满五千，深践戎马之地，足历王庭，垂饵虎口，横挑强胡，仰亿万之师，与单于连战十有余日，所杀过当。虏救死扶伤不给，旃裘之君长咸震怖，乃悉征其左、右贤王，举引弓之民，一国共攻而围之。转斗千里，矢尽道穷，救兵不至，士卒死伤如积。然陵一呼劳军，士无不起，躬自流涕，沬自饮泣，更张空弮，冒白刃，北首争死敌者。陵未没时，使有来报，汉公卿王侯皆奉觞上寿。后数日，陵败书闻，主上为之食不甘味，听朝不怡。大臣忧惧，不知所出。仆窃不自料其卑贱，见主上惨凄怛悼，诚欲效其款款之愚，以为李陵素与士大夫绝甘分少，能得人之死力，虽古之名将，不能过也。身虽陷败，彼观其意，且欲得其当而报于汉。事已无可奈何，其所摧败，功亦足以暴于天下矣。仆怀欲陈之，而未有路，适会召问，即以此指，推言陵之功，欲以广主上之意，塞睚眦之辞。未能尽明，明主不晓，以为仆沮贰师，而为李陵游说，遂下于理。拳拳之忠，终不能自列。因为诬上，卒从吏议。家贫，货赂不足以自赎，交游莫救，左右亲近不为一言。身非木石，独与法吏为伍，深幽囹圄之中，谁可告愬者！此真少卿所亲见，仆行事岂不然乎？李陵既生降，隤其家声，而仆又佴之蚕室，重为天下观笑。悲夫！悲夫！事未易一二为俗人言也。
仆之先非有剖符丹书之功，文史星历，近乎卜祝之间，固主上所戏弄，倡优所畜，流俗之所轻也。假令仆伏法受诛，若九牛亡一毛，与蝼蚁何以异？而世又不与能死节者比，特以为智穷罪极，不能自免，卒就死耳。何也？素所自树立使然也。人固有一死，或重于泰山，或轻于鸿毛，用之所趋异也。太上不辱先，其次不辱身，其次不辱理色，其次不辱辞令，其次诎体受辱，其次易服受辱，其次关木索、被箠楚受辱，其次剔毛发、婴金铁受辱，其次毁肌肤、断肢体受辱，最下腐刑极矣！传曰“刑不上大夫。”此言士节不可不勉厉也。猛虎在深山，百兽震恐，及在槛阱之中，摇尾而求食，积威约之渐也。故士有画地为牢，势不可入；削木为吏，议不可对，定计于鲜也。今交手足，受木索，暴肌肤，受榜箠，幽于圜墙之中。当此之时，见狱吏则头抢地，视徒隶则心惕息。何者？积威约之势也。及以至是，言不辱者，所谓强颜耳，曷足贵乎！且西伯，伯也，拘于羑里；李斯，相也，具于五刑；淮阴，王也，受械于陈；彭越、张敖，南面称孤，系狱抵罪；绛侯诛诸吕，权倾五伯，囚于请室；魏其，大将也，衣赭衣，关三木；季布为朱家钳奴；灌夫受辱于居室。此人皆身至王侯将相，声闻邻国，及罪至罔加，不能引决自裁，在尘埃之中。古今一体，安在其不辱也？由此言之，勇怯，势也；强弱，形也。审矣，何足怪乎？夫人不能早自裁绳墨之外，以稍陵迟，至于鞭箠之间，乃欲引节，斯不亦远乎！古人所以重施刑于大夫者，殆为此也。
夫人情莫不贪生恶死，念父母，顾妻子，至激于义理者不然，乃有所不得已也。今仆不幸，早失父母，无兄弟之亲，独身孤立，少卿视仆于妻子何如哉？且勇者不必死节，怯夫慕义，何处不勉焉！仆虽怯懦，欲苟活，亦颇识去就之分矣，何至自沉溺缧绁之辱哉！且夫臧获婢妾，犹能引决，况仆之不得已乎？所以隐忍苟活，幽于粪土之中而不辞者，恨私心有所不尽，鄙陋没世，而文采不表于后也。
古者富贵而名摩灭，不可胜记，唯倜傥非常之人称焉。盖文王拘而演《周易》；仲尼厄而作《春秋》；屈原放逐，乃赋《离骚》；左丘失明，厥有《国语》；孙子膑脚，《兵法》修列；不韦迁蜀，世传《吕览》；韩非囚秦，《说难》《孤愤》；《诗》三百篇，大底圣贤发愤之所为作也。此人皆意有所郁结，不得通其道，故述往事、思来者。乃如左丘无目，孙子断足，终不可用，退而论书策，以舒其愤，思垂空文以自见。
仆窃不逊，近自托于无能之辞，网罗天下放失旧闻，略考其行事，综其终始，稽其成败兴坏之纪，上计轩辕，下至于兹，为十表，本纪十二，书八章，世家三十，列传七十，凡百三十篇。亦欲以究天人之际，通古今之变，成一家之言。草创未就，会遭此祸，惜其不成，是以就极刑而无愠色。仆诚以著此书，藏之名山，传之其人，通邑大都，则仆偿前辱之责，虽万被戮，岂有悔哉！然此可为智者道，难为俗人言也！
且负下未易居，下流多谤议。仆以口语遇遭此祸，重为乡党所笑，以污辱先人，亦何面目复上父母之丘墓乎？虽累百世，垢弥甚耳！是以肠一日而九回，居则忽忽若有所亡，出则不知其所往。每念斯耻，汗未尝不发背沾衣也！身直为闺阁之臣，宁得自引深藏于岩穴邪？故且从俗浮沉，与时俯仰，以通其狂惑。今少卿乃教以推贤进士，无乃与仆私心剌谬乎？今虽欲自雕琢，曼辞以自饰，无益，于俗不信，适足取辱耳。要之，死日然后是非乃定。书不能悉意，故略陈固陋。谨再拜。tài shǐ gōng niú mǎ zǒu sī mǎ qiān ，zài bài yán 。
shǎo qīng zú xià ：nǎng zhě rǔ cì shū ，jiāo yǐ shèn yú jiē wù ，tuī xián jìn shì wéi wù ，yì qì qín qín kěn kěn 。ruò wàng pú bú xiàng shī ，ér yòng liú sú rén zhī yán ，pú fēi gǎn rú cǐ yě 。pú suī bà nú ，yì cháng cè wén zhǎng zhě zhī yí fēng yǐ 。gù zì yǐ wéi shēn cán chù huì ，dòng ér jiàn yóu ，yù yì fǎn sǔn ，shì yǐ dú yù yì ér wú shuí yǔ 。yàn yuē ：“shuí wéi wéi zhī ？shú lìng tīng zhī ？”gài zhōng zǐ qī sǐ ，bó yá zhōng shēn bú fù gǔ qín 。hé zé ？shì wéi zhī jǐ zhě yòng ，nǚ wéi shuō jǐ zhě róng 。ruò pú dà zhì yǐ kuī quē yǐ ，suī cái huái suí hé ，háng ruò yóu yí ，zhōng bú kě yǐ wéi róng ，shì zú yǐ fā xiào ér zì diǎn ěr 。
shū cí yí dá ，huì dōng cóng shàng lái ，yòu pò jiàn shì ，xiàng jiàn rì qiǎn ，zú zú wú xū yú zhī jiān ，dé jié zhǐ yì 。jīn shǎo qīng bào bú cè zhī zuì ，shè xún yuè ，pò jì dōng ，pú yòu báo cóng shàng yōng ，kǒng zú rán bú kě wéi huì ，shì pú zhōng yǐ bú dé shū fèn mèn yǐ xiǎo zuǒ yòu ，zé zhǎng shì zhě hún pò sī hèn wú qióng 。qǐng luè chén gù lòu 。què rán jiǔ bú bào ，xìng wù wéi guò 。
pú wén zhī ：xiū shēn zhě ，zhì zhī fú yě ；ài shī zhě ，rén zhī duān yě ；qǔ yǔ zhě ，yì zhī biǎo yě ；chǐ rǔ zhě ，yǒng zhī jué yě ；lì míng zhě ，háng zhī jí yě 。shì yǒu cǐ wǔ zhě ，rán hòu kě yǐ tuō yú shì ，liè yú jun1 zǐ zhī lín yǐ 。gù huò mò cǎn yú yù lì ，bēi mò tòng yú shāng xīn ，háng mò chǒu yú rǔ xiān ，gòu mò dà yú gōng xíng 。xíng yú zhī rén ，wú suǒ bǐ shù ，fēi yī shì yě ，suǒ cóng lái yuǎn yǐ 。xī wèi líng gōng yǔ yōng qú tóng zǎi ，kǒng zǐ shì chén ；shāng yāng yīn jǐng jiān jiàn ，zhào liáng hán xīn ；tóng zǐ cān chéng ，yuán sī biàn sè ：zì gǔ ér chǐ zhī ！fū yǐ zhōng cái zhī rén ，shì yǒu guān yú huàn shù ，mò bú shāng qì ，ér kuàng yú kāng kǎi zhī shì hū ！rú jīn cháo tíng suī fá rén ，nài hé lìng dāo jù zhī yú ，jiàn tiān xià zhī háo jun4 zāi ！pú lài xiān rén xù yè ，dé dài zuì niǎn gū xià ，èr shí yú nián yǐ 。suǒ yǐ zì wéi ：shàng zhī ，bú néng nà zhōng xiào xìn ，yǒu qí cè cái lì zhī yù ，zì jié míng zhǔ ；cì zhī ，yòu bú néng shí yí bǔ què ，zhāo xián jìn néng ，xiǎn yán xué zhī shì ；wài zhī ，bú néng bèi háng wǔ ，gōng chéng yě zhàn ，yǒu zhǎn jiāng qiān qí zhī gōng ；xià zhī ，bú néng jī rì lèi láo ，qǔ zūn guān hòu lù ，yǐ wéi zōng zú jiāo yóu guāng chǒng 。sì zhě wú yī suí ，gǒu hé qǔ róng ，wú suǒ duǎn zhǎng zhī xiào ，kě jiàn yú cǐ yǐ 。xiāng zhě ，pú yì cháng cè xià dà fū zhī liè ，péi wài tíng mò yì 。bú yǐ cǐ shí yǐn wéi gāng ，jìn sī lǜ ，jīn yǐ kuī xíng wéi sǎo chú zhī lì ，zài tà róng zhī zhōng ，nǎi yù yǎng shǒu shēn méi ，lùn liè shì fēi ，bú yì qīng cháo tíng 、xiū dāng shì zhī shì xié ？jiē hū ！jiē hū ！rú pú shàng hé yán zāi ！shàng hé yán zāi ！
qiě shì běn mò wèi yì míng yě 。pú shǎo fù bú jī zhī cái ，zhǎng wú xiāng qǔ zhī yù ，zhǔ shàng xìng yǐ xiān rén zhī gù ，shǐ dé fèng báo jì ，chū rù zhōu wèi zhī zhōng 。pú yǐ wéi dài pén hé yǐ wàng tiān ，gù jué bīn kè zhī zhī ，wàng shì jiā zhī yè ，rì yè sī jié qí bú xiāo zhī cái lì ，wù yī xīn yíng zhí ，yǐ qiú qīn mèi yú zhǔ shàng 。ér shì nǎi yǒu dà miù bú rán zhě ！
fū pú yǔ lǐ líng jù jū mén xià ，sù fēi néng xiàng shàn yě 。qù shě yì lù ，wèi cháng xián bēi jiǔ ，jiē yīn qín zhī yú huān 。rán pú guān qí wéi rén ，zì shǒu qí shì ，shì qīn xiào ，yǔ shì xìn ，lín cái lián ，qǔ yǔ yì ，fèn bié yǒu ràng ，gōng jiǎn xià rén ，cháng sī fèn bú gù shēn ，yǐ xùn guó jiā zhī jí 。qí sù suǒ xù jī yě ，pú yǐ wéi yǒu guó shì zhī fēng 。fū rén chén chū wàn sǐ bú gù yī shēng zhī jì ，fù gōng jiā zhī nán ，sī yǐ qí yǐ 。jīn jǔ shì yī bú dāng ，ér quán qū bǎo qī zǐ zhī chén suí ér méi niè qí duǎn ，pú chéng sī xīn tòng zhī 。qiě lǐ líng tí bù zú bú mǎn wǔ qiān ，shēn jiàn róng mǎ zhī dì ，zú lì wáng tíng ，chuí ěr hǔ kǒu ，héng tiāo qiáng hú ，yǎng yì wàn zhī shī ，yǔ dān yú lián zhàn shí yǒu yú rì ，suǒ shā guò dāng 。lǔ jiù sǐ fú shāng bú gěi ，zhān qiú zhī jun1 zhǎng xián zhèn bù ，nǎi xī zhēng qí zuǒ 、yòu xián wáng ，jǔ yǐn gōng zhī mín ，yī guó gòng gōng ér wéi zhī 。zhuǎn dòu qiān lǐ ，shǐ jìn dào qióng ，jiù bīng bú zhì ，shì zú sǐ shāng rú jī 。rán líng yī hū láo jun1 ，shì wú bú qǐ ，gōng zì liú tì ，mèi zì yǐn qì ，gèng zhāng kōng juàn ，mào bái rèn ，běi shǒu zhēng sǐ dí zhě 。líng wèi méi shí ，shǐ yǒu lái bào ，hàn gōng qīng wáng hóu jiē fèng shāng shàng shòu 。hòu shù rì ，líng bài shū wén ，zhǔ shàng wéi zhī shí bú gān wèi ，tīng cháo bú yí 。dà chén yōu jù ，bú zhī suǒ chū 。pú qiè bú zì liào qí bēi jiàn ，jiàn zhǔ shàng cǎn qī dá dào ，chéng yù xiào qí kuǎn kuǎn zhī yú ，yǐ wéi lǐ líng sù yǔ shì dà fū jué gān fèn shǎo ，néng dé rén zhī sǐ lì ，suī gǔ zhī míng jiāng ，bú néng guò yě 。shēn suī xiàn bài ，bǐ guān qí yì ，qiě yù dé qí dāng ér bào yú hàn 。shì yǐ wú kě nài hé ，qí suǒ cuī bài ，gōng yì zú yǐ bào yú tiān xià yǐ 。pú huái yù chén zhī ，ér wèi yǒu lù ，shì huì zhào wèn ，jí yǐ cǐ zhǐ ，tuī yán líng zhī gōng ，yù yǐ guǎng zhǔ shàng zhī yì ，sāi yá zì zhī cí 。wèi néng jìn míng ，míng zhǔ bú xiǎo ，yǐ wéi pú jǔ èr shī ，ér wéi lǐ líng yóu shuō ，suí xià yú lǐ 。quán quán zhī zhōng ，zhōng bú néng zì liè 。yīn wéi wū shàng ，zú cóng lì yì 。jiā pín ，huò lù bú zú yǐ zì shú ，jiāo yóu mò jiù ，zuǒ yòu qīn jìn bú wéi yī yán 。shēn fēi mù shí ，dú yǔ fǎ lì wéi wǔ ，shēn yōu líng yǔ zhī zhōng ，shuí kě gào sè zhě ！cǐ zhēn shǎo qīng suǒ qīn jiàn ，pú háng shì qǐ bú rán hū ？lǐ líng jì shēng jiàng ，tuí qí jiā shēng ，ér pú yòu èr zhī cán shì ，zhòng wéi tiān xià guān xiào 。bēi fū ！bēi fū ！shì wèi yì yī èr wéi sú rén yán yě 。
pú zhī xiān fēi yǒu pōu fú dān shū zhī gōng ，wén shǐ xīng lì ，jìn hū bo zhù zhī jiān ，gù zhǔ shàng suǒ xì nòng ，chàng yōu suǒ chù ，liú sú zhī suǒ qīng yě 。jiǎ lìng pú fú fǎ shòu zhū ，ruò jiǔ niú wáng yī máo ，yǔ lóu yǐ hé yǐ yì ？ér shì yòu bú yǔ néng sǐ jiē zhě bǐ ，tè yǐ wéi zhì qióng zuì jí ，bú néng zì miǎn ，zú jiù sǐ ěr 。hé yě ？sù suǒ zì shù lì shǐ rán yě 。rén gù yǒu yī sǐ ，huò zhòng yú tài shān ，huò qīng yú hóng máo ，yòng zhī suǒ qū yì yě 。tài shàng bú rǔ xiān ，qí cì bú rǔ shēn ，qí cì bú rǔ lǐ sè ，qí cì bú rǔ cí lìng ，qí cì qū tǐ shòu rǔ ，qí cì yì fú shòu rǔ ，qí cì guān mù suǒ 、bèi chuí chǔ shòu rǔ ，qí cì tī máo fā 、yīng jīn tiě shòu rǔ ，qí cì huǐ jī fū 、duàn zhī tǐ shòu rǔ ，zuì xià fǔ xíng jí yǐ ！chuán yuē “xíng bú shàng dà fū 。”cǐ yán shì jiē bú kě bú miǎn lì yě 。měng hǔ zài shēn shān ，bǎi shòu zhèn kǒng ，jí zài kǎn jǐng zhī zhōng ，yáo wěi ér qiú shí ，jī wēi yuē zhī jiàn yě 。gù shì yǒu huà dì wéi láo ，shì bú kě rù ；xuē mù wéi lì ，yì bú kě duì ，dìng jì yú xiān yě 。jīn jiāo shǒu zú ，shòu mù suǒ ，bào jī fū ，shòu bǎng chuí ，yōu yú huán qiáng zhī zhōng 。dāng cǐ zhī shí ，jiàn yù lì zé tóu qiǎng dì ，shì tú lì zé xīn tì xī 。hé zhě ？jī wēi yuē zhī shì yě 。jí yǐ zhì shì ，yán bú rǔ zhě ，suǒ wèi qiáng yán ěr ，hé zú guì hū ！qiě xī bó ，bó yě ，jū yú yǒu lǐ ；lǐ sī ，xiàng yě ，jù yú wǔ xíng ；huái yīn ，wáng yě ，shòu xiè yú chén ；péng yuè 、zhāng áo ，nán miàn chēng gū ，xì yù dǐ zuì ；jiàng hóu zhū zhū lǚ ，quán qīng wǔ bó ，qiú yú qǐng shì ；wèi qí ，dà jiāng yě ，yī zhě yī ，guān sān mù ；jì bù wéi zhū jiā qián nú ；guàn fū shòu rǔ yú jū shì 。cǐ rén jiē shēn zhì wáng hóu jiāng xiàng ，shēng wén lín guó ，jí zuì zhì wǎng jiā ，bú néng yǐn jué zì cái ，zài chén āi zhī zhōng 。gǔ jīn yī tǐ ，ān zài qí bú rǔ yě ？yóu cǐ yán zhī ，yǒng qiè ，shì yě ；qiáng ruò ，xíng yě 。shěn yǐ ，hé zú guài hū ？fū rén bú néng zǎo zì cái shéng mò zhī wài ，yǐ shāo líng chí ，zhì yú biān chuí zhī jiān ，nǎi yù yǐn jiē ，sī bú yì yuǎn hū ！gǔ rén suǒ yǐ zhòng shī xíng yú dà fū zhě ，dài wéi cǐ yě 。
fū rén qíng mò bú tān shēng è sǐ ，niàn fù mǔ ，gù qī zǐ ，zhì jī yú yì lǐ zhě bú rán ，nǎi yǒu suǒ bú dé yǐ yě 。jīn pú bú xìng ，zǎo shī fù mǔ ，wú xiōng dì zhī qīn ，dú shēn gū lì ，shǎo qīng shì pú yú qī zǐ hé rú zāi ？qiě yǒng zhě bú bì sǐ jiē ，qiè fū mù yì ，hé chù bú miǎn yān ！pú suī qiè nuò ，yù gǒu huó ，yì pō shí qù jiù zhī fèn yǐ ，hé zhì zì chén nì léi xiè zhī rǔ zāi ！qiě fū zāng huò bì qiè ，yóu néng yǐn jué ，kuàng pú zhī bú dé yǐ hū ？suǒ yǐ yǐn rěn gǒu huó ，yōu yú fèn tǔ zhī zhōng ér bú cí zhě ，hèn sī xīn yǒu suǒ bú jìn ，bǐ lòu méi shì ，ér wén cǎi bú biǎo yú hòu yě 。
gǔ zhě fù guì ér míng mó miè ，bú kě shèng jì ，wéi tì tǎng fēi cháng zhī rén chēng yān 。gài wén wáng jū ér yǎn 《zhōu yì 》；zhòng ní è ér zuò 《chūn qiū 》；qū yuán fàng zhú ，nǎi fù 《lí sāo 》；zuǒ qiū shī míng ，jué yǒu 《guó yǔ 》；sūn zǐ bìn jiǎo ，《bīng fǎ 》xiū liè ；bú wéi qiān shǔ ，shì chuán 《lǚ lǎn 》；hán fēi qiú qín ，《shuō nán 》《gū fèn 》；《shī 》sān bǎi piān ，dà dǐ shèng xián fā fèn zhī suǒ wéi zuò yě 。cǐ rén jiē yì yǒu suǒ yù jié ，bú dé tōng qí dào ，gù shù wǎng shì 、sī lái zhě 。nǎi rú zuǒ qiū wú mù ，sūn zǐ duàn zú ，zhōng bú kě yòng ，tuì ér lùn shū cè ，yǐ shū qí fèn ，sī chuí kōng wén yǐ zì jiàn 。
pú qiè bú xùn ，jìn zì tuō yú wú néng zhī cí ，wǎng luó tiān xià fàng shī jiù wén ，luè kǎo qí háng shì ，zōng qí zhōng shǐ ，jī qí chéng bài xìng huài zhī jì ，shàng jì xuān yuán ，xià zhì yú zī ，wéi shí biǎo ，běn jì shí èr ，shū bā zhāng ，shì jiā sān shí ，liè chuán qī shí ，fán bǎi sān shí piān 。yì yù yǐ jiū tiān rén zhī jì ，tōng gǔ jīn zhī biàn ，chéng yī jiā zhī yán 。cǎo chuàng wèi jiù ，huì zāo cǐ huò ，xī qí bú chéng ，shì yǐ jiù jí xíng ér wú yùn sè 。pú chéng yǐ zhe cǐ shū ，cáng zhī míng shān ，chuán zhī qí rén ，tōng yì dà dōu ，zé pú cháng qián rǔ zhī zé ，suī wàn bèi lù ，qǐ yǒu huǐ zāi ！rán cǐ kě wéi zhì zhě dào ，nán wéi sú rén yán yě ！
qiě fù xià wèi yì jū ，xià liú duō bàng yì 。pú yǐ kǒu yǔ yù zāo cǐ huò ，zhòng wéi xiāng dǎng suǒ xiào ，yǐ wū rǔ xiān rén ，yì hé miàn mù fù shàng fù mǔ zhī qiū mù hū ？suī lèi bǎi shì ，gòu mí shèn ěr ！shì yǐ cháng yī rì ér jiǔ huí ，jū zé hū hū ruò yǒu suǒ wáng ，chū zé bú zhī qí suǒ wǎng 。měi niàn sī chǐ ，hàn wèi cháng bú fā bèi zhān yī yě ！shēn zhí wéi guī gé zhī chén ，níng dé zì yǐn shēn cáng yú yán xué xié ？gù qiě cóng sú fú chén ，yǔ shí fǔ yǎng ，yǐ tōng qí kuáng huò 。jīn shǎo qīng nǎi jiāo yǐ tuī xián jìn shì ，wú nǎi yǔ pú sī xīn là miù hū ？jīn suī yù zì diāo zhuó ，màn cí yǐ zì shì ，wú yì ，yú sú bú xìn ，shì zú qǔ rǔ ěr 。yào zhī ，sǐ rì rán hòu shì fēi nǎi dìng 。shū bú néng xī yì ，gù luè chén gù lòu 。jǐn zài bài 。陈胜者，阳城人也，字涉。吴广者，阳夏人也，字叔。陈涉少时，尝与人佣耕，辍耕之垄上，怅恨久之，曰：“苟富贵，无相忘。”佣者笑而应曰：“若为佣耕，何富贵也？”陈涉太息曰：“嗟乎！燕雀安知鸿鹄之志哉！”
二世元年七月，发闾左适戍渔阳，九百人屯大泽乡。陈胜﹑吴广皆次当行，为屯长。会天大雨，道不通，度已失期。失期，法皆斩。陈胜﹑吴广乃谋曰：“今亡亦死，举大计亦死；等死，死国可乎？”陈胜曰：“天下苦秦久矣。吾闻二世少子也，不当立，当立者乃公子扶苏。扶苏以数谏故，上使外将兵。今或闻无罪，二世杀之。百姓多闻其贤，未知其死也。项燕为楚将，数有功，爱士卒，楚人怜之。或以为死，或以为亡。今诚以吾众诈自称公子扶苏﹑项燕，为天下唱，宜多应者。”吴广以为然。乃行卜。卜者知其指意，曰：“足下事皆成，有功。然足下卜之鬼乎！”陈胜﹑吴广喜，念鬼，曰：“此教我先威众耳。”乃丹书帛曰“陈胜王”，置人所罾zēng鱼腹中。卒买鱼烹食，得鱼腹中书，固以怪之矣。又间令吴广之次所旁丛祠中，夜篝火，狐鸣呼曰：“大楚兴，陈胜王。”卒皆夜惊恐。旦日，卒中往往语，皆指目陈胜。
吴广素爱人，士卒多为用者。将尉醉，广故数言欲亡，忿恚尉，令辱之，以激怒其众。尉果笞广。尉剑挺，广起，夺而杀尉。陈胜佐之，并杀两尉。召令徒属曰：“公等遇雨，皆已失期，失期当斩。藉第令毋斩，而戍死者固十六七。且壮士不死即已，死即举大名耳，王侯将相宁nìng有种乎！”徒属皆曰：“敬受命。”乃诈称公子扶苏﹑项燕，从民欲也。袒右，称大楚。为坛而盟，祭以尉首。陈胜自立为将军，吴广为都尉。攻大泽乡，收而攻蕲qí。蕲下，乃令符离人葛婴将兵徇蕲以东。攻铚、酂、苦、柘、谯皆下之。行收兵。比至陈，车六七百乘，骑千余，卒数万人。攻陈，陈守令皆不在，独守丞与战谯门中。弗胜，守丞死，乃入据陈。数日，号令召三老﹑豪杰与皆来会计事。三老﹑豪杰皆曰：“将军身被坚执锐，伐无道，诛暴秦，复立楚国之社稷jì，功宜为王。”陈涉乃立为王，号为张楚。当此时，诸郡县苦秦吏者，皆刑其长吏，杀之以应陈涉。乃以吴叔为假王，监诸将以西击荥阳。令陈人武臣、张耳、陈馀徇赵地，令汝阴人邓宗徇九江郡。当此时，楚兵数千人为聚者，不可胜数。
葛婴至东城，立襄强为楚王。婴后闻陈王已立，因杀襄强，还报。至陈，陈王诛杀葛婴。陈王令魏人周市北徇魏地。吴广围荥阳。李由为三川守，守荥阳，吴叔弗能下。陈王征国之豪杰与计，以上蔡人房君蔡赐为上柱国。
周文，陈之贤人也，尝为项燕军视日，事春申君，自言习兵，陈王与之将军印，西击秦。行收兵至关，车千乘，卒数十万，至戏，军焉。秦令少府章邯免郦山徒﹑人奴产子生，悉发以击楚大军，尽败之。周文败，走出关，止次曹阳二三月。章邯追败之，复走次渑池十余日。章邯击，大破之。周文自刭，军遂不战。
武臣到邯郸，自立为赵王，陈馀为大将军，张耳、召骚为左右丞相。陈王怒，捕系武臣等家室，欲诛之。柱国曰：“秦未亡而诛赵王将相家属，此生一秦也。不如因而立之。”陈王乃遣使者贺赵，而徙系武臣等家属宫中，而封耳子张敖为成都君，趣赵兵，亟入关。赵王将相相与谋曰：“王王赵，非楚意也。楚已诛秦，必加兵於赵。计莫如毋西兵，使使北徇燕地以自广也。赵南据大河，北有燕、代，楚虽胜秦，不敢制赵。若楚不胜秦，必重赵。赵乘秦之弊，可以得志于天下。”赵王以为然，因不西兵，而遣故上谷卒史韩广将兵北徇燕地。
燕故贵人豪杰谓韩广曰：“楚已立王，赵又已立王。燕虽小，亦万乘之国也，原将军立为燕王。”韩广曰：“广母在赵，不可。”燕人曰：“赵方西忧秦，南忧楚，其力不能禁我。且以楚之彊，不敢害赵王将相之家，赵独安敢害将军之家！”韩广以为然，乃自立为燕王。居数月，赵奉燕王母及家属归之燕。
当此之时，诸将之徇地者，不可胜数。周市北徇地至狄，狄人田儋杀狄令，自立为齐王，以齐反击周市。市军散，还至魏地，欲立魏后故宁陵君咎为魏王。时咎在陈王所，不得之魏。魏地已定，欲相与立周市为魏王，周市不肯。使者五反，陈王乃立宁陵君咎为魏王，遣之国。周市卒为相。
将军田臧等相与谋曰：“周章军已破矣，秦兵旦暮至，我围荥阳城弗能下，秦军至，必大败。不如少遗兵，足以守荥阳，悉精兵迎秦军。今假王骄，不知兵权，不可与计，非诛之，事恐败。”因相与矫王令以诛吴叔，献其首于陈王。陈王使使赐田臧楚令尹印，使为上将。田臧乃使诸将李归等守荥阳城，自以精兵西迎秦军于敖仓。与战，田臧死，军破。章邯进兵击李归等荥阳下，破之，李归等死。
阳城人邓说将兵居郯，章邯别将击破之，邓说军散走陈。铚人伍徐将兵居许，章邯击破之，伍徐军皆散走陈。陈王诛邓说。
陈王初立时，陵人秦嘉﹑铚人董譄﹑符离人朱鸡石﹑取虑人郑布﹑徐人丁疾等皆特起，将兵围东海守庆于郯。陈王闻，乃使武平君畔为将军，监郯下军。秦嘉不受命，嘉自立为大司马，恶属武平君。告军吏曰：“武平君年少，不知兵事，勿听！”因矫以王命杀武平君畔。
章邯已破伍徐，击陈，柱国房君死。章邯又进兵击陈西张贺军。陈王出监战，军破，张贺死。
腊月，陈王之汝阴，还至下城父，其御庄贾杀以降秦。陈胜葬砀，谥曰隐王。
陈王故涓人将军吕臣为仓头军，起新阳，攻陈下之，杀庄贾，复以陈为楚。
初，陈王至陈，令铚人宋留将兵定南阳，入武关。留已徇南阳，闻陈王死，南阳复为秦。宋留不能入武关，乃东至新蔡，遇秦军，宋留以军降秦。秦传留至咸阳，车裂留以徇。
秦嘉等闻陈王军破出走，乃立景驹为楚王，引兵之方与，欲击秦军定陶下。使公孙庆使齐王，欲与并力俱进。齐王曰：“闻陈王战败，不知其死生，楚安得不请而立王！”公孙庆曰：“齐不请楚而立王，楚何故请齐而立王！且楚首事，当令于天下。”田儋诛杀公孙庆。
秦左右校复攻陈，下之。吕将军走，收兵复聚。鄱盗当阳君黥布之兵相收，复击秦左右校，破之青波，复以陈为楚。会项梁立怀王孙心为楚王。
陈胜王凡六月。已为王，王陈。其故人尝与佣耕者闻之，之陈，扣宫门曰：“吾欲见涉。”宫门令欲缚之。自辩数，乃置，不肯为通。陈王出，遮道而呼涉。陈王闻之，乃召见，载与俱归。入宫，见殿屋帷帐，客曰：“夥颐！涉之为王沉沉者！”楚人谓多为伙，故天下传之，夥涉为王，由陈涉始。客出入愈益发舒，言陈王故情。或说陈王曰：“客愚无知，颛妄言，轻威。”陈王斩之。诸陈王故人皆自引去，由是无亲陈王者。陈王以朱房为中正，胡武为司过，主司群臣。诸将徇地，至，令之不是者，系而罪之，以苛察为忠。其所不善者，弗下吏，辄自治之。陈王信用之。诸将以其故不亲附，此其所以败也。
陈胜虽已死，其所置遣侯王将相竟亡秦，由涉首事也。高祖时为陈涉置守頉三十家砀，至今血食。
褚先生曰：地形险阻，所以为固也；兵革刑法，所以为治也。犹未足恃也。夫先王以仁义为本，而以固塞文法为枝叶，岂不然哉！吾闻贾生之称曰：
“秦孝公据肴函之固，拥雍州之地，君臣固守，以窥周室，有席卷天下、包举宇内、囊括四海之意，并吞八荒之心。当是时也，商君佐之，内立法度，务耕织，修守战之具；外连衡而斗诸侯。于是秦人拱手而取西河之外。
“孝公既没，惠文、武、昭蒙故业因遗策，南取汉中，西举巴蜀，东割膏腴之地，收要害之郡。诸侯恐惧，会盟而谋弱秦，不爱珍器、重宝、肥饶之地，以致天下之士，合从缔交，相与为一。当此之时，齐有孟尝，赵有平原，楚有春申，魏有信陵。此四君者，皆明智而忠信，宽厚而爱人，尊贤而重士，约从离横，兼韩、魏、燕、赵、宋、卫、中山之众。于是六国之士，有宁越、徐尚、苏秦、杜赫之属为之谋，齐明、周最、陈轸、召滑、楼缓、翟景、苏厉、乐毅之徒通其意，吴起、孙膑、带佗、倪良、王廖、田忌、廉颇、赵奢之伦制其兵。尝以十倍之地，百万之众，叩关而攻秦。秦人开关而延敌，九国之师逡巡遁逃而不敢进。秦无亡矢遗镞之费，而天下诸侯已困矣。于是从散约解，争割地以赂秦。秦有余力而制其弊，追亡逐北，伏尸百万，流血飘橹。因利乘便，宰割天下，分裂河山。强国请服，弱国入朝。
“施及孝文王、庄襄王，享国之日浅，国家无事。
“及至始皇，奋六世之余烈，振长策而御宇内，吞二周而亡诸侯，履至尊而制六合，执敲朴以鞭笞天下，威振四海。南取百越之地，以为桂林、象郡。百越之君，俯首系颈，委命下吏。乃使蒙恬北筑长城而守藩篱，却匈奴七百余里。胡人不敢南下而牧马，士不敢弯弓而报怨。于是废先王之道，燔百家之言，以愚黔首；隳名城，杀豪俊，收天下之兵聚之咸阳，销锋鍉，铸以为金人十二，以弱天下之民。然后践华为城，因河为池，据亿丈之城、临不测之溪以为固。良将劲驽，守要害之处；信臣精卒，陈利兵而谁何。天下已定，始皇之心，自以为关中之固，金城千里，子孙帝王万世之业也。
“始皇既没，余威震于殊俗。 然陈涉瓮牖绳枢之子，氓隶之人，而迁徙之徒也；材能不及中人，非有仲尼、墨翟之贤，陶朱、猗顿之富。蹑足行伍之间，倔起阡陌之中，率罢散之卒，将数百之众，转而攻秦，斩木为兵，揭竿为旗，天下云集而响应，赢粮而景从。山东豪俊遂并起而亡秦族矣。
“且夫天下非小弱也，雍州之地，肴函之固，自若也；陈涉之位，非尊于齐、楚、燕、赵、韩、魏、宋、卫、中山之君也；锄耰棘矜，不铦于钩戟长铩也；适戍之众，非抗于九国之师也；深谋远虑，行军用兵之道，非及向时之士也。然而成败异变，功业相反。试使山东之国与陈涉度长絜大，比权量力，则不可同年而语矣。然秦以区区之地，致万乘之势，序八州而朝同列，百有余年矣。然后以六合为家，肴函为宫。一夫作难而七庙隳，身死人手，为天下笑者，何也？仁义不施而攻守之势异也。”
【索隐述赞】天下匈匈，海内乏主，掎鹿争捷，瞻乌爰处。陈胜首事，厥号张楚。鬼怪是凭，鸿鹄自许。葛婴东下，周文西拒。始亲朱房，又任胡武。伙颐见杀，腹心不与。庄贾何人，反噬城父！
chén shèng zhě ，yáng chéng rén yě ，zì shè 。wú guǎng zhě ，yáng xià rén yě ，zì shū 。chén shè shǎo shí ，cháng yǔ rén yòng gēng ，chuò gēng zhī lǒng shàng ，chàng hèn jiǔ zhī ，yuē ：“gǒu fù guì ，wú xiàng wàng 。”yòng zhě xiào ér yīng yuē ：“ruò wéi yòng gēng ，hé fù guì yě ？”chén shè tài xī yuē ：“jiē hū ！yàn què ān zhī hóng hú zhī zhì zāi ！”
èr shì yuán nián qī yuè ，fā lǘ zuǒ shì shù yú yáng ，jiǔ bǎi rén tún dà zé xiāng 。chén shèng ﹑wú guǎng jiē cì dāng háng ，wéi tún zhǎng 。huì tiān dà yǔ ，dào bú tōng ，dù yǐ shī qī 。shī qī ，fǎ jiē zhǎn 。chén shèng ﹑wú guǎng nǎi móu yuē ：“jīn wáng yì sǐ ，jǔ dà jì yì sǐ ；děng sǐ ，sǐ guó kě hū ？”chén shèng yuē ：“tiān xià kǔ qín jiǔ yǐ 。wú wén èr shì shǎo zǐ yě ，bú dāng lì ，dāng lì zhě nǎi gōng zǐ fú sū 。fú sū yǐ shù jiàn gù ，shàng shǐ wài jiāng bīng 。jīn huò wén wú zuì ，èr shì shā zhī 。bǎi xìng duō wén qí xián ，wèi zhī qí sǐ yě 。xiàng yàn wéi chǔ jiāng ，shù yǒu gōng ，ài shì zú ，chǔ rén lián zhī 。huò yǐ wéi sǐ ，huò yǐ wéi wáng 。jīn chéng yǐ wú zhòng zhà zì chēng gōng zǐ fú sū ﹑xiàng yàn ，wéi tiān xià chàng ，yí duō yīng zhě 。”wú guǎng yǐ wéi rán 。nǎi háng bo 。bo zhě zhī qí zhǐ yì ，yuē ：“zú xià shì jiē chéng ，yǒu gōng 。rán zú xià bo zhī guǐ hū ！”chén shèng ﹑wú guǎng xǐ ，niàn guǐ ，yuē ：“cǐ jiāo wǒ xiān wēi zhòng ěr 。”nǎi dān shū bó yuē “chén shèng wáng ”，zhì rén suǒ zēng zēngyú fù zhōng 。zú mǎi yú pēng shí ，dé yú fù zhōng shū ，gù yǐ guài zhī yǐ 。yòu jiān lìng wú guǎng zhī cì suǒ páng cóng cí zhōng ，yè gōu huǒ ，hú míng hū yuē ：“dà chǔ xìng ，chén shèng wáng 。”zú jiē yè jīng kǒng 。dàn rì ，zú zhōng wǎng wǎng yǔ ，jiē zhǐ mù chén shèng 。
wú guǎng sù ài rén ，shì zú duō wéi yòng zhě 。jiāng wèi zuì ，guǎng gù shù yán yù wáng ，fèn huì wèi ，lìng rǔ zhī ，yǐ jī nù qí zhòng 。wèi guǒ chī guǎng 。wèi jiàn tǐng ，guǎng qǐ ，duó ér shā wèi 。chén shèng zuǒ zhī ，bìng shā liǎng wèi 。zhào lìng tú shǔ yuē ：“gōng děng yù yǔ ，jiē yǐ shī qī ，shī qī dāng zhǎn 。jiè dì lìng wú zhǎn ，ér shù sǐ zhě gù shí liù qī 。qiě zhuàng shì bú sǐ jí yǐ ，sǐ jí jǔ dà míng ěr ，wáng hóu jiāng xiàng níng nìngyǒu zhǒng hū ！”tú shǔ jiē yuē ：“jìng shòu mìng 。”nǎi zhà chēng gōng zǐ fú sū ﹑xiàng yàn ，cóng mín yù yě 。tǎn yòu ，chēng dà chǔ 。wéi tán ér méng ，jì yǐ wèi shǒu 。chén shèng zì lì wéi jiāng jun1 ，wú guǎng wéi dōu wèi 。gōng dà zé xiāng ，shōu ér gōng qí qí。qí xià ，nǎi lìng fú lí rén gě yīng jiāng bīng xùn qí yǐ dōng 。gōng zhì 、zàn 、kǔ 、zhè 、qiáo jiē xià zhī 。háng shōu bīng 。bǐ zhì chén ，chē liù qī bǎi chéng ，qí qiān yú ，zú shù wàn rén 。gōng chén ，chén shǒu lìng jiē bú zài ，dú shǒu chéng yǔ zhàn qiáo mén zhōng 。fú shèng ，shǒu chéng sǐ ，nǎi rù jù chén 。shù rì ，hào lìng zhào sān lǎo ﹑háo jié yǔ jiē lái huì jì shì 。sān lǎo ﹑háo jié jiē yuē ：“jiāng jun1 shēn bèi jiān zhí ruì ，fá wú dào ，zhū bào qín ，fù lì chǔ guó zhī shè jì jì，gōng yí wéi wáng 。”chén shè nǎi lì wéi wáng ，hào wéi zhāng chǔ 。dāng cǐ shí ，zhū jun4 xiàn kǔ qín lì zhě ，jiē xíng qí zhǎng lì ，shā zhī yǐ yīng chén shè 。nǎi yǐ wú shū wéi jiǎ wáng ，jiān zhū jiāng yǐ xī jī yíng yáng 。lìng chén rén wǔ chén 、zhāng ěr 、chén yú xùn zhào dì ，lìng rǔ yīn rén dèng zōng xùn jiǔ jiāng jun4 。dāng cǐ shí ，chǔ bīng shù qiān rén wéi jù zhě ，bú kě shèng shù 。
gě yīng zhì dōng chéng ，lì xiāng qiáng wéi chǔ wáng 。yīng hòu wén chén wáng yǐ lì ，yīn shā xiāng qiáng ，hái bào 。zhì chén ，chén wáng zhū shā gě yīng 。chén wáng lìng wèi rén zhōu shì běi xùn wèi dì 。wú guǎng wéi yíng yáng 。lǐ yóu wéi sān chuān shǒu ，shǒu yíng yáng ，wú shū fú néng xià 。chén wáng zhēng guó zhī háo jié yǔ jì ，yǐ shàng cài rén fáng jun1 cài cì wéi shàng zhù guó 。
zhōu wén ，chén zhī xián rén yě ，cháng wéi xiàng yàn jun1 shì rì ，shì chūn shēn jun1 ，zì yán xí bīng ，chén wáng yǔ zhī jiāng jun1 yìn ，xī jī qín 。háng shōu bīng zhì guān ，chē qiān chéng ，zú shù shí wàn ，zhì xì ，jun1 yān 。qín lìng shǎo fǔ zhāng hán miǎn lì shān tú ﹑rén nú chǎn zǐ shēng ，xī fā yǐ jī chǔ dà jun1 ，jìn bài zhī 。zhōu wén bài ，zǒu chū guān ，zhǐ cì cáo yáng èr sān yuè 。zhāng hán zhuī bài zhī ，fù zǒu cì miǎn chí shí yú rì 。zhāng hán jī ，dà pò zhī 。zhōu wén zì jǐng ，jun1 suí bú zhàn 。
wǔ chén dào hán dān ，zì lì wéi zhào wáng ，chén yú wéi dà jiāng jun1 ，zhāng ěr 、zhào sāo wéi zuǒ yòu chéng xiàng 。chén wáng nù ，bǔ xì wǔ chén děng jiā shì ，yù zhū zhī 。zhù guó yuē ：“qín wèi wáng ér zhū zhào wáng jiāng xiàng jiā shǔ ，cǐ shēng yī qín yě 。bú rú yīn ér lì zhī 。”chén wáng nǎi qiǎn shǐ zhě hè zhào ，ér xǐ xì wǔ chén děng jiā shǔ gōng zhōng ，ér fēng ěr zǐ zhāng áo wéi chéng dōu jun1 ，qù zhào bīng ，jí rù guān 。zhào wáng jiāng xiàng xiàng yǔ móu yuē ：“wáng wáng zhào ，fēi chǔ yì yě 。chǔ yǐ zhū qín ，bì jiā bīng yú zhào 。jì mò rú wú xī bīng ，shǐ shǐ běi xùn yàn dì yǐ zì guǎng yě 。zhào nán jù dà hé ，běi yǒu yàn 、dài ，chǔ suī shèng qín ，bú gǎn zhì zhào 。ruò chǔ bú shèng qín ，bì zhòng zhào 。zhào chéng qín zhī bì ，kě yǐ dé zhì yú tiān xià 。”zhào wáng yǐ wéi rán ，yīn bú xī bīng ，ér qiǎn gù shàng gǔ zú shǐ hán guǎng jiāng bīng běi xùn yàn dì 。
yàn gù guì rén háo jié wèi hán guǎng yuē ：“chǔ yǐ lì wáng ，zhào yòu yǐ lì wáng 。yàn suī xiǎo ，yì wàn chéng zhī guó yě ，yuán jiāng jun1 lì wéi yàn wáng 。”hán guǎng yuē ：“guǎng mǔ zài zhào ，bú kě 。”yàn rén yuē ：“zhào fāng xī yōu qín ，nán yōu chǔ ，qí lì bú néng jìn wǒ 。qiě yǐ chǔ zhī jiāng ，bú gǎn hài zhào wáng jiāng xiàng zhī jiā ，zhào dú ān gǎn hài jiāng jun1 zhī jiā ！”hán guǎng yǐ wéi rán ，nǎi zì lì wéi yàn wáng 。jū shù yuè ，zhào fèng yàn wáng mǔ jí jiā shǔ guī zhī yàn 。
dāng cǐ zhī shí ，zhū jiāng zhī xùn dì zhě ，bú kě shèng shù 。zhōu shì běi xùn dì zhì dí ，dí rén tián dān shā dí lìng ，zì lì wéi qí wáng ，yǐ qí fǎn jī zhōu shì 。shì jun1 sàn ，hái zhì wèi dì ，yù lì wèi hòu gù níng líng jun1 jiù wéi wèi wáng 。shí jiù zài chén wáng suǒ ，bú dé zhī wèi 。wèi dì yǐ dìng ，yù xiàng yǔ lì zhōu shì wéi wèi wáng ，zhōu shì bú kěn 。shǐ zhě wǔ fǎn ，chén wáng nǎi lì níng líng jun1 jiù wéi wèi wáng ，qiǎn zhī guó 。zhōu shì zú wéi xiàng 。
jiāng jun1 tián zāng děng xiàng yǔ móu yuē ：“zhōu zhāng jun1 yǐ pò yǐ ，qín bīng dàn mù zhì ，wǒ wéi yíng yáng chéng fú néng xià ，qín jun1 zhì ，bì dà bài 。bú rú shǎo yí bīng ，zú yǐ shǒu yíng yáng ，xī jīng bīng yíng qín jun1 。jīn jiǎ wáng jiāo ，bú zhī bīng quán ，bú kě yǔ jì ，fēi zhū zhī ，shì kǒng bài 。”yīn xiàng yǔ jiǎo wáng lìng yǐ zhū wú shū ，xiàn qí shǒu yú chén wáng 。chén wáng shǐ shǐ cì tián zāng chǔ lìng yǐn yìn ，shǐ wéi shàng jiāng 。tián zāng nǎi shǐ zhū jiāng lǐ guī děng shǒu yíng yáng chéng ，zì yǐ jīng bīng xī yíng qín jun1 yú áo cāng 。yǔ zhàn ，tián zāng sǐ ，jun1 pò 。zhāng hán jìn bīng jī lǐ guī děng yíng yáng xià ，pò zhī ，lǐ guī děng sǐ 。
yáng chéng rén dèng shuō jiāng bīng jū tán ，zhāng hán bié jiāng jī pò zhī ，dèng shuō jun1 sàn zǒu chén 。zhì rén wǔ xú jiāng bīng jū xǔ ，zhāng hán jī pò zhī ，wǔ xú jun1 jiē sàn zǒu chén 。chén wáng zhū dèng shuō 。
chén wáng chū lì shí ，líng rén qín jiā ﹑zhì rén dǒng zēng ﹑fú lí rén zhū jī shí ﹑qǔ lǜ rén zhèng bù ﹑xú rén dīng jí děng jiē tè qǐ ，jiāng bīng wéi dōng hǎi shǒu qìng yú tán 。chén wáng wén ，nǎi shǐ wǔ píng jun1 pàn wéi jiāng jun1 ，jiān tán xià jun1 。qín jiā bú shòu mìng ，jiā zì lì wéi dà sī mǎ ，è shǔ wǔ píng jun1 。gào jun1 lì yuē ：“wǔ píng jun1 nián shǎo ，bú zhī bīng shì ，wù tīng ！”yīn jiǎo yǐ wáng mìng shā wǔ píng jun1 pàn 。
zhāng hán yǐ pò wǔ xú ，jī chén ，zhù guó fáng jun1 sǐ 。zhāng hán yòu jìn bīng jī chén xī zhāng hè jun1 。chén wáng chū jiān zhàn ，jun1 pò ，zhāng hè sǐ 。
là yuè ，chén wáng zhī rǔ yīn ，hái zhì xià chéng fù ，qí yù zhuāng jiǎ shā yǐ jiàng qín 。chén shèng zàng dàng ，shì yuē yǐn wáng 。
chén wáng gù juān rén jiāng jun1 lǚ chén wéi cāng tóu jun1 ，qǐ xīn yáng ，gōng chén xià zhī ，shā zhuāng jiǎ ，fù yǐ chén wéi chǔ 。
chū ，chén wáng zhì chén ，lìng zhì rén sòng liú jiāng bīng dìng nán yáng ，rù wǔ guān 。liú yǐ xùn nán yáng ，wén chén wáng sǐ ，nán yáng fù wéi qín 。sòng liú bú néng rù wǔ guān ，nǎi dōng zhì xīn cài ，yù qín jun1 ，sòng liú yǐ jun1 jiàng qín 。qín chuán liú zhì xián yáng ，chē liè liú yǐ xùn 。
qín jiā děng wén chén wáng jun1 pò chū zǒu ，nǎi lì jǐng jū wéi chǔ wáng ，yǐn bīng zhī fāng yǔ ，yù jī qín jun1 dìng táo xià 。shǐ gōng sūn qìng shǐ qí wáng ，yù yǔ bìng lì jù jìn 。qí wáng yuē ：“wén chén wáng zhàn bài ，bú zhī qí sǐ shēng ，chǔ ān dé bú qǐng ér lì wáng ！”gōng sūn qìng yuē ：“qí bú qǐng chǔ ér lì wáng ，chǔ hé gù qǐng qí ér lì wáng ！qiě chǔ shǒu shì ，dāng lìng yú tiān xià 。”tián dān zhū shā gōng sūn qìng 。
qín zuǒ yòu xiào fù gōng chén ，xià zhī 。lǚ jiāng jun1 zǒu ，shōu bīng fù jù 。pó dào dāng yáng jun1 qíng bù zhī bīng xiàng shōu ，fù jī qín zuǒ yòu xiào ，pò zhī qīng bō ，fù yǐ chén wéi chǔ 。huì xiàng liáng lì huái wáng sūn xīn wéi chǔ wáng 。
chén shèng wáng fán liù yuè 。yǐ wéi wáng ，wáng chén 。qí gù rén cháng yǔ yòng gēng zhě wén zhī ，zhī chén ，kòu gōng mén yuē ：“wú yù jiàn shè 。”gōng mén lìng yù fù zhī 。zì biàn shù ，nǎi zhì ，bú kěn wéi tōng 。chén wáng chū ，zhē dào ér hū shè 。chén wáng wén zhī ，nǎi zhào jiàn ，zǎi yǔ jù guī 。rù gōng ，jiàn diàn wū wéi zhàng ，kè yuē ：“huǒ yí ！shè zhī wéi wáng chén chén zhě ！”chǔ rén wèi duō wéi huǒ ，gù tiān xià chuán zhī ，huǒ shè wéi wáng ，yóu chén shè shǐ 。kè chū rù yù yì fā shū ，yán chén wáng gù qíng 。huò shuō chén wáng yuē ：“kè yú wú zhī ，zhuān wàng yán ，qīng wēi 。”chén wáng zhǎn zhī 。zhū chén wáng gù rén jiē zì yǐn qù ，yóu shì wú qīn chén wáng zhě 。chén wáng yǐ zhū fáng wéi zhōng zhèng ，hú wǔ wéi sī guò ，zhǔ sī qún chén 。zhū jiāng xùn dì ，zhì ，lìng zhī bú shì zhě ，xì ér zuì zhī ，yǐ kē chá wéi zhōng 。qí suǒ bú shàn zhě ，fú xià lì ，zhé zì zhì zhī 。chén wáng xìn yòng zhī 。zhū jiāng yǐ qí gù bú qīn fù ，cǐ qí suǒ yǐ bài yě 。
chén shèng suī yǐ sǐ ，qí suǒ zhì qiǎn hóu wáng jiāng xiàng jìng wáng qín ，yóu shè shǒu shì yě 。gāo zǔ shí wéi chén shè zhì shǒu yí sān shí jiā dàng ，zhì jīn xuè shí 。
chǔ xiān shēng yuē ：dì xíng xiǎn zǔ ，suǒ yǐ wéi gù yě ；bīng gé xíng fǎ ，suǒ yǐ wéi zhì yě 。yóu wèi zú shì yě 。fū xiān wáng yǐ rén yì wéi běn ，ér yǐ gù sāi wén fǎ wéi zhī yè ，qǐ bú rán zāi ！wú wén jiǎ shēng zhī chēng yuē ：
“qín xiào gōng jù yáo hán zhī gù ，yōng yōng zhōu zhī dì ，jun1 chén gù shǒu ，yǐ kuī zhōu shì ，yǒu xí juàn tiān xià 、bāo jǔ yǔ nèi 、náng kuò sì hǎi zhī yì ，bìng tūn bā huāng zhī xīn 。dāng shì shí yě ，shāng jun1 zuǒ zhī ，nèi lì fǎ dù ，wù gēng zhī ，xiū shǒu zhàn zhī jù ；wài lián héng ér dòu zhū hóu 。yú shì qín rén gǒng shǒu ér qǔ xī hé zhī wài 。
“xiào gōng jì méi ，huì wén 、wǔ 、zhāo méng gù yè yīn yí cè ，nán qǔ hàn zhōng ，xī jǔ bā shǔ ，dōng gē gāo yú zhī dì ，shōu yào hài zhī jun4 。zhū hóu kǒng jù ，huì méng ér móu ruò qín ，bú ài zhēn qì 、zhòng bǎo 、féi ráo zhī dì ，yǐ zhì tiān xià zhī shì ，hé cóng dì jiāo ，xiàng yǔ wéi yī 。dāng cǐ zhī shí ，qí yǒu mèng cháng ，zhào yǒu píng yuán ，chǔ yǒu chūn shēn ，wèi yǒu xìn líng 。cǐ sì jun1 zhě ，jiē míng zhì ér zhōng xìn ，kuān hòu ér ài rén ，zūn xián ér zhòng shì ，yuē cóng lí héng ，jiān hán 、wèi 、yàn 、zhào 、sòng 、wèi 、zhōng shān zhī zhòng 。yú shì liù guó zhī shì ，yǒu níng yuè 、xú shàng 、sū qín 、dù hè zhī shǔ wéi zhī móu ，qí míng 、zhōu zuì 、chén zhěn 、zhào huá 、lóu huǎn 、zhái jǐng 、sū lì 、lè yì zhī tú tōng qí yì ，wú qǐ 、sūn bìn 、dài tuó 、ní liáng 、wáng liào 、tián jì 、lián pō 、zhào shē zhī lún zhì qí bīng 。cháng yǐ shí bèi zhī dì ，bǎi wàn zhī zhòng ，kòu guān ér gōng qín 。qín rén kāi guān ér yán dí ，jiǔ guó zhī shī qūn xún dùn táo ér bú gǎn jìn 。qín wú wáng shǐ yí zú zhī fèi ，ér tiān xià zhū hóu yǐ kùn yǐ 。yú shì cóng sàn yuē jiě ，zhēng gē dì yǐ lù qín 。qín yǒu yú lì ér zhì qí bì ，zhuī wáng zhú běi ，fú shī bǎi wàn ，liú xuè piāo lǔ 。yīn lì chéng biàn ，zǎi gē tiān xià ，fèn liè hé shān 。qiáng guó qǐng fú ，ruò guó rù cháo 。
“shī jí xiào wén wáng 、zhuāng xiāng wáng ，xiǎng guó zhī rì qiǎn ，guó jiā wú shì 。
“jí zhì shǐ huáng ，fèn liù shì zhī yú liè ，zhèn zhǎng cè ér yù yǔ nèi ，tūn èr zhōu ér wáng zhū hóu ，lǚ zhì zūn ér zhì liù hé ，zhí qiāo pǔ yǐ biān chī tiān xià ，wēi zhèn sì hǎi 。nán qǔ bǎi yuè zhī dì ，yǐ wéi guì lín 、xiàng jun4 。bǎi yuè zhī jun1 ，fǔ shǒu xì jǐng ，wěi mìng xià lì 。nǎi shǐ méng tián běi zhù zhǎng chéng ér shǒu fān lí ，què xiōng nú qī bǎi yú lǐ 。hú rén bú gǎn nán xià ér mù mǎ ，shì bú gǎn wān gōng ér bào yuàn 。yú shì fèi xiān wáng zhī dào ，fán bǎi jiā zhī yán ，yǐ yú qián shǒu ；huī míng chéng ，shā háo jun4 ，shōu tiān xià zhī bīng jù zhī xián yáng ，xiāo fēng dī ，zhù yǐ wéi jīn rén shí èr ，yǐ ruò tiān xià zhī mín 。rán hòu jiàn huá wéi chéng ，yīn hé wéi chí ，jù yì zhàng zhī chéng 、lín bú cè zhī xī yǐ wéi gù 。liáng jiāng jìn nú ，shǒu yào hài zhī chù ；xìn chén jīng zú ，chén lì bīng ér shuí hé 。tiān xià yǐ dìng ，shǐ huáng zhī xīn ，zì yǐ wéi guān zhōng zhī gù ，jīn chéng qiān lǐ ，zǐ sūn dì wáng wàn shì zhī yè yě 。
“shǐ huáng jì méi ，yú wēi zhèn yú shū sú 。 rán chén shè wèng yǒu shéng shū zhī zǐ ，máng lì zhī rén ，ér qiān xǐ zhī tú yě ；cái néng bú jí zhōng rén ，fēi yǒu zhòng ní 、mò zhái zhī xián ，táo zhū 、yī dùn zhī fù 。niè zú háng wǔ zhī jiān ，juè qǐ qiān mò zhī zhōng ，lǜ bà sàn zhī zú ，jiāng shù bǎi zhī zhòng ，zhuǎn ér gōng qín ，zhǎn mù wéi bīng ，jiē gān wéi qí ，tiān xià yún jí ér xiǎng yīng ，yíng liáng ér jǐng cóng 。shān dōng háo jun4 suí bìng qǐ ér wáng qín zú yǐ 。
“qiě fū tiān xià fēi xiǎo ruò yě ，yōng zhōu zhī dì ，yáo hán zhī gù ，zì ruò yě ；chén shè zhī wèi ，fēi zūn yú qí 、chǔ 、yàn 、zhào 、hán 、wèi 、sòng 、wèi 、zhōng shān zhī jun1 yě ；chú yōu jí jīn ，bú tiǎn yú gōu jǐ zhǎng shā yě ；shì shù zhī zhòng ，fēi kàng yú jiǔ guó zhī shī yě ；shēn móu yuǎn lǜ ，háng jun1 yòng bīng zhī dào ，fēi jí xiàng shí zhī shì yě 。rán ér chéng bài yì biàn ，gōng yè xiàng fǎn 。shì shǐ shān dōng zhī guó yǔ chén shè dù zhǎng jié dà ，bǐ quán liàng lì ，zé bú kě tóng nián ér yǔ yǐ 。rán qín yǐ qū qū zhī dì ，zhì wàn chéng zhī shì ，xù bā zhōu ér cháo tóng liè ，bǎi yǒu yú nián yǐ 。rán hòu yǐ liù hé wéi jiā ，yáo hán wéi gōng 。yī fū zuò nán ér qī miào huī ，shēn sǐ rén shǒu ，wéi tiān xià xiào zhě ，hé yě ？rén yì bú shī ér gōng shǒu zhī shì yì yě 。”
【suǒ yǐn shù zàn 】tiān xià xiōng xiōng ，hǎi nèi fá zhǔ ，jǐ lù zhēng jié ，zhān wū yuán chù 。chén shèng shǒu shì ，jué hào zhāng chǔ 。guǐ guài shì píng ，hóng hú zì xǔ 。gě yīng dōng xià ，zhōu wén xī jù 。shǐ qīn zhū fáng ，yòu rèn hú wǔ 。huǒ yí jiàn shā ，fù xīn bú yǔ 。zhuāng jiǎ hé rén ，fǎn shì chéng fù ！
沛公军霸上，未得与项羽相见。沛公左司马曹无伤使人言于项羽曰：“沛公欲王关中，使子婴为相，珍宝尽有之。”项羽大怒曰：“旦日飨士卒，为击破沛公军！”当是时，项羽兵四十万，在新丰鸿门；沛公兵十万，在霸上。范增说项羽曰：“沛公居山东时，贪于财货，好美姬。今入关，财物无所取，妇女无所幸，此其志不在小。吾令人望其气，皆为龙虎，成五彩，此天子气也。急击勿失！”
楚左尹项伯者，项羽季父也，素善留侯张良。张良是时从沛公，项伯乃夜驰之沛公军，私见张良，具告以事，欲呼张良与俱去，曰：“毋从俱死也。”张良曰：“臣为韩王送沛公，沛公今事有急，亡去不义，不可不语。”
良乃入，具告沛公。沛公大惊，曰：“为之奈何？”张良曰：“谁为大王此计者？”曰：“鲰生说我曰：‘距关，毋内诸侯，秦地可尽王也。’故听之。”良曰：“料大王士卒足以当项王乎？”沛公默然，曰：“固不如也。且为之奈何？”张良曰：“请往谓项伯，言沛公不敢背项王也。”沛公曰：“君安与项伯有故？”张良曰：“秦时与臣游，项伯杀人，臣活之；今事有急，故幸来告良。”沛公曰：“孰与君少长？”良曰：“长于臣。”沛公曰：“君为我呼入，吾得兄事之。”张良出，要项伯。项伯即入见沛公。沛公奉卮酒为寿，约为婚姻，曰：“吾入关，秋毫不敢有所近，籍吏民封府库，而待将军。所以遣将守关者，备他盗之出入与非常也。日夜望将军至，岂敢反乎！愿伯具言臣之不敢倍德也。”项伯许诺，谓沛公曰：“旦日不可不蚤自来谢项王。”沛公曰：“诺。”于是项伯復夜去，至军中，具以沛公言报项王，因言曰：“沛公不先破关中，公岂敢入乎？今人有大功而击之，不义也。不如因善遇之。”项王许诺。
沛公旦日从百余骑来见项王，至鸿门，谢曰：“臣与将军戮力而攻秦，将军战河北，臣战河南，然不自意能先入关破秦，得復见将军于此。今者有小人之言，令将军与臣有郤……”项王曰：“此沛公左司马曹无伤言之；不然，籍何以至此。”项王即日因留沛公与饮。项王、项伯东向坐，亚父南向坐。亚父者，范增也。沛公北向坐，张良西向侍。范增数目项王，举所佩玉玦以示之者三，项王默然不应。范增起，出召项庄，谓曰：“君王为人不忍。若入前为寿，寿毕，请以剑舞，因击沛公于坐，杀之。不者，若属皆且为所虏。”庄则入为寿。寿毕，曰：“君王与沛公饮，军中无以为乐，请以剑舞。”项王曰：“诺。”项庄拔剑起舞，项伯亦拔剑起舞，常以身翼蔽沛公，庄不得击。
于是张良至军门见樊哙。樊哙曰：“今日之事何如？”良曰：“甚急！今者项庄拔剑舞，其意常在沛公也。”哙曰：“此迫矣！臣请入，与之同命。”哙即带剑拥盾入军门。交戟之卫士欲止不内，樊哙侧其盾以撞，卫士仆地，哙遂入，披帷西向立，瞋目视项王，头发上指，目眦尽裂。项王按剑而跽曰：“客何为者？”张良曰：“沛公之参乘樊哙者也。”项王曰：“壮士，赐之卮酒。”则与斗卮酒。哙拜谢，起，立而饮之。项王曰：“赐之彘肩。”则与一生彘肩。樊哙覆其盾于地，加彘肩上，拔剑切而啖之。项王曰：“壮士！能復饮乎？”樊哙曰：“臣死且不避，卮酒安足辞！夫秦王有虎狼之心，杀人如不能举，刑人如恐不胜，天下皆叛之。怀王与诸将约曰：‘先破秦入咸阳者王之。’今沛公先破秦入咸阳，毫毛不敢有所近，封闭官室，还军霸上，以待大王来。故遣将守关者，备他盗出入与非常也。劳苦而功高如此，未有封侯之赏，而听细说，欲诛有功之人。此亡秦之续耳，窃为大王不取也！”项王未有以应，曰：“坐。”樊哙从良坐。
坐须臾，沛公起如厕，因招樊哙出。沛公已出，项王使都尉陈平召沛公。沛公曰：“今者出，未辞也，为之奈何？”樊哙曰：“大行不顾细谨，大礼不辞小让。如今人方为刀俎，我为鱼肉，何辞为？”于是遂去。乃令张良留谢。良问曰：“大王来何操？”曰：“我持白璧一双，欲献项王，玉斗一双，欲与亚父。会其怒，不敢献。公为我献之。”张良曰：“谨诺。”当是时，项王军在鸿门下，沛公军在霸上，相去四十里。沛公则置车骑，脱身独骑，与樊哙、夏侯婴、靳强、纪信等四人持剑盾步走，从郦山下，道芷阳间行。沛公谓张良曰：“从此道至吾军，不过二十里耳。度我至军中，公乃入。”
沛公已去，间至军中。张良入谢，曰：“沛公不胜桮杓，不能辞。谨使臣良奉白璧一双，再拜献大王足下，玉斗一双，再拜奉大将军足下。”项王曰：“沛公安在？”良曰：“闻大王有意督过之，脱身独去，已至军矣。”项王则受璧，置之坐上。亚父受玉斗，置之地，拔剑撞而破之，曰：“唉！竖子不足与谋。夺项王天下者，必沛公也。吾属今为之虏矣！”
沛公至军，立诛杀曹无伤。pèi gōng jun1 bà shàng ，wèi dé yǔ xiàng yǔ xiàng jiàn 。pèi gōng zuǒ sī mǎ cáo wú shāng shǐ rén yán yú xiàng yǔ yuē ：“pèi gōng yù wáng guān zhōng ，shǐ zǐ yīng wéi xiàng ，zhēn bǎo jìn yǒu zhī 。”xiàng yǔ dà nù yuē ：“dàn rì xiǎng shì zú ，wéi jī pò pèi gōng jun1 ！”dāng shì shí ，xiàng yǔ bīng sì shí wàn ，zài xīn fēng hóng mén ；pèi gōng bīng shí wàn ，zài bà shàng 。fàn zēng shuō xiàng yǔ yuē ：“pèi gōng jū shān dōng shí ，tān yú cái huò ，hǎo měi jī 。jīn rù guān ，cái wù wú suǒ qǔ ，fù nǚ wú suǒ xìng ，cǐ qí zhì bú zài xiǎo 。wú lìng rén wàng qí qì ，jiē wéi lóng hǔ ，chéng wǔ cǎi ，cǐ tiān zǐ qì yě 。jí jī wù shī ！”
chǔ zuǒ yǐn xiàng bó zhě ，xiàng yǔ jì fù yě ，sù shàn liú hóu zhāng liáng 。zhāng liáng shì shí cóng pèi gōng ，xiàng bó nǎi yè chí zhī pèi gōng jun1 ，sī jiàn zhāng liáng ，jù gào yǐ shì ，yù hū zhāng liáng yǔ jù qù ，yuē ：“wú cóng jù sǐ yě 。”zhāng liáng yuē ：“chén wéi hán wáng sòng pèi gōng ，pèi gōng jīn shì yǒu jí ，wáng qù bú yì ，bú kě bú yǔ 。”
liáng nǎi rù ，jù gào pèi gōng 。pèi gōng dà jīng ，yuē ：“wéi zhī nài hé ？”zhāng liáng yuē ：“shuí wéi dà wáng cǐ jì zhě ？”yuē ：“zōu shēng shuō wǒ yuē ：‘jù guān ，wú nèi zhū hóu ，qín dì kě jìn wáng yě 。’gù tīng zhī 。”liáng yuē ：“liào dà wáng shì zú zú yǐ dāng xiàng wáng hū ？”pèi gōng mò rán ，yuē ：“gù bú rú yě 。qiě wéi zhī nài hé ？”zhāng liáng yuē ：“qǐng wǎng wèi xiàng bó ，yán pèi gōng bú gǎn bèi xiàng wáng yě 。”pèi gōng yuē ：“jun1 ān yǔ xiàng bó yǒu gù ？”zhāng liáng yuē ：“qín shí yǔ chén yóu ，xiàng bó shā rén ，chén huó zhī ；jīn shì yǒu jí ，gù xìng lái gào liáng 。”pèi gōng yuē ：“shú yǔ jun1 shǎo zhǎng ？”liáng yuē ：“zhǎng yú chén 。”pèi gōng yuē ：“jun1 wéi wǒ hū rù ，wú dé xiōng shì zhī 。”zhāng liáng chū ，yào xiàng bó 。xiàng bó jí rù jiàn pèi gōng 。pèi gōng fèng zhī jiǔ wéi shòu ，yuē wéi hūn yīn ，yuē ：“wú rù guān ，qiū háo bú gǎn yǒu suǒ jìn ，jí lì mín fēng fǔ kù ，ér dài jiāng jun1 。suǒ yǐ qiǎn jiāng shǒu guān zhě ，bèi tā dào zhī chū rù yǔ fēi cháng yě 。rì yè wàng jiāng jun1 zhì ，qǐ gǎn fǎn hū ！yuàn bó jù yán chén zhī bú gǎn bèi dé yě 。”xiàng bó xǔ nuò ，wèi pèi gōng yuē ：“dàn rì bú kě bú zǎo zì lái xiè xiàng wáng 。”pèi gōng yuē ：“nuò 。”yú shì xiàng bó fù yè qù ，zhì jun1 zhōng ，jù yǐ pèi gōng yán bào xiàng wáng ，yīn yán yuē ：“pèi gōng bú xiān pò guān zhōng ，gōng qǐ gǎn rù hū ？jīn rén yǒu dà gōng ér jī zhī ，bú yì yě 。bú rú yīn shàn yù zhī 。”xiàng wáng xǔ nuò 。
pèi gōng dàn rì cóng bǎi yú qí lái jiàn xiàng wáng ，zhì hóng mén ，xiè yuē ：“chén yǔ jiāng jun1 lù lì ér gōng qín ，jiāng jun1 zhàn hé běi ，chén zhàn hé nán ，rán bú zì yì néng xiān rù guān pò qín ，dé fù jiàn jiāng jun1 yú cǐ 。jīn zhě yǒu xiǎo rén zhī yán ，lìng jiāng jun1 yǔ chén yǒu qiè ……”xiàng wáng yuē ：“cǐ pèi gōng zuǒ sī mǎ cáo wú shāng yán zhī ；bú rán ，jí hé yǐ zhì cǐ 。”xiàng wáng jí rì yīn liú pèi gōng yǔ yǐn 。xiàng wáng 、xiàng bó dōng xiàng zuò ，yà fù nán xiàng zuò 。yà fù zhě ，fàn zēng yě 。pèi gōng běi xiàng zuò ，zhāng liáng xī xiàng shì 。fàn zēng shù mù xiàng wáng ，jǔ suǒ pèi yù jué yǐ shì zhī zhě sān ，xiàng wáng mò rán bú yīng 。fàn zēng qǐ ，chū zhào xiàng zhuāng ，wèi yuē ：“jun1 wáng wéi rén bú rěn 。ruò rù qián wéi shòu ，shòu bì ，qǐng yǐ jiàn wǔ ，yīn jī pèi gōng yú zuò ，shā zhī 。bú zhě ，ruò shǔ jiē qiě wéi suǒ lǔ 。”zhuāng zé rù wéi shòu 。shòu bì ，yuē ：“jun1 wáng yǔ pèi gōng yǐn ，jun1 zhōng wú yǐ wéi lè ，qǐng yǐ jiàn wǔ 。”xiàng wáng yuē ：“nuò 。”xiàng zhuāng bá jiàn qǐ wǔ ，xiàng bó yì bá jiàn qǐ wǔ ，cháng yǐ shēn yì bì pèi gōng ，zhuāng bú dé jī 。
yú shì zhāng liáng zhì jun1 mén jiàn fán kuài 。fán kuài yuē ：“jīn rì zhī shì hé rú ？”liáng yuē ：“shèn jí ！jīn zhě xiàng zhuāng bá jiàn wǔ ，qí yì cháng zài pèi gōng yě 。”kuài yuē ：“cǐ pò yǐ ！chén qǐng rù ，yǔ zhī tóng mìng 。”kuài jí dài jiàn yōng dùn rù jun1 mén 。jiāo jǐ zhī wèi shì yù zhǐ bú nèi ，fán kuài cè qí dùn yǐ zhuàng ，wèi shì pú dì ，kuài suí rù ，pī wéi xī xiàng lì ，tián mù shì xiàng wáng ，tóu fā shàng zhǐ ，mù zì jìn liè 。xiàng wáng àn jiàn ér jì yuē ：“kè hé wéi zhě ？”zhāng liáng yuē ：“pèi gōng zhī cān chéng fán kuài zhě yě 。”xiàng wáng yuē ：“zhuàng shì ，cì zhī zhī jiǔ 。”zé yǔ dòu zhī jiǔ 。kuài bài xiè ，qǐ ，lì ér yǐn zhī 。xiàng wáng yuē ：“cì zhī zhì jiān 。”zé yǔ yī shēng zhì jiān 。fán kuài fù qí dùn yú dì ，jiā zhì jiān shàng ，bá jiàn qiē ér dàn zhī 。xiàng wáng yuē ：“zhuàng shì ！néng fù yǐn hū ？”fán kuài yuē ：“chén sǐ qiě bú bì ，zhī jiǔ ān zú cí ！fū qín wáng yǒu hǔ láng zhī xīn ，shā rén rú bú néng jǔ ，xíng rén rú kǒng bú shèng ，tiān xià jiē pàn zhī 。huái wáng yǔ zhū jiāng yuē yuē ：‘xiān pò qín rù xián yáng zhě wáng zhī 。’jīn pèi gōng xiān pò qín rù xián yáng ，háo máo bú gǎn yǒu suǒ jìn ，fēng bì guān shì ，hái jun1 bà shàng ，yǐ dài dà wáng lái 。gù qiǎn jiāng shǒu guān zhě ，bèi tā dào chū rù yǔ fēi cháng yě 。láo kǔ ér gōng gāo rú cǐ ，wèi yǒu fēng hóu zhī shǎng ，ér tīng xì shuō ，yù zhū yǒu gōng zhī rén 。cǐ wáng qín zhī xù ěr ，qiè wéi dà wáng bú qǔ yě ！”xiàng wáng wèi yǒu yǐ yīng ，yuē ：“zuò 。”fán kuài cóng liáng zuò 。
zuò xū yú ，pèi gōng qǐ rú cè ，yīn zhāo fán kuài chū 。pèi gōng yǐ chū ，xiàng wáng shǐ dōu wèi chén píng zhào pèi gōng 。pèi gōng yuē ：“jīn zhě chū ，wèi cí yě ，wéi zhī nài hé ？”fán kuài yuē ：“dà háng bú gù xì jǐn ，dà lǐ bú cí xiǎo ràng 。rú jīn rén fāng wéi dāo zǔ ，wǒ wéi yú ròu ，hé cí wéi ？”yú shì suí qù 。nǎi lìng zhāng liáng liú xiè 。liáng wèn yuē ：“dà wáng lái hé cāo ？”yuē ：“wǒ chí bái bì yī shuāng ，yù xiàn xiàng wáng ，yù dòu yī shuāng ，yù yǔ yà fù 。huì qí nù ，bú gǎn xiàn 。gōng wéi wǒ xiàn zhī 。”zhāng liáng yuē ：“jǐn nuò 。”dāng shì shí ，xiàng wáng jun1 zài hóng mén xià ，pèi gōng jun1 zài bà shàng ，xiàng qù sì shí lǐ 。pèi gōng zé zhì chē qí ，tuō shēn dú qí ，yǔ fán kuài 、xià hóu yīng 、jìn qiáng 、jì xìn děng sì rén chí jiàn dùn bù zǒu ，cóng lì shān xià ，dào zhǐ yáng jiān háng 。pèi gōng wèi zhāng liáng yuē ：“cóng cǐ dào zhì wú jun1 ，bú guò èr shí lǐ ěr 。dù wǒ zhì jun1 zhōng ，gōng nǎi rù 。”
pèi gōng yǐ qù ，jiān zhì jun1 zhōng 。zhāng liáng rù xiè ，yuē ：“pèi gōng bú shèng bēi sháo ，bú néng cí 。jǐn shǐ chén liáng fèng bái bì yī shuāng ，zài bài xiàn dà wáng zú xià ，yù dòu yī shuāng ，zài bài fèng dà jiāng jun1 zú xià 。”xiàng wáng yuē ：“pèi gōng ān zài ？”liáng yuē ：“wén dà wáng yǒu yì dū guò zhī ，tuō shēn dú qù ，yǐ zhì jun1 yǐ 。”xiàng wáng zé shòu bì ，zhì zhī zuò shàng 。yà fù shòu yù dòu ，zhì zhī dì ，bá jiàn zhuàng ér pò zhī ，yuē ：“āi ！shù zǐ bú zú yǔ móu 。duó xiàng wáng tiān xià zhě ，bì pèi gōng yě 。wú shǔ jīn wéi zhī lǔ yǐ ！”
pèi gōng zhì jun1 ，lì zhū shā cáo wú shāng 。廉颇者，赵之良将也。赵惠文王十六年，廉颇为赵将，伐齐，大破之，取阳晋，拜为上卿，以勇气闻于诸侯。
蔺相如者，赵人也。为赵宦者令缪贤舍人。
赵惠文王时，得楚和氏璧。秦昭王闻之，使人遗赵王书，愿以十五城请易璧。赵王与大将军廉颇诸大臣谋：欲予秦，秦城城恐不可得，徒见欺；欲勿予，即患秦兵之来。计未定，求人可使报秦者，未得。
宦者令缪贤曰：“臣舍人蔺相如可使。”王问：“何以知之？”对曰：“臣尝有罪，窃计欲亡走燕。臣舍人相如目臣曰：‘君何以知燕王？’臣语曰，臣尝从大王与燕王会境上，燕王私握臣手曰，‘愿结友’，以此知之，故欲往。相如谓臣曰：‘夫赵强而燕弱，而君幸于赵王，故燕王欲结于君。今君乃亡赵走燕，燕畏赵，其势必不敢留君，而束君归赵矣。君不如肉袒伏斧质请罪，则幸得脱矣。’臣从其计，大王亦幸赦臣。臣窃以为其人勇士，有智谋，宜可使。”
于是王召见，问蔺相如曰：“秦王以十五城请易寡人之璧，可予不？”相如曰：“秦强而赵弱，不可不许。”王曰：“取吾璧，不予我城，奈何？”相如曰：“秦以城求璧而赵不许，曲在赵；赵予璧而秦不予赵城，曲在秦。均之二策，宁许以负秦曲。”王曰：“谁可使者？”相如曰：“王必无人，臣愿奉璧往使。城入赵而璧留秦；城不入，臣请完璧归赵。”赵王于是遂遣相如奉璧西入秦。
秦王坐章台见相如。相如奉璧奏秦王。秦王大喜，传以示美人及左右，左右皆呼万岁。相如视秦王无意偿赵城，乃前曰：“璧有瑕，请指示王。”王授璧。相如因持譬却立，倚柱，怒发上冲冠，谓秦王曰：“大王欲得璧，使人发书至赵王，赵王悉召群臣议，皆曰：‘秦贪，负其强，以空言求璧，偿城恐不可得。’议不欲予秦璧，臣以为布衣之交尚不相欺，况大国乎？且以一璧之故逆强秦之欢，不可。于是赵王乃斋戒五日，使臣奉璧，拜送书于庭。何者？严大国之威以修敬也。今臣至，大王见臣列观，礼节甚据，得璧，传之美人，以戏弄臣。臣观大王无意偿赵王城邑，故臣复取璧。大王必欲急臣，臣头今与璧俱碎于柱矣！”
相如持其璧睨柱，欲以击柱。秦王恐其破璧，乃辞谢，固请，召有司案图，指从此以往十五都予赵。
相如度秦王特以诈佯为予赵城，实不可得，乃谓秦王曰：“和氏璧，天下所共传宝也，赵王恐，不敢不献。赵王送璧时斋戒五日。今大王亦宜斋戒五日，设九宾于廷，臣乃敢上璧。秦王度之，终不可强夺，遂许斋王日，舍相如广成传舍。
相如度秦王虽斋，决负约不偿城，乃使其从者衣褐，怀其璧，从径道亡，归璧于赵。
秦王斋五日后，乃设九宾礼于廷，引赵使者蔺相如。相如至，谓秦王曰：”秦自缪公以来二十余君，未尝有坚明约束者也。臣诚恐见欺于王而负赵，故令人持璧归，间至赵矣。且秦强而赵弱，大王遣一介之使至赵，赵立奉璧来。今以秦之强而先割十五都予赵，赵岂敢留璧而得罪于大王乎？臣知欺大王之罪当诛，臣请就汤镬。唯大王与群臣孰计议之。”
秦王与群臣相视而嘻。左右或欲引相如去，秦王因曰：“今杀相如，终不能得璧也，而绝秦赵之欢。不如因而厚遇之，使归赵。赵王岂以一璧之故欺秦邪？”卒廷见相如，毕礼而归之。
相如既归，赵王以为贤大夫，使不辱于诸侯，拜相如为上大夫。
秦亦不以城予赵，赵亦终不予秦璧。
其后秦伐赵，拔石城。明年复攻赵，杀二万人。秦王使使者告赵王，欲与王为好，会于西河外渑池。赵王畏秦，欲毋行。廉颇蔺相如计曰：“王不行，示赵弱且怯也。”赵王遂行。相如从。廉颇送至境，与王决曰：“王行，度道里会遇之礼毕，还，不过三十日。三十日不还，则请立太子为王，以绝秦望。”王许之。遂与秦王会渑池。
秦王饮酒酣，曰：“寡人窃闻赵王好音，请秦瑟。”赵王鼓瑟。秦御史前书曰：“某年月日，秦王与赵王会饮，令赵王鼓瑟。”蔺相如前曰：“赵王窃闻秦王善为秦声，请奉盆缻秦王，以相娱乐。”秦王怒，不许。于是相如前进缻，因跪请秦王。秦王不肯击缻。相如曰：“五步之内，相如请得以颈血溅大王矣！”左右欲刃相如，相如张目叱之，左右皆靡。于是秦王不怿，为一击缻。相如顾召赵御史书曰：“某年月日，秦王为赵王击缻。”秦之群臣曰：“请以赵十五城为秦王寿。”蔺相如亦曰：“请以秦之咸阳为赵王寿。”
秦王竟酒，终不能加胜于赵。赵亦盛设兵以待秦，秦不敢动。
既罢，归国，以相如功大，拜为上卿，位在廉颇之右。
廉颇曰：“我为赵将，有攻城野战之大功，而蔺相如徒以口舌为劳，而位居我上。且相如素贱人，吾羞，不忍为之下！”宣言曰：“我见相如，必辱之。”相如闻，不肯与会。相如每朝时，常称病，不欲与廉颇争列。已而相如出，望见廉颇，相如引车避匿。
于是舍人相与谏曰：“臣所以去亲戚而事君者，徒慕君之高义也。今君与廉颇同列，廉君宣恶言，而君畏匿之，恐惧殊甚。且庸人尚羞之，况于将相乎！臣等不肖，请辞去。”蔺相如固止之，曰：“公之视廉将军孰与秦王？”曰：“不若也。”相如曰：“夫以秦王之威，而相如廷叱之，辱其群臣。相如虽驽，独畏廉将军哉？顾吾念之，强秦之所以不敢加兵于赵者，徒以吾两人在也。今两虎共斗，其势不俱生。吾所以为此者，以先国家之急而后私仇也。”
廉颇闻之，肉袒负荆，因宾客至蔺相如门谢罪，曰：“鄙贱之人，不知将军宽之至此也！”
卒相与欢，为刎颈之交。lián pō zhě ，zhào zhī liáng jiāng yě 。zhào huì wén wáng shí liù nián ，lián pō wéi zhào jiāng ，fá qí ，dà pò zhī ，qǔ yáng jìn ，bài wéi shàng qīng ，yǐ yǒng qì wén yú zhū hóu 。
lìn xiàng rú zhě ，zhào rén yě 。wéi zhào huàn zhě lìng miù xián shě rén 。
zhào huì wén wáng shí ，dé chǔ hé shì bì 。qín zhāo wáng wén zhī ，shǐ rén yí zhào wáng shū ，yuàn yǐ shí wǔ chéng qǐng yì bì 。zhào wáng yǔ dà jiāng jun1 lián pō zhū dà chén móu ：yù yǔ qín ，qín chéng chéng kǒng bú kě dé ，tú jiàn qī ；yù wù yǔ ，jí huàn qín bīng zhī lái 。jì wèi dìng ，qiú rén kě shǐ bào qín zhě ，wèi dé 。
huàn zhě lìng miù xián yuē ：“chén shě rén lìn xiàng rú kě shǐ 。”wáng wèn ：“hé yǐ zhī zhī ？”duì yuē ：“chén cháng yǒu zuì ，qiè jì yù wáng zǒu yàn 。chén shě rén xiàng rú mù chén yuē ：‘jun1 hé yǐ zhī yàn wáng ？’chén yǔ yuē ，chén cháng cóng dà wáng yǔ yàn wáng huì jìng shàng ，yàn wáng sī wò chén shǒu yuē ，‘yuàn jié yǒu ’，yǐ cǐ zhī zhī ，gù yù wǎng 。xiàng rú wèi chén yuē ：‘fū zhào qiáng ér yàn ruò ，ér jun1 xìng yú zhào wáng ，gù yàn wáng yù jié yú jun1 。jīn jun1 nǎi wáng zhào zǒu yàn ，yàn wèi zhào ，qí shì bì bú gǎn liú jun1 ，ér shù jun1 guī zhào yǐ 。jun1 bú rú ròu tǎn fú fǔ zhì qǐng zuì ，zé xìng dé tuō yǐ 。’chén cóng qí jì ，dà wáng yì xìng shè chén 。chén qiè yǐ wéi qí rén yǒng shì ，yǒu zhì móu ，yí kě shǐ 。”
yú shì wáng zhào jiàn ，wèn lìn xiàng rú yuē ：“qín wáng yǐ shí wǔ chéng qǐng yì guǎ rén zhī bì ，kě yǔ bú ？”xiàng rú yuē ：“qín qiáng ér zhào ruò ，bú kě bú xǔ 。”wáng yuē ：“qǔ wú bì ，bú yǔ wǒ chéng ，nài hé ？”xiàng rú yuē ：“qín yǐ chéng qiú bì ér zhào bú xǔ ，qǔ zài zhào ；zhào yǔ bì ér qín bú yǔ zhào chéng ，qǔ zài qín 。jun1 zhī èr cè ，níng xǔ yǐ fù qín qǔ 。”wáng yuē ：“shuí kě shǐ zhě ？”xiàng rú yuē ：“wáng bì wú rén ，chén yuàn fèng bì wǎng shǐ 。chéng rù zhào ér bì liú qín ；chéng bú rù ，chén qǐng wán bì guī zhào 。”zhào wáng yú shì suí qiǎn xiàng rú fèng bì xī rù qín 。
qín wáng zuò zhāng tái jiàn xiàng rú 。xiàng rú fèng bì zòu qín wáng 。qín wáng dà xǐ ，chuán yǐ shì měi rén jí zuǒ yòu ，zuǒ yòu jiē hū wàn suì 。xiàng rú shì qín wáng wú yì cháng zhào chéng ，nǎi qián yuē ：“bì yǒu xiá ，qǐng zhǐ shì wáng 。”wáng shòu bì 。xiàng rú yīn chí pì què lì ，yǐ zhù ，nù fā shàng chōng guàn ，wèi qín wáng yuē ：“dà wáng yù dé bì ，shǐ rén fā shū zhì zhào wáng ，zhào wáng xī zhào qún chén yì ，jiē yuē ：‘qín tān ，fù qí qiáng ，yǐ kōng yán qiú bì ，cháng chéng kǒng bú kě dé 。’yì bú yù yǔ qín bì ，chén yǐ wéi bù yī zhī jiāo shàng bú xiàng qī ，kuàng dà guó hū ？qiě yǐ yī bì zhī gù nì qiáng qín zhī huān ，bú kě 。yú shì zhào wáng nǎi zhāi jiè wǔ rì ，shǐ chén fèng bì ，bài sòng shū yú tíng 。hé zhě ？yán dà guó zhī wēi yǐ xiū jìng yě 。jīn chén zhì ，dà wáng jiàn chén liè guān ，lǐ jiē shèn jù ，dé bì ，chuán zhī měi rén ，yǐ xì nòng chén 。chén guān dà wáng wú yì cháng zhào wáng chéng yì ，gù chén fù qǔ bì 。dà wáng bì yù jí chén ，chén tóu jīn yǔ bì jù suì yú zhù yǐ ！”
xiàng rú chí qí bì nì zhù ，yù yǐ jī zhù 。qín wáng kǒng qí pò bì ，nǎi cí xiè ，gù qǐng ，zhào yǒu sī àn tú ，zhǐ cóng cǐ yǐ wǎng shí wǔ dōu yǔ zhào 。
xiàng rú dù qín wáng tè yǐ zhà yáng wéi yǔ zhào chéng ，shí bú kě dé ，nǎi wèi qín wáng yuē ：“hé shì bì ，tiān xià suǒ gòng chuán bǎo yě ，zhào wáng kǒng ，bú gǎn bú xiàn 。zhào wáng sòng bì shí zhāi jiè wǔ rì 。jīn dà wáng yì yí zhāi jiè wǔ rì ，shè jiǔ bīn yú tíng ，chén nǎi gǎn shàng bì 。qín wáng dù zhī ，zhōng bú kě qiáng duó ，suí xǔ zhāi wáng rì ，shě xiàng rú guǎng chéng chuán shě 。
xiàng rú dù qín wáng suī zhāi ，jué fù yuē bú cháng chéng ，nǎi shǐ qí cóng zhě yī hè ，huái qí bì ，cóng jìng dào wáng ，guī bì yú zhào 。
qín wáng zhāi wǔ rì hòu ，nǎi shè jiǔ bīn lǐ yú tíng ，yǐn zhào shǐ zhě lìn xiàng rú 。xiàng rú zhì ，wèi qín wáng yuē ：”qín zì miù gōng yǐ lái èr shí yú jun1 ，wèi cháng yǒu jiān míng yuē shù zhě yě 。chén chéng kǒng jiàn qī yú wáng ér fù zhào ，gù lìng rén chí bì guī ，jiān zhì zhào yǐ 。qiě qín qiáng ér zhào ruò ，dà wáng qiǎn yī jiè zhī shǐ zhì zhào ，zhào lì fèng bì lái 。jīn yǐ qín zhī qiáng ér xiān gē shí wǔ dōu yǔ zhào ，zhào qǐ gǎn liú bì ér dé zuì yú dà wáng hū ？chén zhī qī dà wáng zhī zuì dāng zhū ，chén qǐng jiù tāng huò 。wéi dà wáng yǔ qún chén shú jì yì zhī 。”
qín wáng yǔ qún chén xiàng shì ér xī 。zuǒ yòu huò yù yǐn xiàng rú qù ，qín wáng yīn yuē ：“jīn shā xiàng rú ，zhōng bú néng dé bì yě ，ér jué qín zhào zhī huān 。bú rú yīn ér hòu yù zhī ，shǐ guī zhào 。zhào wáng qǐ yǐ yī bì zhī gù qī qín xié ？”zú tíng jiàn xiàng rú ，bì lǐ ér guī zhī 。
xiàng rú jì guī ，zhào wáng yǐ wéi xián dà fū ，shǐ bú rǔ yú zhū hóu ，bài xiàng rú wéi shàng dà fū 。
qín yì bú yǐ chéng yǔ zhào ，zhào yì zhōng bú yǔ qín bì 。
qí hòu qín fá zhào ，bá shí chéng 。míng nián fù gōng zhào ，shā èr wàn rén 。qín wáng shǐ shǐ zhě gào zhào wáng ，yù yǔ wáng wéi hǎo ，huì yú xī hé wài miǎn chí 。zhào wáng wèi qín ，yù wú háng 。lián pō lìn xiàng rú jì yuē ：“wáng bú háng ，shì zhào ruò qiě qiè yě 。”zhào wáng suí háng 。xiàng rú cóng 。lián pō sòng zhì jìng ，yǔ wáng jué yuē ：“wáng háng ，dù dào lǐ huì yù zhī lǐ bì ，hái ，bú guò sān shí rì 。sān shí rì bú hái ，zé qǐng lì tài zǐ wéi wáng ，yǐ jué qín wàng 。”wáng xǔ zhī 。suí yǔ qín wáng huì miǎn chí 。
qín wáng yǐn jiǔ hān ，yuē ：“guǎ rén qiè wén zhào wáng hǎo yīn ，qǐng qín sè 。”zhào wáng gǔ sè 。qín yù shǐ qián shū yuē ：“mǒu nián yuè rì ，qín wáng yǔ zhào wáng huì yǐn ，lìng zhào wáng gǔ sè 。”lìn xiàng rú qián yuē ：“zhào wáng qiè wén qín wáng shàn wéi qín shēng ，qǐng fèng pén fǒu qín wáng ，yǐ xiàng yú lè 。”qín wáng nù ，bú xǔ 。yú shì xiàng rú qián jìn fǒu ，yīn guì qǐng qín wáng 。qín wáng bú kěn jī fǒu 。xiàng rú yuē ：“wǔ bù zhī nèi ，xiàng rú qǐng dé yǐ jǐng xuè jiàn dà wáng yǐ ！”zuǒ yòu yù rèn xiàng rú ，xiàng rú zhāng mù chì zhī ，zuǒ yòu jiē mí 。yú shì qín wáng bú yì ，wéi yī jī fǒu 。xiàng rú gù zhào zhào yù shǐ shū yuē ：“mǒu nián yuè rì ，qín wáng wéi zhào wáng jī fǒu 。”qín zhī qún chén yuē ：“qǐng yǐ zhào shí wǔ chéng wéi qín wáng shòu 。”lìn xiàng rú yì yuē ：“qǐng yǐ qín zhī xián yáng wéi zhào wáng shòu 。”
qín wáng jìng jiǔ ，zhōng bú néng jiā shèng yú zhào 。zhào yì shèng shè bīng yǐ dài qín ，qín bú gǎn dòng 。
jì bà ，guī guó ，yǐ xiàng rú gōng dà ，bài wéi shàng qīng ，wèi zài lián pō zhī yòu 。
lián pō yuē ：“wǒ wéi zhào jiāng ，yǒu gōng chéng yě zhàn zhī dà gōng ，ér lìn xiàng rú tú yǐ kǒu shé wéi láo ，ér wèi jū wǒ shàng 。qiě xiàng rú sù jiàn rén ，wú xiū ，bú rěn wéi zhī xià ！”xuān yán yuē ：“wǒ jiàn xiàng rú ，bì rǔ zhī 。”xiàng rú wén ，bú kěn yǔ huì 。xiàng rú měi cháo shí ，cháng chēng bìng ，bú yù yǔ lián pō zhēng liè 。yǐ ér xiàng rú chū ，wàng jiàn lián pō ，xiàng rú yǐn chē bì nì 。
yú shì shě rén xiàng yǔ jiàn yuē ：“chén suǒ yǐ qù qīn qī ér shì jun1 zhě ，tú mù jun1 zhī gāo yì yě 。jīn jun1 yǔ lián pō tóng liè ，lián jun1 xuān è yán ，ér jun1 wèi nì zhī ，kǒng jù shū shèn 。qiě yōng rén shàng xiū zhī ，kuàng yú jiāng xiàng hū ！chén děng bú xiāo ，qǐng cí qù 。”lìn xiàng rú gù zhǐ zhī ，yuē ：“gōng zhī shì lián jiāng jun1 shú yǔ qín wáng ？”yuē ：“bú ruò yě 。”xiàng rú yuē ：“fū yǐ qín wáng zhī wēi ，ér xiàng rú tíng chì zhī ，rǔ qí qún chén 。xiàng rú suī nú ，dú wèi lián jiāng jun1 zāi ？gù wú niàn zhī ，qiáng qín zhī suǒ yǐ bú gǎn jiā bīng yú zhào zhě ，tú yǐ wú liǎng rén zài yě 。jīn liǎng hǔ gòng dòu ，qí shì bú jù shēng 。wú suǒ yǐ wéi cǐ zhě ，yǐ xiān guó jiā zhī jí ér hòu sī chóu yě 。”
lián pō wén zhī ，ròu tǎn fù jīng ，yīn bīn kè zhì lìn xiàng rú mén xiè zuì ，yuē ：“bǐ jiàn zhī rén ，bú zhī jiāng jun1 kuān zhī zhì cǐ yě ！”
zú xiàng yǔ huān ，wéi wěn jǐng zhī jiāo 。太史公读秦楚之际，曰：初作难，发于陈涉；虐戾灭秦自项氏；拨乱诛暴，平定海内，卒践帝祚，成于汉家。五年之间，号令三嬗，自生民以来，未始有受命若斯之亟也！
昔虞、夏之兴，积善累功数十年，德洽百姓，摄行政事，考之于天，然后在位。汤、武之王，乃由契、后稷，修仁行义十余世，不期而会孟津八百诸侯，犹以为未可，其后乃放弑。秦起襄公，章于文、缪，献、孝之后，稍以蚕食六国，百有余载，至始皇乃能并冠带之伦。以德若彼，用力如此，盖一统若斯之难也！
秦既称帝，患兵革不休，以有诸侯也，于是无尺土之封，堕坏名城，销锋镝，锄豪杰，维万世之安。然王迹之兴，起于闾巷，合从讨伐，轶于三代。乡秦之禁，适足以资贤者为驱除难耳，故奋发其所为天下雄，安在无土不王？此乃传之所谓大圣乎？岂非天哉？岂非天哉？非大圣孰能当此受命而帝者乎？tài shǐ gōng dú qín chǔ zhī jì ，yuē ：chū zuò nán ，fā yú chén shè ；nuè lì miè qín zì xiàng shì ；bō luàn zhū bào ，píng dìng hǎi nèi ，zú jiàn dì zuò ，chéng yú hàn jiā 。wǔ nián zhī jiān ，hào lìng sān shàn ，zì shēng mín yǐ lái ，wèi shǐ yǒu shòu mìng ruò sī zhī jí yě ！
xī yú 、xià zhī xìng ，jī shàn lèi gōng shù shí nián ，dé qià bǎi xìng ，shè háng zhèng shì ，kǎo zhī yú tiān ，rán hòu zài wèi 。tāng 、wǔ zhī wáng ，nǎi yóu qì 、hòu jì ，xiū rén háng yì shí yú shì ，bú qī ér huì mèng jīn bā bǎi zhū hóu ，yóu yǐ wéi wèi kě ，qí hòu nǎi fàng shì 。qín qǐ xiāng gōng ，zhāng yú wén 、miù ，xiàn 、xiào zhī hòu ，shāo yǐ cán shí liù guó ，bǎi yǒu yú zǎi ，zhì shǐ huáng nǎi néng bìng guàn dài zhī lún 。yǐ dé ruò bǐ ，yòng lì rú cǐ ，gài yī tǒng ruò sī zhī nán yě ！
qín jì chēng dì ，huàn bīng gé bú xiū ，yǐ yǒu zhū hóu yě ，yú shì wú chǐ tǔ zhī fēng ，duò huài míng chéng ，xiāo fēng dí ，chú háo jié ，wéi wàn shì zhī ān 。rán wáng jì zhī xìng ，qǐ yú lǘ xiàng ，hé cóng tǎo fá ，yì yú sān dài 。xiāng qín zhī jìn ，shì zú yǐ zī xián zhě wéi qū chú nán ěr ，gù fèn fā qí suǒ wéi tiān xià xióng ，ān zài wú tǔ bú wáng ？cǐ nǎi chuán zhī suǒ wèi dà shèng hū ？qǐ fēi tiān zāi ？qǐ fēi tiān zāi ？fēi dà shèng shú néng dāng cǐ shòu mìng ér dì zhě hū ？太史公曰：《诗》有之：“高山仰止，景行行止。”虽不能至，然心乡往之。余读孔氏书，想见其为人。适鲁，观仲尼庙堂车服礼器，诸生以时习礼其家，余祗回留之不能去云。天下君王至于贤人众矣，当时则荣，没则已焉。孔子布衣，传十余世，学者宗之。自天子王侯，中国言《六艺》者折中于夫子，可谓至圣矣！
tài shǐ gōng yuē ：《shī 》yǒu zhī ：“gāo shān yǎng zhǐ ，jǐng háng háng zhǐ 。”suī bú néng zhì ，rán xīn xiāng wǎng zhī 。yú dú kǒng shì shū ，xiǎng jiàn qí wéi rén 。shì lǔ ，guān zhòng ní miào táng chē fú lǐ qì ，zhū shēng yǐ shí xí lǐ qí jiā ，yú zhī huí liú zhī bú néng qù yún 。tiān xià jun1 wáng zhì yú xián rén zhòng yǐ ，dāng shí zé róng ，méi zé yǐ yān 。kǒng zǐ bù yī ，chuán shí yú shì ，xué zhě zōng zhī 。zì tiān zǐ wáng hóu ，zhōng guó yán 《liù yì 》zhě shé zhōng yú fū zǐ ，kě wèi zhì shèng yǐ ！
自古受命帝王及继体守文之君，非独内德茂也，盖亦有外戚之助焉。夏之兴也以涂山，而桀之放也以末喜。殷之兴也以有娀，纣之杀也嬖妲己。周之兴也以姜原及大任，而幽王之禽也淫于褒姒。故《易》基《乾》《坤》，《诗》始《关雎》，《书》美釐降，《春秋》讥不亲迎。夫妇之际，人道之大伦也。礼之用，唯婚姻为兢兢。夫乐调而四时和，阴阳之变，万物之统也。可不慎与？人能弘道，无如命何。甚哉，妃匹之爱，君不能得之于臣，父不能得之于子，况卑不乎！即欢合矣，或不能成子姓；能成子姓矣，或不能要终：岂非命也哉？孔子罕称命，盖难言之也。非通幽明，恶能识乎性命哉？
zì gǔ shòu mìng dì wáng jí jì tǐ shǒu wén zhī jun1 ，fēi dú nèi dé mào yě ，gài yì yǒu wài qī zhī zhù yān 。xià zhī xìng yě yǐ tú shān ，ér jié zhī fàng yě yǐ mò xǐ 。yīn zhī xìng yě yǐ yǒu sōng ，zhòu zhī shā yě bì dá jǐ 。zhōu zhī xìng yě yǐ jiāng yuán jí dà rèn ，ér yōu wáng zhī qín yě yín yú bāo sì 。gù 《yì 》jī 《qián 》《kūn 》，《shī 》shǐ 《guān jū 》，《shū 》měi lí jiàng ，《chūn qiū 》jī bú qīn yíng 。fū fù zhī jì ，rén dào zhī dà lún yě 。lǐ zhī yòng ，wéi hūn yīn wéi jīng jīng 。fū lè diào ér sì shí hé ，yīn yáng zhī biàn ，wàn wù zhī tǒng yě 。kě bú shèn yǔ ？rén néng hóng dào ，wú rú mìng hé 。shèn zāi ，fēi pǐ zhī ài ，jun1 bú néng dé zhī yú chén ，fù bú néng dé zhī yú zǐ ，kuàng bēi bú hū ！jí huān hé yǐ ，huò bú néng chéng zǐ xìng ；néng chéng zǐ xìng yǐ ，huò bú néng yào zhōng ：qǐ fēi mìng yě zāi ？kǒng zǐ hǎn chēng mìng ，gài nán yán zhī yě 。fēi tōng yōu míng ，è néng shí hū xìng mìng zāi ？
夫学者载籍极博。尤考信于六艺。《诗》、《书》虽缺，然虞、夏之文可知也。尧将逊位，让于虞舜，舜、禹之间，岳牧咸荐，乃试之于位，典职数十年，功用既兴，然后授政。示天下重器，王者大统，传天下若斯之难也。而说者曰：“尧让天下于许由，许由不受，耻之逃隐。及夏之时，有卞随、务光者。”此何以称焉？太史公曰：余登箕山，其上盖有许由冢云。孔子序列古之仁圣贤人，如吴太伯、伯夷之伦详矣。余以所闻，由、光义至高，其文辞不少概见，何哉？孔子曰：“伯夷、叔齐，不念旧恶，怨是用希。”“求仁得仁，又何怨乎？”余悲伯夷之意，睹轶诗可异焉。其传曰：伯夷、叔齐，孤竹君之二子也。父欲立叔齐。及父卒，叔齐让伯夷。伯夷曰：“父命也。”遂逃去。叔齐亦不肯立而逃之。国人立其中子。于是伯夷、叔齐闻西伯昌善养老，“盍往归焉！”及至，西伯卒，武王载木主，号为文王，东伐纣。伯夷、叔齐叩马而谏曰：“父死不葬，爰及干戈，可谓孝乎？以臣弑君，可谓仁乎？”左右欲兵之。太公曰：“此义人也。”扶而去之。武王已平殷乱，天下宗周，而伯夷、叔齐耻之，义不食周粟，隐于首阳山，采薇而食之。及饿且死，作歌，其辞曰：“登彼西山兮，采其薇矣。以暴易暴兮，不知其非矣。神农、虞、夏忽焉没兮，我安适归矣？于嗟徂兮，命之衰矣。”遂饿死于首阳山。由此观之，怨邪非邪？ 或曰：“天道无亲，常与善人。”若伯夷、叔齐，可谓善人者非邪？积仁洁行，如此而饿死。且七十子之徒，仲尼独荐颜渊为好学。然回也屡空，糟糠不厌，而卒蚤夭。天之报施善人，其何如哉？盗跖日杀不辜，肝人之肉，暴戾恣睢，聚党数千人，横行天下，竟以寿终，是遵何德哉？此其尤大彰明较著者也。若至近世，操行不轨，专犯忌讳，而终身逸乐，富厚累世不绝。或择地而蹈之，时然后出言，行不由径，非公正不发愤，而遇祸灾者，不可胜数也。余甚惑焉，倘所谓天道，是邪非邪？
子曰：“道不同，不相为谋。”亦各从其志也。故曰：“富贵如可求，虽执鞭之士，吾亦为之。如不可求，从吾所好。”“岁寒，然后知松柏之后凋。”举世混浊，清士乃见。岂以其重若彼，其轻若此哉？“君子疾没世而名不称焉。”贾子曰：“贪夫徇财，烈士徇名，夸者死权，众庶冯生。”同明相照，同类相求。“云从龙，风从虎，圣人作而万物睹。”伯夷、叔齐虽贤，得夫子而名益彰；颜渊虽笃学，附骥尾而行益显。岩穴之士，趋舍有时，若此类名湮灭而不称，悲夫。闾巷之人，欲砥行立名者，非附青云之士，恶能施于后世哉！fū xué zhě zǎi jí jí bó 。yóu kǎo xìn yú liù yì 。《shī 》、《shū 》suī quē ，rán yú 、xià zhī wén kě zhī yě 。yáo jiāng xùn wèi ，ràng yú yú shùn ，shùn 、yǔ zhī jiān ，yuè mù xián jiàn ，nǎi shì zhī yú wèi ，diǎn zhí shù shí nián ，gōng yòng jì xìng ，rán hòu shòu zhèng 。shì tiān xià zhòng qì ，wáng zhě dà tǒng ，chuán tiān xià ruò sī zhī nán yě 。ér shuō zhě yuē ：“yáo ràng tiān xià yú xǔ yóu ，xǔ yóu bú shòu ，chǐ zhī táo yǐn 。jí xià zhī shí ，yǒu biàn suí 、wù guāng zhě 。”cǐ hé yǐ chēng yān ？tài shǐ gōng yuē ：yú dēng jī shān ，qí shàng gài yǒu xǔ yóu zhǒng yún 。kǒng zǐ xù liè gǔ zhī rén shèng xián rén ，rú wú tài bó 、bó yí zhī lún xiáng yǐ 。yú yǐ suǒ wén ，yóu 、guāng yì zhì gāo ，qí wén cí bú shǎo gài jiàn ，hé zāi ？kǒng zǐ yuē ：“bó yí 、shū qí ，bú niàn jiù è ，yuàn shì yòng xī 。”“qiú rén dé rén ，yòu hé yuàn hū ？”yú bēi bó yí zhī yì ，dǔ yì shī kě yì yān 。qí chuán yuē ：bó yí 、shū qí ，gū zhú jun1 zhī èr zǐ yě 。fù yù lì shū qí 。jí fù zú ，shū qí ràng bó yí 。bó yí yuē ：“fù mìng yě 。”suí táo qù 。shū qí yì bú kěn lì ér táo zhī 。guó rén lì qí zhōng zǐ 。yú shì bó yí 、shū qí wén xī bó chāng shàn yǎng lǎo ，“hé wǎng guī yān ！”jí zhì ，xī bó zú ，wǔ wáng zǎi mù zhǔ ，hào wéi wén wáng ，dōng fá zhòu 。bó yí 、shū qí kòu mǎ ér jiàn yuē ：“fù sǐ bú zàng ，yuán jí gàn gē ，kě wèi xiào hū ？yǐ chén shì jun1 ，kě wèi rén hū ？”zuǒ yòu yù bīng zhī 。tài gōng yuē ：“cǐ yì rén yě 。”fú ér qù zhī 。wǔ wáng yǐ píng yīn luàn ，tiān xià zōng zhōu ，ér bó yí 、shū qí chǐ zhī ，yì bú shí zhōu sù ，yǐn yú shǒu yáng shān ，cǎi wēi ér shí zhī 。jí è qiě sǐ ，zuò gē ，qí cí yuē ：“dēng bǐ xī shān xī ，cǎi qí wēi yǐ 。yǐ bào yì bào xī ，bú zhī qí fēi yǐ 。shén nóng 、yú 、xià hū yān méi xī ，wǒ ān shì guī yǐ ？yú jiē cú xī ，mìng zhī shuāi yǐ 。”suí è sǐ yú shǒu yáng shān 。yóu cǐ guān zhī ，yuàn xié fēi xié ？ huò yuē ：“tiān dào wú qīn ，cháng yǔ shàn rén 。”ruò bó yí 、shū qí ，kě wèi shàn rén zhě fēi xié ？jī rén jié háng ，rú cǐ ér è sǐ 。qiě qī shí zǐ zhī tú ，zhòng ní dú jiàn yán yuān wéi hǎo xué 。rán huí yě lǚ kōng ，zāo kāng bú yàn ，ér zú zǎo yāo 。tiān zhī bào shī shàn rén ，qí hé rú zāi ？dào zhí rì shā bú gū ，gān rén zhī ròu ，bào lì zì suī ，jù dǎng shù qiān rén ，héng háng tiān xià ，jìng yǐ shòu zhōng ，shì zūn hé dé zāi ？cǐ qí yóu dà zhāng míng jiào zhe zhě yě 。ruò zhì jìn shì ，cāo háng bú guǐ ，zhuān fàn jì huì ，ér zhōng shēn yì lè ，fù hòu lèi shì bú jué 。huò zé dì ér dǎo zhī ，shí rán hòu chū yán ，háng bú yóu jìng ，fēi gōng zhèng bú fā fèn ，ér yù huò zāi zhě ，bú kě shèng shù yě 。yú shèn huò yān ，tǎng suǒ wèi tiān dào ，shì xié fēi xié ？
zǐ yuē ：“dào bú tóng ，bú xiàng wéi móu 。”yì gè cóng qí zhì yě 。gù yuē ：“fù guì rú kě qiú ，suī zhí biān zhī shì ，wú yì wéi zhī 。rú bú kě qiú ，cóng wú suǒ hǎo 。”“suì hán ，rán hòu zhī sōng bǎi zhī hòu diāo 。”jǔ shì hún zhuó ，qīng shì nǎi jiàn 。qǐ yǐ qí zhòng ruò bǐ ，qí qīng ruò cǐ zāi ？“jun1 zǐ jí méi shì ér míng bú chēng yān 。”jiǎ zǐ yuē ：“tān fū xùn cái ，liè shì xùn míng ，kuā zhě sǐ quán ，zhòng shù féng shēng 。”tóng míng xiàng zhào ，tóng lèi xiàng qiú 。“yún cóng lóng ，fēng cóng hǔ ，shèng rén zuò ér wàn wù dǔ 。”bó yí 、shū qí suī xián ，dé fū zǐ ér míng yì zhāng ；yán yuān suī dǔ xué ，fù jì wěi ér háng yì xiǎn 。yán xué zhī shì ，qū shě yǒu shí ，ruò cǐ lèi míng yān miè ér bú chēng ，bēi fū 。lǘ xiàng zhī rén ，yù dǐ háng lì míng zhě ，fēi fù qīng yún zhī shì ，è néng shī yú hòu shì zāi ！管仲夷吾者，颍上人也。少时常与鲍叔牙游，鲍叔知其贤。管仲贫困，常欺鲍叔，鲍叔终善遇之，不以为言。已而鲍叔事齐公子小白，管仲事公子纠。及小白立为桓公，公子纠死，管仲囚焉。鲍叔遂进管仲。管仲既用，任政于齐，齐桓公以霸，九合诸侯，一匡天下，管仲之谋也。
管仲曰：“吾始困时，尝与鲍叔贾，分财利多自与，鲍叔不以我为贪，知我贫也。吾尝为鲍叔谋事而更穷困，鲍叔不以我为愚，知时有利不利也。吾尝三仕三见逐于君，鲍叔不以我为不肖，知我不遇时。吾尝三战三走，鲍叔不以我怯，知我有老母也。公子纠败，召忽死之，吾幽囚受辱，鲍叔不以我为无耻，知我不羞小节而耻功名不显于天下也。生我者父母，知我者鲍子也。”
鲍叔既进管仲，以身下之。子孙世禄于齐，有封邑者十余世，常为名大夫。天下不多管仲之贤而多鲍叔能知人也。管仲
既任政相齐，以区区之齐在海滨，通货积财，富国强兵，与俗同好恶。故其称曰：“仓廪实而知礼节，衣食足而知荣辱，上服度则六亲固。四维不张，国乃灭亡。下令如流水之原，令顺民心。”故论卑而易行。俗之所欲，因而予之；俗之所否，因而去之。
其为政也，善因祸而为福，转败而为功。贵轻重，慎权衡。桓公实怒少姬，南袭蔡，管仲因而伐楚，责包茅不入贡于周室。桓公实北征山戎，而管仲因而令燕修召公之政。于柯之会，桓公欲背曹沫之约，管仲因而信之，诸侯由是归齐。故曰：“知与之为取，政之宝也。”
管仲富拟于公室，有三归、反坫，齐人不以为侈。管仲卒，齐国遵其政，常强于诸侯。后百余年而有晏子焉。晏子
晏平仲婴者，莱之夷维人也。事齐灵公、庄公、景公，以节俭力行重于齐。既相齐，食不重肉，妾不衣帛。其在朝，君语及之，即危言；语不及之，即危行。国有道，即顺命；无道，即衡命。以此三世显名于诸侯。
越石父贤，在缧绁中。晏子出，遭之涂，解左骖赎之，载归。弗谢，入闺。久之，越石父请绝。晏子惧然，摄衣冠谢曰：“婴虽不仁，免子于缌何子求绝之速也？”石父曰：“不然。吾闻君子诎于不知己而信于知己者。方吾在缧绁中，彼不知我也。夫子既已感寤而赎我，是知己；知己而无礼，固不如在缧绁之中。”晏子于是延入为上客。
为齐相，出，其御之妻从门闲而窥其夫。其夫为相御，拥大盖，策驷马，意气扬扬甚自得也。既而归，其妻请去。夫问其故。妻曰：“晏子长不满六尺，身相齐国，名显诸侯。今者妾观其出，志念深矣，常有以自下者。今子长八尺，乃为人仆御，然子之意自以为足，妾是以求去也。”其后夫自抑损。晏子怪而问之，御以实对。晏子荐以为大夫。
太史公曰：吾读管氏牧民、山高、乘马、轻重、九府，及晏子春秋，详哉其言之也。既见其著书，欲观其行事，故次其传。至其书，世多有之，是以不论，论其轶事。
管仲世所谓贤臣，然孔子小之。岂以为周道衰微，桓公既贤，而不勉之至王，乃称霸哉？语曰“将顺其美，匡救其恶，故上下能相亲也”。岂管仲之谓乎？
方晏子伏庄公尸哭之，成礼然后去，岂所谓“见义不为无勇”者邪？至其谏说，犯君之颜，此所谓“进思尽忠，退思补过”者哉！假令晏子而在，余虽为之执鞭，所忻慕焉。guǎn zhòng yí wú zhě ，yǐng shàng rén yě 。shǎo shí cháng yǔ bào shū yá yóu ，bào shū zhī qí xián 。guǎn zhòng pín kùn ，cháng qī bào shū ，bào shū zhōng shàn yù zhī ，bú yǐ wéi yán 。yǐ ér bào shū shì qí gōng zǐ xiǎo bái ，guǎn zhòng shì gōng zǐ jiū 。jí xiǎo bái lì wéi huán gōng ，gōng zǐ jiū sǐ ，guǎn zhòng qiú yān 。bào shū suí jìn guǎn zhòng 。guǎn zhòng jì yòng ，rèn zhèng yú qí ，qí huán gōng yǐ bà ，jiǔ hé zhū hóu ，yī kuāng tiān xià ，guǎn zhòng zhī móu yě 。
guǎn zhòng yuē ：“wú shǐ kùn shí ，cháng yǔ bào shū jiǎ ，fèn cái lì duō zì yǔ ，bào shū bú yǐ wǒ wéi tān ，zhī wǒ pín yě 。wú cháng wéi bào shū móu shì ér gèng qióng kùn ，bào shū bú yǐ wǒ wéi yú ，zhī shí yǒu lì bú lì yě 。wú cháng sān shì sān jiàn zhú yú jun1 ，bào shū bú yǐ wǒ wéi bú xiāo ，zhī wǒ bú yù shí 。wú cháng sān zhàn sān zǒu ，bào shū bú yǐ wǒ qiè ，zhī wǒ yǒu lǎo mǔ yě 。gōng zǐ jiū bài ，zhào hū sǐ zhī ，wú yōu qiú shòu rǔ ，bào shū bú yǐ wǒ wéi wú chǐ ，zhī wǒ bú xiū xiǎo jiē ér chǐ gōng míng bú xiǎn yú tiān xià yě 。shēng wǒ zhě fù mǔ ，zhī wǒ zhě bào zǐ yě 。”
bào shū jì jìn guǎn zhòng ，yǐ shēn xià zhī 。zǐ sūn shì lù yú qí ，yǒu fēng yì zhě shí yú shì ，cháng wéi míng dà fū 。tiān xià bú duō guǎn zhòng zhī xián ér duō bào shū néng zhī rén yě 。guǎn zhòng
jì rèn zhèng xiàng qí ，yǐ qū qū zhī qí zài hǎi bīn ，tōng huò jī cái ，fù guó qiáng bīng ，yǔ sú tóng hǎo è 。gù qí chēng yuē ：“cāng lǐn shí ér zhī lǐ jiē ，yī shí zú ér zhī róng rǔ ，shàng fú dù zé liù qīn gù 。sì wéi bú zhāng ，guó nǎi miè wáng 。xià lìng rú liú shuǐ zhī yuán ，lìng shùn mín xīn 。”gù lùn bēi ér yì háng 。sú zhī suǒ yù ，yīn ér yǔ zhī ；sú zhī suǒ fǒu ，yīn ér qù zhī 。
qí wéi zhèng yě ，shàn yīn huò ér wéi fú ，zhuǎn bài ér wéi gōng 。guì qīng zhòng ，shèn quán héng 。huán gōng shí nù shǎo jī ，nán xí cài ，guǎn zhòng yīn ér fá chǔ ，zé bāo máo bú rù gòng yú zhōu shì 。huán gōng shí běi zhēng shān róng ，ér guǎn zhòng yīn ér lìng yàn xiū zhào gōng zhī zhèng 。yú kē zhī huì ，huán gōng yù bèi cáo mò zhī yuē ，guǎn zhòng yīn ér xìn zhī ，zhū hóu yóu shì guī qí 。gù yuē ：“zhī yǔ zhī wéi qǔ ，zhèng zhī bǎo yě 。”
guǎn zhòng fù nǐ yú gōng shì ，yǒu sān guī 、fǎn diàn ，qí rén bú yǐ wéi chǐ 。guǎn zhòng zú ，qí guó zūn qí zhèng ，cháng qiáng yú zhū hóu 。hòu bǎi yú nián ér yǒu yàn zǐ yān 。yàn zǐ
yàn píng zhòng yīng zhě ，lái zhī yí wéi rén yě 。shì qí líng gōng 、zhuāng gōng 、jǐng gōng ，yǐ jiē jiǎn lì háng zhòng yú qí 。jì xiàng qí ，shí bú zhòng ròu ，qiè bú yī bó 。qí zài cháo ，jun1 yǔ jí zhī ，jí wēi yán ；yǔ bú jí zhī ，jí wēi háng 。guó yǒu dào ，jí shùn mìng ；wú dào ，jí héng mìng 。yǐ cǐ sān shì xiǎn míng yú zhū hóu 。
yuè shí fù xián ，zài léi xiè zhōng 。yàn zǐ chū ，zāo zhī tú ，jiě zuǒ cān shú zhī ，zǎi guī 。fú xiè ，rù guī 。jiǔ zhī ，yuè shí fù qǐng jué 。yàn zǐ jù rán ，shè yī guàn xiè yuē ：“yīng suī bú rén ，miǎn zǐ yú sī hé zǐ qiú jué zhī sù yě ？”shí fù yuē ：“bú rán 。wú wén jun1 zǐ qū yú bú zhī jǐ ér xìn yú zhī jǐ zhě 。fāng wú zài léi xiè zhōng ，bǐ bú zhī wǒ yě 。fū zǐ jì yǐ gǎn wù ér shú wǒ ，shì zhī jǐ ；zhī jǐ ér wú lǐ ，gù bú rú zài léi xiè zhī zhōng 。”yàn zǐ yú shì yán rù wéi shàng kè 。
wéi qí xiàng ，chū ，qí yù zhī qī cóng mén xián ér kuī qí fū 。qí fū wéi xiàng yù ，yōng dà gài ，cè sì mǎ ，yì qì yáng yáng shèn zì dé yě 。jì ér guī ，qí qī qǐng qù 。fū wèn qí gù 。qī yuē ：“yàn zǐ zhǎng bú mǎn liù chǐ ，shēn xiàng qí guó ，míng xiǎn zhū hóu 。jīn zhě qiè guān qí chū ，zhì niàn shēn yǐ ，cháng yǒu yǐ zì xià zhě 。jīn zǐ zhǎng bā chǐ ，nǎi wéi rén pú yù ，rán zǐ zhī yì zì yǐ wéi zú ，qiè shì yǐ qiú qù yě 。”qí hòu fū zì yì sǔn 。yàn zǐ guài ér wèn zhī ，yù yǐ shí duì 。yàn zǐ jiàn yǐ wéi dà fū 。
tài shǐ gōng yuē ：wú dú guǎn shì mù mín 、shān gāo 、chéng mǎ 、qīng zhòng 、jiǔ fǔ ，jí yàn zǐ chūn qiū ，xiáng zāi qí yán zhī yě 。jì jiàn qí zhe shū ，yù guān qí háng shì ，gù cì qí chuán 。zhì qí shū ，shì duō yǒu zhī ，shì yǐ bú lùn ，lùn qí yì shì 。
guǎn zhòng shì suǒ wèi xián chén ，rán kǒng zǐ xiǎo zhī 。qǐ yǐ wéi zhōu dào shuāi wēi ，huán gōng jì xián ，ér bú miǎn zhī zhì wáng ，nǎi chēng bà zāi ？yǔ yuē “jiāng shùn qí měi ，kuāng jiù qí è ，gù shàng xià néng xiàng qīn yě ”。qǐ guǎn zhòng zhī wèi hū ？
fāng yàn zǐ fú zhuāng gōng shī kū zhī ，chéng lǐ rán hòu qù ，qǐ suǒ wèi “jiàn yì bú wéi wú yǒng ”zhě xié ？zhì qí jiàn shuō ，fàn jun1 zhī yán ，cǐ suǒ wèi “jìn sī jìn zhōng ，tuì sī bǔ guò ”zhě zāi ！jiǎ lìng yàn zǐ ér zài ，yú suī wéi zhī zhí biān ，suǒ xīn mù yān 。太史公曰：学者多称五帝，尚矣。然《尚书》独载尧以来，而百家言黄帝，其文不雅驯，荐绅先生难言之。孔子所传《宰予问五帝德》及《帝系姓》，儒者或不传。余尝西至空桐，北过涿鹿，东渐於海，南浮江淮矣，至长老皆各往往称黄帝、尧、舜之处，风教固殊焉。总之，不离古文者近是。予观《春秋》《国语》，其发明《五帝德》《帝系姓》章矣，顾弟弗深考，其所表见皆不虚。书缺有间矣，其轶乃时时见於他说。非好学深思，心知其意，固难为浅见寡闻道也。余并论次，择其言尤雅者，故著为本纪书首。
tài shǐ gōng yuē ：xué zhě duō chēng wǔ dì ，shàng yǐ 。rán 《shàng shū 》dú zǎi yáo yǐ lái ，ér bǎi jiā yán huáng dì ，qí wén bú yǎ xùn ，jiàn shēn xiān shēng nán yán zhī 。kǒng zǐ suǒ chuán 《zǎi yǔ wèn wǔ dì dé 》jí 《dì xì xìng 》，rú zhě huò bú chuán 。yú cháng xī zhì kōng tóng ，běi guò zhuō lù ，dōng jiàn yú hǎi ，nán fú jiāng huái yǐ ，zhì zhǎng lǎo jiē gè wǎng wǎng chēng huáng dì 、yáo 、shùn zhī chù ，fēng jiāo gù shū yān 。zǒng zhī ，bú lí gǔ wén zhě jìn shì 。yǔ guān 《chūn qiū 》《guó yǔ 》，qí fā míng 《wǔ dì dé 》《dì xì xìng 》zhāng yǐ ，gù dì fú shēn kǎo ，qí suǒ biǎo jiàn jiē bú xū 。shū quē yǒu jiān yǐ ，qí yì nǎi shí shí jiàn yú tā shuō 。fēi hǎo xué shēn sī ，xīn zhī qí yì ，gù nán wéi qiǎn jiàn guǎ wén dào yě 。yú bìng lùn cì ，zé qí yán yóu yǎ zhě ，gù zhe wéi běn jì shū shǒu 。
屈原者，名平，楚之同姓也。为楚怀王左徒。博闻强志，明于治乱，娴于辞令。入则与王图议国事，以出号令；出则接遇宾客，应对诸侯。王甚任之。
上官大夫与之同列，争宠而心害其能。怀王使屈原造为宪令，屈平属草稿未定。上官大夫见而欲夺之，屈平不与，因谗之曰：“王使屈平为令，众莫不知。每一令出，平伐其功，曰以为‘非我莫能为也。’”王怒而疏屈平。
屈平疾王听之不聪也，谗谄之蔽明也，邪曲之害公也，方正之不容也，故忧愁幽思而作《离骚》。“离骚”者，犹离忧也。夫天者，人之始也；父母者，人之本也。人穷则反本，故劳苦倦极，未尝不呼天也；疾痛惨怛，未尝不呼父母也。屈平正道直行，竭忠尽智，以事其君，谗人间之，可谓穷矣。信而见疑，忠而被谤，能无怨乎？屈平之作《离骚》，盖自怨生也。《国风》好色而不淫，《小雅》怨诽而不乱。若《离骚》者，可谓兼之矣。上称帝喾，下道齐桓，中述汤、武，以刺世事。明道德之广崇，治乱之条贯，靡不毕见。其文约，其辞微，其志洁，其行廉。其称文小而其指极大，举类迩而见义远。其志洁，故其称物芳；其行廉，故死而不容。自疏濯淖污泥之中，蝉蜕于浊秽，以浮游尘埃之外，不获世之滋垢，皭然泥而不滓者也。推此志也，虽与日月争光可也。
屈原既绌。其后秦欲伐齐，齐与楚从亲，惠王患之。乃令张仪佯去秦，厚币委质事楚，曰：“秦甚憎齐，齐与楚从亲，楚诚能绝齐，秦愿献商、於之地六百里。”楚怀王贪而信张仪，遂绝齐，使使如秦受地。张仪诈之曰：“仪与王约六里，不闻六百里。”楚使怒去，归告怀王。怀王怒，大兴师伐秦。秦发兵击之，大破楚师于丹、淅，斩首八万，虏楚将屈匄，遂取楚之汉中地。怀王乃悉发国中兵，以深入击秦，战于蓝田。魏闻之，袭楚至邓。楚兵惧，自秦归。而齐竟怒，不救楚，楚大困。明年，秦割汉中地与楚以和。楚王曰：“不愿得地，愿得张仪而甘心焉。”张仪闻，乃曰：“以一仪而当汉中地，臣请往如楚。”如楚，又因厚币用事者臣靳尚，而设诡辩于怀王之宠姬郑袖。怀王竟听郑袖，复释去张仪。是时屈原既疏，不复在位，使于齐，顾反，谏怀王曰：“何不杀张仪？”怀王悔，追张仪，不及。
其后，诸侯共击楚，大破之，杀其将唐眜。时秦昭王与楚婚，欲与怀王会。怀王欲行，屈平曰：“秦，虎狼之国，不可信，不如毋行。”怀王稚子子兰劝王行：“奈何绝秦欢！”怀王卒行。入武关，秦伏兵绝其后，因留怀王，以求割地。怀王怒，不听。亡走赵，赵不内。复之秦，竟死于秦而归葬。
长子顷襄王立，以其弟子兰为令尹。楚人既咎子兰以劝怀王入秦而不反也。屈平既嫉之，虽放流，眷顾楚国，系心怀王，不忘欲反。冀幸君之一悟，俗之一改也。其存君兴国，而欲反复之，一篇之中，三致志焉。然终无可奈何，故不可以反。卒以此见怀王之终不悟也。
人君无愚智贤不肖，莫不欲求忠以自为，举贤以自佐。然亡国破家相随属，而圣君治国累世而不见者，其所谓忠者不忠，而所谓贤者不贤也。怀王以不知忠臣之分，故内惑于郑袖，外欺于张仪，疏屈平而信上官大夫、令尹子兰，兵挫地削，亡其六郡，身客死于秦，为天下笑，此不知人之祸也。《易》曰：“井渫不食，为我心恻，可以汲。王明，并受其福。”王之不明，岂足福哉！令尹子兰闻之，大怒。卒使上官大夫短屈原于顷襄王。顷襄王怒而迁之。屈原至于江滨，被发行吟泽畔，颜色憔悴，形容枯槁。渔父见而问之曰：“子非三闾大夫欤？何故而至此？”屈原曰：“举世皆浊而我独清，众人皆醉而我独醒，是以见放。”渔父曰：“夫圣人者，不凝滞于物，而能与世推移。举世皆浊，何不随其流而扬其波？众人皆醉，何不哺其糟而啜其醨？何故怀瑾握瑜，而自令见放为？”屈原曰：“吾闻之，新沐者必弹冠，新浴者必振衣。人又谁能以身之察察，受物之汶汶者乎？宁赴常流而葬乎江鱼腹中耳。又安能以皓皓之白，而蒙世之温蠖乎？”乃作《怀沙》之赋。于是怀石，遂自投汨罗以死。
屈原既死之后，楚有宋玉、唐勒、景差之徒者，皆好辞而以赋见称。然皆祖屈原之从容辞令，终莫敢直谏。其后楚日以削，数十年竟为秦所灭。自屈原沉汨罗后百有馀年，汉有贾生，为长沙王太傅。过湘水，投书以吊屈原。
太史公曰：“余读《离骚》、《天问》、《招魂》、《哀郢》，悲其志。适长沙，过屈原所自沉渊，未尝不垂涕，想见其为人。及见贾生吊之，又怪屈原以彼其材游诸侯，何国不容，而自令若是！读《鵩鸟赋》，同死生，轻去就，又爽然自失矣。”qū yuán zhě ，míng píng ，chǔ zhī tóng xìng yě 。wéi chǔ huái wáng zuǒ tú 。bó wén qiáng zhì ，míng yú zhì luàn ，xián yú cí lìng 。rù zé yǔ wáng tú yì guó shì ，yǐ chū hào lìng ；chū zé jiē yù bīn kè ，yīng duì zhū hóu 。wáng shèn rèn zhī 。
shàng guān dà fū yǔ zhī tóng liè ，zhēng chǒng ér xīn hài qí néng 。huái wáng shǐ qū yuán zào wéi xiàn lìng ，qū píng shǔ cǎo gǎo wèi dìng 。shàng guān dà fū jiàn ér yù duó zhī ，qū píng bú yǔ ，yīn chán zhī yuē ：“wáng shǐ qū píng wéi lìng ，zhòng mò bú zhī 。měi yī lìng chū ，píng fá qí gōng ，yuē yǐ wéi ‘fēi wǒ mò néng wéi yě 。’”wáng nù ér shū qū píng 。
qū píng jí wáng tīng zhī bú cōng yě ，chán chǎn zhī bì míng yě ，xié qǔ zhī hài gōng yě ，fāng zhèng zhī bú róng yě ，gù yōu chóu yōu sī ér zuò 《lí sāo 》。“lí sāo ”zhě ，yóu lí yōu yě 。fū tiān zhě ，rén zhī shǐ yě ；fù mǔ zhě ，rén zhī běn yě 。rén qióng zé fǎn běn ，gù láo kǔ juàn jí ，wèi cháng bú hū tiān yě ；jí tòng cǎn dá ，wèi cháng bú hū fù mǔ yě 。qū píng zhèng dào zhí háng ，jié zhōng jìn zhì ，yǐ shì qí jun1 ，chán rén jiān zhī ，kě wèi qióng yǐ 。xìn ér jiàn yí ，zhōng ér bèi bàng ，néng wú yuàn hū ？qū píng zhī zuò 《lí sāo 》，gài zì yuàn shēng yě 。《guó fēng 》hǎo sè ér bú yín ，《xiǎo yǎ 》yuàn fěi ér bú luàn 。ruò 《lí sāo 》zhě ，kě wèi jiān zhī yǐ 。shàng chēng dì kù ，xià dào qí huán ，zhōng shù tāng 、wǔ ，yǐ cì shì shì 。míng dào dé zhī guǎng chóng ，zhì luàn zhī tiáo guàn ，mí bú bì jiàn 。qí wén yuē ，qí cí wēi ，qí zhì jié ，qí háng lián 。qí chēng wén xiǎo ér qí zhǐ jí dà ，jǔ lèi ěr ér jiàn yì yuǎn 。qí zhì jié ，gù qí chēng wù fāng ；qí háng lián ，gù sǐ ér bú róng 。zì shū zhuó nào wū ní zhī zhōng ，chán tuì yú zhuó huì ，yǐ fú yóu chén āi zhī wài ，bú huò shì zhī zī gòu ，jiào rán ní ér bú zǐ zhě yě 。tuī cǐ zhì yě ，suī yǔ rì yuè zhēng guāng kě yě 。
qū yuán jì chù 。qí hòu qín yù fá qí ，qí yǔ chǔ cóng qīn ，huì wáng huàn zhī 。nǎi lìng zhāng yí yáng qù qín ，hòu bì wěi zhì shì chǔ ，yuē ：“qín shèn zēng qí ，qí yǔ chǔ cóng qīn ，chǔ chéng néng jué qí ，qín yuàn xiàn shāng 、yú zhī dì liù bǎi lǐ 。”chǔ huái wáng tān ér xìn zhāng yí ，suí jué qí ，shǐ shǐ rú qín shòu dì 。zhāng yí zhà zhī yuē ：“yí yǔ wáng yuē liù lǐ ，bú wén liù bǎi lǐ 。”chǔ shǐ nù qù ，guī gào huái wáng 。huái wáng nù ，dà xìng shī fá qín 。qín fā bīng jī zhī ，dà pò chǔ shī yú dān 、xī ，zhǎn shǒu bā wàn ，lǔ chǔ jiāng qū gài ，suí qǔ chǔ zhī hàn zhōng dì 。huái wáng nǎi xī fā guó zhōng bīng ，yǐ shēn rù jī qín ，zhàn yú lán tián 。wèi wén zhī ，xí chǔ zhì dèng 。chǔ bīng jù ，zì qín guī 。ér qí jìng nù ，bú jiù chǔ ，chǔ dà kùn 。míng nián ，qín gē hàn zhōng dì yǔ chǔ yǐ hé 。chǔ wáng yuē ：“bú yuàn dé dì ，yuàn dé zhāng yí ér gān xīn yān 。”zhāng yí wén ，nǎi yuē ：“yǐ yī yí ér dāng hàn zhōng dì ，chén qǐng wǎng rú chǔ 。”rú chǔ ，yòu yīn hòu bì yòng shì zhě chén jìn shàng ，ér shè guǐ biàn yú huái wáng zhī chǒng jī zhèng xiù 。huái wáng jìng tīng zhèng xiù ，fù shì qù zhāng yí 。shì shí qū yuán jì shū ，bú fù zài wèi ，shǐ yú qí ，gù fǎn ，jiàn huái wáng yuē ：“hé bú shā zhāng yí ？”huái wáng huǐ ，zhuī zhāng yí ，bú jí 。
qí hòu ，zhū hóu gòng jī chǔ ，dà pò zhī ，shā qí jiāng táng mò 。shí qín zhāo wáng yǔ chǔ hūn ，yù yǔ huái wáng huì 。huái wáng yù háng ，qū píng yuē ：“qín ，hǔ láng zhī guó ，bú kě xìn ，bú rú wú háng 。”huái wáng zhì zǐ zǐ lán quàn wáng háng ：“nài hé jué qín huān ！”huái wáng zú háng 。rù wǔ guān ，qín fú bīng jué qí hòu ，yīn liú huái wáng ，yǐ qiú gē dì 。huái wáng nù ，bú tīng 。wáng zǒu zhào ，zhào bú nèi 。fù zhī qín ，jìng sǐ yú qín ér guī zàng 。
zhǎng zǐ qǐng xiāng wáng lì ，yǐ qí dì zǐ lán wéi lìng yǐn 。chǔ rén jì jiù zǐ lán yǐ quàn huái wáng rù qín ér bú fǎn yě 。qū píng jì jí zhī ，suī fàng liú ，juàn gù chǔ guó ，xì xīn huái wáng ，bú wàng yù fǎn 。jì xìng jun1 zhī yī wù ，sú zhī yī gǎi yě 。qí cún jun1 xìng guó ，ér yù fǎn fù zhī ，yī piān zhī zhōng ，sān zhì zhì yān 。rán zhōng wú kě nài hé ，gù bú kě yǐ fǎn 。zú yǐ cǐ jiàn huái wáng zhī zhōng bú wù yě 。
rén jun1 wú yú zhì xián bú xiāo ，mò bú yù qiú zhōng yǐ zì wéi ，jǔ xián yǐ zì zuǒ 。rán wáng guó pò jiā xiàng suí shǔ ，ér shèng jun1 zhì guó lèi shì ér bú jiàn zhě ，qí suǒ wèi zhōng zhě bú zhōng ，ér suǒ wèi xián zhě bú xián yě 。huái wáng yǐ bú zhī zhōng chén zhī fèn ，gù nèi huò yú zhèng xiù ，wài qī yú zhāng yí ，shū qū píng ér xìn shàng guān dà fū 、lìng yǐn zǐ lán ，bīng cuò dì xuē ，wáng qí liù jun4 ，shēn kè sǐ yú qín ，wéi tiān xià xiào ，cǐ bú zhī rén zhī huò yě 。《yì 》yuē ：“jǐng xiè bú shí ，wéi wǒ xīn cè ，kě yǐ jí 。wáng míng ，bìng shòu qí fú 。”wáng zhī bú míng ，qǐ zú fú zāi ！lìng yǐn zǐ lán wén zhī ，dà nù 。zú shǐ shàng guān dà fū duǎn qū yuán yú qǐng xiāng wáng 。qǐng xiāng wáng nù ér qiān zhī 。qū yuán zhì yú jiāng bīn ，bèi fā háng yín zé pàn ，yán sè qiáo cuì ，xíng róng kū gǎo 。yú fù jiàn ér wèn zhī yuē ：“zǐ fēi sān lǘ dà fū yú ？hé gù ér zhì cǐ ？”qū yuán yuē ：“jǔ shì jiē zhuó ér wǒ dú qīng ，zhòng rén jiē zuì ér wǒ dú xǐng ，shì yǐ jiàn fàng 。”yú fù yuē ：“fū shèng rén zhě ，bú níng zhì yú wù ，ér néng yǔ shì tuī yí 。jǔ shì jiē zhuó ，hé bú suí qí liú ér yáng qí bō ？zhòng rén jiē zuì ，hé bú bǔ qí zāo ér chuò qí lí ？hé gù huái jǐn wò yú ，ér zì lìng jiàn fàng wéi ？”qū yuán yuē ：“wú wén zhī ，xīn mù zhě bì dàn guàn ，xīn yù zhě bì zhèn yī 。rén yòu shuí néng yǐ shēn zhī chá chá ，shòu wù zhī wèn wèn zhě hū ？níng fù cháng liú ér zàng hū jiāng yú fù zhōng ěr 。yòu ān néng yǐ hào hào zhī bái ，ér méng shì zhī wēn huò hū ？”nǎi zuò 《huái shā 》zhī fù 。yú shì huái shí ，suí zì tóu mì luó yǐ sǐ 。
qū yuán jì sǐ zhī hòu ，chǔ yǒu sòng yù 、táng lè 、jǐng chà zhī tú zhě ，jiē hǎo cí ér yǐ fù jiàn chēng 。rán jiē zǔ qū yuán zhī cóng róng cí lìng ，zhōng mò gǎn zhí jiàn 。qí hòu chǔ rì yǐ xuē ，shù shí nián jìng wéi qín suǒ miè 。zì qū yuán chén mì luó hòu bǎi yǒu yú nián ，hàn yǒu jiǎ shēng ，wéi zhǎng shā wáng tài fù 。guò xiāng shuǐ ，tóu shū yǐ diào qū yuán 。
tài shǐ gōng yuē ：“yú dú 《lí sāo 》、《tiān wèn 》、《zhāo hún 》、《āi yǐng 》，bēi qí zhì 。shì zhǎng shā ，guò qū yuán suǒ zì chén yuān ，wèi cháng bú chuí tì ，xiǎng jiàn qí wéi rén 。jí jiàn jiǎ shēng diào zhī ，yòu guài qū yuán yǐ bǐ qí cái yóu zhū hóu ，hé guó bú róng ，ér zì lìng ruò shì ！dú 《fú niǎo fù 》，tóng sǐ shēng ，qīng qù jiù ，yòu shuǎng rán zì shī yǐ 。”太史公曰：吾闻之周生曰：“舜目盖重瞳子。”又闻项羽亦重瞳子。羽岂其苗裔邪？何兴之暴也？夫秦失其政，陈涉首难，豪杰蜂起，相与并争，不可胜数。然羽非有尺寸，乘势起陇亩之中，三年，遂将五诸侯灭秦，分裂天下而封王侯，政由羽出，号为霸王，位虽不终，近古以来，未尝有也。及羽背关怀楚，放逐义帝而自立，怨王侯叛己，难矣。自矜功伐，奋其私智，而不师古，谓霸王之业，欲以力征经营天下，五年，卒亡其国，身死东城，尚不觉寤，而不自责，过矣。乃引“天亡我，非用兵之罪也”，岂不谬哉！
tài shǐ gōng yuē ：wú wén zhī zhōu shēng yuē ：“shùn mù gài zhòng tóng zǐ 。”yòu wén xiàng yǔ yì zhòng tóng zǐ 。yǔ qǐ qí miáo yì xié ？hé xìng zhī bào yě ？fū qín shī qí zhèng ，chén shè shǒu nán ，háo jié fēng qǐ ，xiàng yǔ bìng zhēng ，bú kě shèng shù 。rán yǔ fēi yǒu chǐ cùn ，chéng shì qǐ lǒng mǔ zhī zhōng ，sān nián ，suí jiāng wǔ zhū hóu miè qín ，fèn liè tiān xià ér fēng wáng hóu ，zhèng yóu yǔ chū ，hào wéi bà wáng ，wèi suī bú zhōng ，jìn gǔ yǐ lái ，wèi cháng yǒu yě 。jí yǔ bèi guān huái chǔ ，fàng zhú yì dì ér zì lì ，yuàn wáng hóu pàn jǐ ，nán yǐ 。zì jīn gōng fá ，fèn qí sī zhì ，ér bú shī gǔ ，wèi bà wáng zhī yè ，yù yǐ lì zhēng jīng yíng tiān xià ，wǔ nián ，zú wáng qí guó ，shēn sǐ dōng chéng ，shàng bú jiào wù ，ér bú zì zé ，guò yǐ 。nǎi yǐn “tiān wáng wǒ ，fēi yòng bīng zhī zuì yě ”，qǐ bú miù zāi ！
孔子曰：“导之以政，齐之以刑，民免而无耻。导之以德，齐之以礼，有耻且格。”老氏称：“上德不德，是以有德；下德不失德，是以无德。”“法令滋章，盗贼多有。”太史公曰：信哉是言也！法令者治之具，而非制治清浊之源也。昔天下之网尝密矣然奸伪萌起，其极也，上下相遁，至于不振当是之时，吏治若救火扬沸，非武健严酷，恶能胜其任而愉快乎！言道德者，溺其职矣。故曰“听讼，吾犹人也，必也使无讼乎。”“下士闻道大笑之”。非虚言也。汉兴，破觚而为圜，斫雕而为朴，网漏于吞舟之鱼，而吏治，不至于奸，黎民艾安。由是观之，在彼不在此。
kǒng zǐ yuē ：“dǎo zhī yǐ zhèng ，qí zhī yǐ xíng ，mín miǎn ér wú chǐ 。dǎo zhī yǐ dé ，qí zhī yǐ lǐ ，yǒu chǐ qiě gé 。”lǎo shì chēng ：“shàng dé bú dé ，shì yǐ yǒu dé ；xià dé bú shī dé ，shì yǐ wú dé 。”“fǎ lìng zī zhāng ，dào zéi duō yǒu 。”tài shǐ gōng yuē ：xìn zāi shì yán yě ！fǎ lìng zhě zhì zhī jù ，ér fēi zhì zhì qīng zhuó zhī yuán yě 。xī tiān xià zhī wǎng cháng mì yǐ rán jiān wěi méng qǐ ，qí jí yě ，shàng xià xiàng dùn ，zhì yú bú zhèn dāng shì zhī shí ，lì zhì ruò jiù huǒ yáng fèi ，fēi wǔ jiàn yán kù ，è néng shèng qí rèn ér yú kuài hū ！yán dào dé zhě ，nì qí zhí yǐ 。gù yuē “tīng sòng ，wú yóu rén yě ，bì yě shǐ wú sòng hū 。”“xià shì wén dào dà xiào zhī ”。fēi xū yán yě 。hàn xìng ，pò gū ér wéi huán ，zhuó diāo ér wéi pǔ ，wǎng lòu yú tūn zhōu zhī yú ，ér lì zhì ，bú zhì yú jiān ，lí mín ài ān 。yóu shì guān zhī ，zài bǐ bú zài cǐ 。
韩子曰：“儒以文乱法，而侠以武犯禁。”二者皆讥，而学士多称于世云。至如以术取宰相、卿、大夫，辅翼其世主，功名俱著于《春秋》，固无可言者。及若季次、原宪，闾巷人也，读书怀独行君子之德，义不苟合当世，当世亦笑之。故季次、原宪，终身空室蓬户，褐衣疏食不厌。死而已四百余年，而弟子志之不倦。今游侠，其行虽不轨于正义，然其言必信，其行必果，已诺必诚，不爱其躯，赴士之厄困，既已存亡死生矣，而不矜其能。羞伐其德。盖亦有足多者焉。
且缓急，人之所时有也。太史公曰：昔者虞舜窘于井廪，伊尹负于鼎俎，傅说匿于傅险，吕尚困于棘津，夷吾桎梏，百里饭牛，仲尼畏匡，菜色陈、蔡。此皆学士所谓有道仁人也，犹然遭此灾，况以中材而涉乱世之末流乎?其遇害何可胜道哉!鄙人有言曰：“何知仁义，已享其利者为有德。”故伯夷丑周，饿死首阳山，而文、武不以其故贬王；跖跻暴戾，其徒诵义无穷。由此观之，“窃钩者诛，窃国者侯；侯之门，仁义存。”非虚言也。今拘学或抱咫尺之义，久孤于世，岂若卑论侪俗，与世浮沉而取荣名哉!而布衣之徒，设取予然诺，千里诵义，为死不顾世。此亦有所长，非苟而已也。故士穷窘而得委命，此岂非人之所谓贤豪间者邪?诚使乡曲之侠，予季次、原宪比权量力，效功于当世，不同日而论矣。要以功见言信，侠客之义，又曷可少哉!
古布衣之侠，靡得而闻已。近世延陵、孟尝、春申、平原、信陵之徒，皆因王者亲属，藉于有土卿相之富厚，招天下贤者，显名诸侯，不可谓不贤者矣。比如顺风而呼，声非加疾，其势激也。至如闾巷之侠，修行砥名，声施于天下，莫不称贤，是为难耳!然儒、墨皆排摈不载。自秦以前，匹夫之侠，湮灭不见，余甚恨之。以余所闻，汉兴，有朱家、田仲、王公、剧孟、郭解之徒，虽时扞当世之文罔，然其私义，廉洁退让，有足称者。名不虚立，士不虚附。至如朋党宗强比周，设财役贫，豪暴侵凌孤弱，恣欲自快，游侠亦丑之。余悲世俗不察其意，而猥以朱家、郭解等，令与豪暴之徒同类而共笑之也。hán zǐ yuē ：“rú yǐ wén luàn fǎ ，ér xiá yǐ wǔ fàn jìn 。”èr zhě jiē jī ，ér xué shì duō chēng yú shì yún 。zhì rú yǐ shù qǔ zǎi xiàng 、qīng 、dà fū ，fǔ yì qí shì zhǔ ，gōng míng jù zhe yú 《chūn qiū 》，gù wú kě yán zhě 。jí ruò jì cì 、yuán xiàn ，lǘ xiàng rén yě ，dú shū huái dú háng jun1 zǐ zhī dé ，yì bú gǒu hé dāng shì ，dāng shì yì xiào zhī 。gù jì cì 、yuán xiàn ，zhōng shēn kōng shì péng hù ，hè yī shū shí bú yàn 。sǐ ér yǐ sì bǎi yú nián ，ér dì zǐ zhì zhī bú juàn 。jīn yóu xiá ，qí háng suī bú guǐ yú zhèng yì ，rán qí yán bì xìn ，qí háng bì guǒ ，yǐ nuò bì chéng ，bú ài qí qū ，fù shì zhī è kùn ，jì yǐ cún wáng sǐ shēng yǐ ，ér bú jīn qí néng 。xiū fá qí dé 。gài yì yǒu zú duō zhě yān 。
qiě huǎn jí ，rén zhī suǒ shí yǒu yě 。tài shǐ gōng yuē ：xī zhě yú shùn jiǒng yú jǐng lǐn ，yī yǐn fù yú dǐng zǔ ，fù shuō nì yú fù xiǎn ，lǚ shàng kùn yú jí jīn ，yí wú zhì gù ，bǎi lǐ fàn niú ，zhòng ní wèi kuāng ，cài sè chén 、cài 。cǐ jiē xué shì suǒ wèi yǒu dào rén rén yě ，yóu rán zāo cǐ zāi ，kuàng yǐ zhōng cái ér shè luàn shì zhī mò liú hū ?qí yù hài hé kě shèng dào zāi !bǐ rén yǒu yán yuē ：“hé zhī rén yì ，yǐ xiǎng qí lì zhě wéi yǒu dé 。”gù bó yí chǒu zhōu ，è sǐ shǒu yáng shān ，ér wén 、wǔ bú yǐ qí gù biǎn wáng ；zhí jī bào lì ，qí tú sòng yì wú qióng 。yóu cǐ guān zhī ，“qiè gōu zhě zhū ，qiè guó zhě hóu ；hóu zhī mén ，rén yì cún 。”fēi xū yán yě 。jīn jū xué huò bào zhǐ chǐ zhī yì ，jiǔ gū yú shì ，qǐ ruò bēi lùn chái sú ，yǔ shì fú chén ér qǔ róng míng zāi !ér bù yī zhī tú ，shè qǔ yǔ rán nuò ，qiān lǐ sòng yì ，wéi sǐ bú gù shì 。cǐ yì yǒu suǒ zhǎng ，fēi gǒu ér yǐ yě 。gù shì qióng jiǒng ér dé wěi mìng ，cǐ qǐ fēi rén zhī suǒ wèi xián háo jiān zhě xié ?chéng shǐ xiāng qǔ zhī xiá ，yǔ jì cì 、yuán xiàn bǐ quán liàng lì ，xiào gōng yú dāng shì ，bú tóng rì ér lùn yǐ 。yào yǐ gōng jiàn yán xìn ，xiá kè zhī yì ，yòu hé kě shǎo zāi !
gǔ bù yī zhī xiá ，mí dé ér wén yǐ 。jìn shì yán líng 、mèng cháng 、chūn shēn 、píng yuán 、xìn líng zhī tú ，jiē yīn wáng zhě qīn shǔ ，jiè yú yǒu tǔ qīng xiàng zhī fù hòu ，zhāo tiān xià xián zhě ，xiǎn míng zhū hóu ，bú kě wèi bú xián zhě yǐ 。bǐ rú shùn fēng ér hū ，shēng fēi jiā jí ，qí shì jī yě 。zhì rú lǘ xiàng zhī xiá ，xiū háng dǐ míng ，shēng shī yú tiān xià ，mò bú chēng xián ，shì wéi nán ěr !rán rú 、mò jiē pái bìn bú zǎi 。zì qín yǐ qián ，pǐ fū zhī xiá ，yān miè bú jiàn ，yú shèn hèn zhī 。yǐ yú suǒ wén ，hàn xìng ，yǒu zhū jiā 、tián zhòng 、wáng gōng 、jù mèng 、guō jiě zhī tú ，suī shí gǎn dāng shì zhī wén wǎng ，rán qí sī yì ，lián jié tuì ràng ，yǒu zú chēng zhě 。míng bú xū lì ，shì bú xū fù 。zhì rú péng dǎng zōng qiáng bǐ zhōu ，shè cái yì pín ，háo bào qīn líng gū ruò ，zì yù zì kuài ，yóu xiá yì chǒu zhī 。yú bēi shì sú bú chá qí yì ，ér wěi yǐ zhū jiā 、guō jiě děng ，lìng yǔ háo bào zhī tú tóng lèi ér gòng xiào zhī yě 。孔子曰：“六艺于治一也。《礼》以节人，《乐》以发和，《书》以道事，《诗》以达意，《易》以神化，《春秋》以义。”太史公曰：“天道恢恢，岂不大哉！谈言微中，亦可以解纷。
淳于髡者，齐之赘婿也。长不满七尺，滑稽多辩，数使诸侯，未尝屈辱。齐威王之时喜隐，好为淫乐长夜之饮，沉湎不治，委政卿大夫。百官荒乱，诸侯并侵，国且危亡，在于旦暮，左右莫敢谏。淳于髡说之以隐曰：“国中有大鸟，止王之庭，三年不蜚又不呜，王知此鸟何也？”王曰：“此鸟不飞则已，一飞冲天；不鸣则已，一鸣惊人。”于是乃朝诸县令长七十二人，赏一人，诛一人，奋兵而出。诸侯振惊，皆还齐侵地。威行三十六年。语在《田完世家》中。
威王八年，楚大发兵加齐。齐王使淳于髡之赵请救兵，赍金百斤，车马十驷。淳于髡仰天大笑，冠缨索绝。王曰：“先生少之乎？”髡曰：“何敢！”王曰：“笑岂有说乎？”髡曰：“今者臣从东方来，见道旁有禳田者，操一豚蹄，酒一盂，祝曰：‘瓯窭满篝，污邪满车，五谷蕃熟，穰穰满家。’臣见其所持者狭而所欲者奢，故笑之。”于是齐威王乃益赍黄金千溢，白璧十双，车马百驷。髡辞而行，至赵。赵王与之精兵十万，革车千乘。楚闻之，夜引兵而去。
威王大悦，置酒后宫，召髡赐之酒。问曰：“先生能饮几何而醉？”对曰：“臣饮一斗亦醉，一石亦醉。”威王曰：“先生饮一斗而醉，恶能饮一石哉！其说可得闻乎？”髡曰：“赐酒大王之前，执法在傍，御史在后，髡恐惧俯伏而饮，不过一斗径醉矣。若亲有严客，髡帣韝鞠，侍酒于前，时赐馀沥，奉觞上寿，数起，饮不过二斗径醉矣。若朋友交游，久不相见，卒然相覩，欢然道故，私情相语，饮可五六斗径醉矣。若乃州闾之会，男女杂坐，行酒稽留，六博投壶，相引为曹，握手无罚，目眙不禁，前有堕珥，后有遗簪，髡窃乐此，饮可八斗而醉二三。日暮酒阑，合尊促坐，男女同席，履舄交错，杯盘狼藉，堂上烛灭，主人留髡而送客。罗襦襟解，微闻芗泽，当此之时，髡心最欢，能饮一石。故曰酒极则乱，乐极则悲，万事尽然。”言不可极，极之而衰，以讽谏焉。齐王曰：“善。”乃罢长夜之饮，为髡为诸侯主客。宗室置酒，髡尝在侧。kǒng zǐ yuē ：“liù yì yú zhì yī yě 。《lǐ 》yǐ jiē rén ，《lè 》yǐ fā hé ，《shū 》yǐ dào shì ，《shī 》yǐ dá yì ，《yì 》yǐ shén huà ，《chūn qiū 》yǐ yì 。”tài shǐ gōng yuē ：“tiān dào huī huī ，qǐ bú dà zāi ！tán yán wēi zhōng ，yì kě yǐ jiě fēn 。
chún yú kūn zhě ，qí zhī zhuì xù yě 。zhǎng bú mǎn qī chǐ ，huá jī duō biàn ，shù shǐ zhū hóu ，wèi cháng qū rǔ 。qí wēi wáng zhī shí xǐ yǐn ，hǎo wéi yín lè zhǎng yè zhī yǐn ，chén miǎn bú zhì ，wěi zhèng qīng dà fū 。bǎi guān huāng luàn ，zhū hóu bìng qīn ，guó qiě wēi wáng ，zài yú dàn mù ，zuǒ yòu mò gǎn jiàn 。chún yú kūn shuō zhī yǐ yǐn yuē ：“guó zhōng yǒu dà niǎo ，zhǐ wáng zhī tíng ，sān nián bú fēi yòu bú wū ，wáng zhī cǐ niǎo hé yě ？”wáng yuē ：“cǐ niǎo bú fēi zé yǐ ，yī fēi chōng tiān ；bú míng zé yǐ ，yī míng jīng rén 。”yú shì nǎi cháo zhū xiàn lìng zhǎng qī shí èr rén ，shǎng yī rén ，zhū yī rén ，fèn bīng ér chū 。zhū hóu zhèn jīng ，jiē hái qí qīn dì 。wēi háng sān shí liù nián 。yǔ zài 《tián wán shì jiā 》zhōng 。
wēi wáng bā nián ，chǔ dà fā bīng jiā qí 。qí wáng shǐ chún yú kūn zhī zhào qǐng jiù bīng ，jī jīn bǎi jīn ，chē mǎ shí sì 。chún yú kūn yǎng tiān dà xiào ，guàn yīng suǒ jué 。wáng yuē ：“xiān shēng shǎo zhī hū ？”kūn yuē ：“hé gǎn ！”wáng yuē ：“xiào qǐ yǒu shuō hū ？”kūn yuē ：“jīn zhě chén cóng dōng fāng lái ，jiàn dào páng yǒu ráng tián zhě ，cāo yī tún tí ，jiǔ yī yú ，zhù yuē ：‘ōu jù mǎn gōu ，wū xié mǎn chē ，wǔ gǔ fān shú ，ráng ráng mǎn jiā 。’chén jiàn qí suǒ chí zhě xiá ér suǒ yù zhě shē ，gù xiào zhī 。”yú shì qí wēi wáng nǎi yì jī huáng jīn qiān yì ，bái bì shí shuāng ，chē mǎ bǎi sì 。kūn cí ér háng ，zhì zhào 。zhào wáng yǔ zhī jīng bīng shí wàn ，gé chē qiān chéng 。chǔ wén zhī ，yè yǐn bīng ér qù 。
wēi wáng dà yuè ，zhì jiǔ hòu gōng ，zhào kūn cì zhī jiǔ 。wèn yuē ：“xiān shēng néng yǐn jǐ hé ér zuì ？”duì yuē ：“chén yǐn yī dòu yì zuì ，yī shí yì zuì 。”wēi wáng yuē ：“xiān shēng yǐn yī dòu ér zuì ，è néng yǐn yī shí zāi ！qí shuō kě dé wén hū ？”kūn yuē ：“cì jiǔ dà wáng zhī qián ，zhí fǎ zài bàng ，yù shǐ zài hòu ，kūn kǒng jù fǔ fú ér yǐn ，bú guò yī dòu jìng zuì yǐ 。ruò qīn yǒu yán kè ，kūn juǎn bèi jū ，shì jiǔ yú qián ，shí cì yú lì ，fèng shāng shàng shòu ，shù qǐ ，yǐn bú guò èr dòu jìng zuì yǐ 。ruò péng yǒu jiāo yóu ，jiǔ bú xiàng jiàn ，zú rán xiàng dǔ ，huān rán dào gù ，sī qíng xiàng yǔ ，yǐn kě wǔ liù dòu jìng zuì yǐ 。ruò nǎi zhōu lǘ zhī huì ，nán nǚ zá zuò ，háng jiǔ jī liú ，liù bó tóu hú ，xiàng yǐn wéi cáo ，wò shǒu wú fá ，mù yí bú jìn ，qián yǒu duò ěr ，hòu yǒu yí zān ，kūn qiè lè cǐ ，yǐn kě bā dòu ér zuì èr sān 。rì mù jiǔ lán ，hé zūn cù zuò ，nán nǚ tóng xí ，lǚ xì jiāo cuò ，bēi pán láng jiè ，táng shàng zhú miè ，zhǔ rén liú kūn ér sòng kè 。luó rú jīn jiě ，wēi wén xiāng zé ，dāng cǐ zhī shí ，kūn xīn zuì huān ，néng yǐn yī shí 。gù yuē jiǔ jí zé luàn ，lè jí zé bēi ，wàn shì jìn rán 。”yán bú kě jí ，jí zhī ér shuāi ，yǐ fěng jiàn yān 。qí wáng yuē ：“shàn 。”nǎi bà zhǎng yè zhī yǐn ，wéi kūn wéi zhū hóu zhǔ kè 。zōng shì zhì jiǔ ，kūn cháng zài cè 。