柳宗元的诗词全集
共收录了231首诗词作品柳宗元简介
柳宗元诗集大全
始得西山宴游记
自余为僇人，居是州。恒惴慄。时隙也，则施施而行，漫漫而游。日与其徒上高山，入深林，穷回溪，幽泉怪石，无远不到。到则披草而坐，倾壶而醉。醉则更相枕以卧，卧而梦。意有所极，梦亦同趣。觉而起，起而归。以为凡是州之山水有异态者，皆我有也，而未始知西山之怪特。
今年九月二十八日，因坐法华西亭，望西山，始指异之。遂命仆人过湘江，缘染溪，斫榛莽，焚茅茷，穷山之高而上。攀援而登，箕踞而遨，则凡数州之土壤，皆在衽席之下。其高下之势，岈然洼然，若垤若穴，尺寸千里，攒蹙累积，莫得遁隐。萦青缭白，外与天际，四望如一。然后知是山之特立，不与培塿为类，悠悠乎与颢气俱，而莫得其涯；洋洋乎与造物者游，而不知其所穷。引觞满酌，颓然就醉，不知日之入。苍然暮色，自远而至，至无所见，而犹不欲归。心凝形式，与万化冥合。然后知吾向之未始游，游于是乎始，故为之文以志。是岁，元和四年也。
钻鉧潭记钻鉧潭，在西山西。其始盖冉水自南奔注，抵山石，屈折东流；其颠委势峻，荡击益暴，啮其涯，故旁广而中深，毕至石乃止；流沫成轮，然后徐行。其清而平者，且十亩。有树环焉，有泉悬焉。
其上有居者，以予之亟游也，一旦款门来告曰：“不胜官租、私券之委积，既芟山而更居，愿以潭上田贸财以缓祸。”
予乐而如其言。则崇其台，延其槛，行其泉于高者而坠之潭，有声潀然。尤与中秋观月为宜，于以见天之高，气之迥。孰使予乐居夷而忘故土者，非兹潭也欤？
钻鉧潭西小丘记得西山后八日，寻山口西北道二百步，有得钻鉧潭。潭西二十五步，当湍而浚者为鱼梁。梁之上有丘焉，生竹树。其石之突怒偃蹇，负土而出，争为奇状者，殆不可数。其嵚然相累而下者，若牛马之饮于溪；其冲然角列而上者，若熊罴之登于山。丘之小不能一亩，可以笼而有之。问其主，曰：“唐氏之弃地，货而不售。”问其价，曰：“止四百。”余怜而售之。李深源、元克已时同游，皆大喜，出自意外。即更取器用，铲刈秽草，伐去恶木，烈火而焚之。嘉木立，美竹露。奇石显。由其中以望，则山之高，云之浮，溪之流，鸟兽之遨游，举熙熙然回巧献技，以效兹丘之下。枕席而卧，则清冷冷状与目谋，瀯瀯之声与耳谋，悠然而虚者与神谋，渊然而静者与心谋。不匝旬而得异地者二，虽古好古之士，或未能至焉。
噫！以兹丘之胜，致之沣、镐、、杜，则贵游之士争买者，日增千金而愈不可得。今弃是州也，农夫渔父过而陋之，贾四百，连岁不能售。而我与深源、克已独喜得之，是其果有遭乎！书于石，所以贺兹丘之遭也。
至小丘西小石潭记从小丘西行百二十步，隔篁竹，闻水声，如鸣佩环，心乐之。伐竹取道，下见小潭，水尤清冽。全石以为底，近岸，卷石底以出，为坻，为屿，为嵁，为岩。青树翠蔓，蒙络摇缀，参差披拂。
潭中鱼可百许头，皆若空游无所依。日光下澈，影布石上，佁然不动;俶尔远逝，往来翕忽，似与游者相乐。
潭西南而望，斗折蛇行，明灭可见。其岸势犬牙差互，不可知其源。
坐潭上，四面竹树环合，寂寥无人，凄神寒骨，悄怆幽邃。以其境过清，不可久居，乃记之而去。
同游者：吴武陵，龚古，余弟宗玄。隶而从者，崔氏二小生：曰恕己，曰奉壹。
袁家渴记由冉溪西南水行十里，山水之可取者五，莫若钻鉧潭。由溪口而西，陆行，可取者八九，莫若西山。由朝阳岩东南水行，至芜江，可取者三，莫若袁家渴。皆永中幽丽奇处也。
楚越之间方言，谓水之反流为“渴”。渴上与南馆高嶂合，下与百家濑合。其中重洲小溪，澄潭浅渚，间厕曲折，平者深墨，峻者沸白。舟行若穷，忽而无际。
有小山出水中，皆美石，上生青丛，冬夏常蔚然。其旁多岩词，其下多白砾，其树多枫柟石楠，樟柚，草则兰芷。又有奇卉，类合欢而蔓生，轇轕水石。
每风自四山而下，振动大木，掩苒众草，纷红骇绿，蓊葧香气，冲涛旋濑，退贮溪谷，摇飃葳蕤，与时推移。其大都如此，余无以穷其状。
永之人未尝游焉，余得之不敢专焉，出而传于世。其地主袁氏。故以名焉。
石渠记自渴西南行不能百步，得石渠，民桥其上。有泉幽幽然，其鸣乍大乍细。渠之广或咫尺，或倍尺，其长可十许步。其流抵大石，伏出其下。踰石而往，有石泓，昌蒲被之，青鲜环周。又折西行，旁陷岩石下，北堕小潭。潭幅员减百尺，清深多倏鱼。又北曲行纡余，睨若无穷，然卒入于渴。其侧皆诡石、怪木、奇卉、美箭，可列坐而庥焉。风摇其巅，韵动崖谷。视之既静，其听始远。
予从州牧得之。揽去翳朽，决疏土石，既崇而焚，既釃釃而盈。惜其未始有传焉者，故累记其所属，遗之其人，书之其阳，俾后好事者求之得以易。
元和七年正月八日，鷁渠至大石。十月十九日，踰石得石泓小潭，渠之美于是始穷也。
石涧记石渠之事既穷，上由桥西北下土山之阴，民又桥焉。其水之大，倍石渠三之一，亘石为底，达于两涯。若床若堂，若陈筳席，若限阃奥。水平布其上，流若织文，响若操琴。揭跣而往，折竹扫陈叶，排腐木，可罗胡床十八九居之。交络之流，触激之音，皆在床下；翠羽之水，龙鳞之石，均荫其上。古之人其有乐乎此耶？后之来者有能追予之践履耶？得之日，与石渠同。
由渴而来者，先石渠，后石涧；由百家濑上而来者，先石涧，后石渠。涧之可穷者，皆出石城村东南，其间可乐者数焉。其上深山幽林逾峭险，道狭不可穷也。
小石城山记自西山道口径北踰黄茅岭而下，有二道：其一西出，寻之无所得；其一少北而东，不过四十丈，土断二川分，有积石横当其垠。其上为睥睨梁欐之形；其旁出堡坞，有若门焉，窥之正黑，投以小石，洞然有水声，其响之激越，良久乃已。环之可上，望甚远。无土壤而生嘉树美箭，益奇而坚，奇疏数偃仰，类智者所施也。
噫！吾疑造物者之有无久矣，及是，愈以为诚有。又怪其不为之中州而列是夷狄，更千百年不得一售其伎，是固劳而无用，神者倘不宜如是，则其果无乎？或曰：以慰夫贤而辱于此者。或曰：其气之灵，不为伟人而独为是物，故楚之南少人而多石。是二者余未信之。
shǐ dé xī shān yàn yóu jì
zì yú wéi liáo rén ，jū shì zhōu 。héng zhuì lì 。shí xì yě ，zé shī shī ér háng ，màn màn ér yóu 。rì yǔ qí tú shàng gāo shān ，rù shēn lín ，qióng huí xī ，yōu quán guài shí ，wú yuǎn bú dào 。dào zé pī cǎo ér zuò ，qīng hú ér zuì 。zuì zé gèng xiàng zhěn yǐ wò ，wò ér mèng 。yì yǒu suǒ jí ，mèng yì tóng qù 。jiào ér qǐ ，qǐ ér guī 。yǐ wéi fán shì zhōu zhī shān shuǐ yǒu yì tài zhě ，jiē wǒ yǒu yě ，ér wèi shǐ zhī xī shān zhī guài tè 。
jīn nián jiǔ yuè èr shí bā rì ，yīn zuò fǎ huá xī tíng ，wàng xī shān ，shǐ zhǐ yì zhī 。suí mìng pú rén guò xiāng jiāng ，yuán rǎn xī ，zhuó zhēn mǎng ，fén máo pèi ，qióng shān zhī gāo ér shàng 。pān yuán ér dēng ，jī jù ér áo ，zé fán shù zhōu zhī tǔ rǎng ，jiē zài rèn xí zhī xià 。qí gāo xià zhī shì ，yá rán wā rán ，ruò dié ruò xué ，chǐ cùn qiān lǐ ，zǎn cù lèi jī ，mò dé dùn yǐn 。yíng qīng liáo bái ，wài yǔ tiān jì ，sì wàng rú yī 。rán hòu zhī shì shān zhī tè lì ，bú yǔ péi lǒu wéi lèi ，yōu yōu hū yǔ hào qì jù ，ér mò dé qí yá ；yáng yáng hū yǔ zào wù zhě yóu ，ér bú zhī qí suǒ qióng 。yǐn shāng mǎn zhuó ，tuí rán jiù zuì ，bú zhī rì zhī rù 。cāng rán mù sè ，zì yuǎn ér zhì ，zhì wú suǒ jiàn ，ér yóu bú yù guī 。xīn níng xíng shì ，yǔ wàn huà míng hé 。rán hòu zhī wú xiàng zhī wèi shǐ yóu ，yóu yú shì hū shǐ ，gù wéi zhī wén yǐ zhì 。shì suì ，yuán hé sì nián yě 。
zuàn mǔ tán jìzuàn mǔ tán ，zài xī shān xī 。qí shǐ gài rǎn shuǐ zì nán bēn zhù ，dǐ shān shí ，qū shé dōng liú ；qí diān wěi shì jun4 ，dàng jī yì bào ，niè qí yá ，gù páng guǎng ér zhōng shēn ，bì zhì shí nǎi zhǐ ；liú mò chéng lún ，rán hòu xú háng 。qí qīng ér píng zhě ，qiě shí mǔ 。yǒu shù huán yān ，yǒu quán xuán yān 。
qí shàng yǒu jū zhě ，yǐ yǔ zhī jí yóu yě ，yī dàn kuǎn mén lái gào yuē ：“bú shèng guān zū 、sī quàn zhī wěi jī ，jì shān shān ér gèng jū ，yuàn yǐ tán shàng tián mào cái yǐ huǎn huò 。”
yǔ lè ér rú qí yán 。zé chóng qí tái ，yán qí kǎn ，háng qí quán yú gāo zhě ér zhuì zhī tán ，yǒu shēng zóng rán 。yóu yǔ zhōng qiū guān yuè wéi yí ，yú yǐ jiàn tiān zhī gāo ，qì zhī jiǒng 。shú shǐ yǔ lè jū yí ér wàng gù tǔ zhě ，fēi zī tán yě yú ？
zuàn mǔ tán xī xiǎo qiū jìdé xī shān hòu bā rì ，xún shān kǒu xī běi dào èr bǎi bù ，yǒu dé zuàn mǔ tán 。tán xī èr shí wǔ bù ，dāng tuān ér xùn zhě wéi yú liáng 。liáng zhī shàng yǒu qiū yān ，shēng zhú shù 。qí shí zhī tū nù yǎn jiǎn ，fù tǔ ér chū ，zhēng wéi qí zhuàng zhě ，dài bú kě shù 。qí qīn rán xiàng lèi ér xià zhě ，ruò niú mǎ zhī yǐn yú xī ；qí chōng rán jiǎo liè ér shàng zhě ，ruò xióng pí zhī dēng yú shān 。qiū zhī xiǎo bú néng yī mǔ ，kě yǐ lóng ér yǒu zhī 。wèn qí zhǔ ，yuē ：“táng shì zhī qì dì ，huò ér bú shòu 。”wèn qí jià ，yuē ：“zhǐ sì bǎi 。”yú lián ér shòu zhī 。lǐ shēn yuán 、yuán kè yǐ shí tóng yóu ，jiē dà xǐ ，chū zì yì wài 。jí gèng qǔ qì yòng ，chǎn yì huì cǎo ，fá qù è mù ，liè huǒ ér fén zhī 。jiā mù lì ，měi zhú lù 。qí shí xiǎn 。yóu qí zhōng yǐ wàng ，zé shān zhī gāo ，yún zhī fú ，xī zhī liú ，niǎo shòu zhī áo yóu ，jǔ xī xī rán huí qiǎo xiàn jì ，yǐ xiào zī qiū zhī xià 。zhěn xí ér wò ，zé qīng lěng lěng zhuàng yǔ mù móu ，yíng yíng zhī shēng yǔ ěr móu ，yōu rán ér xū zhě yǔ shén móu ，yuān rán ér jìng zhě yǔ xīn móu 。bú zā xún ér dé yì dì zhě èr ，suī gǔ hǎo gǔ zhī shì ，huò wèi néng zhì yān 。
yī ！yǐ zī qiū zhī shèng ，zhì zhī fēng 、gǎo 、、dù ，zé guì yóu zhī shì zhēng mǎi zhě ，rì zēng qiān jīn ér yù bú kě dé 。jīn qì shì zhōu yě ，nóng fū yú fù guò ér lòu zhī ，jiǎ sì bǎi ，lián suì bú néng shòu 。ér wǒ yǔ shēn yuán 、kè yǐ dú xǐ dé zhī ，shì qí guǒ yǒu zāo hū ！shū yú shí ，suǒ yǐ hè zī qiū zhī zāo yě 。
zhì xiǎo qiū xī xiǎo shí tán jìcóng xiǎo qiū xī háng bǎi èr shí bù ，gé huáng zhú ，wén shuǐ shēng ，rú míng pèi huán ，xīn lè zhī 。fá zhú qǔ dào ，xià jiàn xiǎo tán ，shuǐ yóu qīng liè 。quán shí yǐ wéi dǐ ，jìn àn ，juàn shí dǐ yǐ chū ，wéi dǐ ，wéi yǔ ，wéi kān ，wéi yán 。qīng shù cuì màn ，méng luò yáo zhuì ，cān chà pī fú 。
tán zhōng yú kě bǎi xǔ tóu ，jiē ruò kōng yóu wú suǒ yī 。rì guāng xià chè ，yǐng bù shí shàng ，yǐ rán bú dòng ;chù ěr yuǎn shì ，wǎng lái xī hū ，sì yǔ yóu zhě xiàng lè 。
tán xī nán ér wàng ，dòu shé shé háng ，míng miè kě jiàn 。qí àn shì quǎn yá chà hù ，bú kě zhī qí yuán 。
zuò tán shàng ，sì miàn zhú shù huán hé ，jì liáo wú rén ，qī shén hán gǔ ，qiāo chuàng yōu suì 。yǐ qí jìng guò qīng ，bú kě jiǔ jū ，nǎi jì zhī ér qù 。
tóng yóu zhě ：wú wǔ líng ，gōng gǔ ，yú dì zōng xuán 。lì ér cóng zhě ，cuī shì èr xiǎo shēng ：yuē shù jǐ ，yuē fèng yī 。
yuán jiā kě jìyóu rǎn xī xī nán shuǐ háng shí lǐ ，shān shuǐ zhī kě qǔ zhě wǔ ，mò ruò zuàn mǔ tán 。yóu xī kǒu ér xī ，lù háng ，kě qǔ zhě bā jiǔ ，mò ruò xī shān 。yóu cháo yáng yán dōng nán shuǐ háng ，zhì wú jiāng ，kě qǔ zhě sān ，mò ruò yuán jiā kě 。jiē yǒng zhōng yōu lì qí chù yě 。
chǔ yuè zhī jiān fāng yán ，wèi shuǐ zhī fǎn liú wéi “kě ”。kě shàng yǔ nán guǎn gāo zhàng hé ，xià yǔ bǎi jiā lài hé 。qí zhōng zhòng zhōu xiǎo xī ，chéng tán qiǎn zhǔ ，jiān cè qǔ shé ，píng zhě shēn mò ，jun4 zhě fèi bái 。zhōu háng ruò qióng ，hū ér wú jì 。
yǒu xiǎo shān chū shuǐ zhōng ，jiē měi shí ，shàng shēng qīng cóng ，dōng xià cháng wèi rán 。qí páng duō yán cí ，qí xià duō bái lì ，qí shù duō fēng nán shí nán ，zhāng yòu ，cǎo zé lán zhǐ 。yòu yǒu qí huì ，lèi hé huān ér màn shēng ，jiāo gé shuǐ shí 。
měi fēng zì sì shān ér xià ，zhèn dòng dà mù ，yǎn rǎn zhòng cǎo ，fēn hóng hài lǜ ，wěng bó xiāng qì ，chōng tāo xuán lài ，tuì zhù xī gǔ ，yáo piào wēi ruí ，yǔ shí tuī yí 。qí dà dōu rú cǐ ，yú wú yǐ qióng qí zhuàng 。
yǒng zhī rén wèi cháng yóu yān ，yú dé zhī bú gǎn zhuān yān ，chū ér chuán yú shì 。qí dì zhǔ yuán shì 。gù yǐ míng yān 。
shí qú jìzì kě xī nán háng bú néng bǎi bù ，dé shí qú ，mín qiáo qí shàng 。yǒu quán yōu yōu rán ，qí míng zhà dà zhà xì 。qú zhī guǎng huò zhǐ chǐ ，huò bèi chǐ ，qí zhǎng kě shí xǔ bù 。qí liú dǐ dà shí ，fú chū qí xià 。yáo shí ér wǎng ，yǒu shí hóng ，chāng pú bèi zhī ，qīng xiān huán zhōu 。yòu shé xī háng ，páng xiàn yán shí xià ，běi duò xiǎo tán 。tán fú yuán jiǎn bǎi chǐ ，qīng shēn duō shū yú 。yòu běi qǔ háng yū yú ，nì ruò wú qióng ，rán zú rù yú kě 。qí cè jiē guǐ shí 、guài mù 、qí huì 、měi jiàn ，kě liè zuò ér xiū yān 。fēng yáo qí diān ，yùn dòng yá gǔ 。shì zhī jì jìng ，qí tīng shǐ yuǎn 。
yǔ cóng zhōu mù dé zhī 。lǎn qù yì xiǔ ，jué shū tǔ shí ，jì chóng ér fén ，jì shāi shāi ér yíng 。xī qí wèi shǐ yǒu chuán yān zhě ，gù lèi jì qí suǒ shǔ ，yí zhī qí rén ，shū zhī qí yáng ，bǐ hòu hǎo shì zhě qiú zhī dé yǐ yì 。
yuán hé qī nián zhèng yuè bā rì ，yì qú zhì dà shí 。shí yuè shí jiǔ rì ，yáo shí dé shí hóng xiǎo tán ，qú zhī měi yú shì shǐ qióng yě 。
shí jiàn jìshí qú zhī shì jì qióng ，shàng yóu qiáo xī běi xià tǔ shān zhī yīn ，mín yòu qiáo yān 。qí shuǐ zhī dà ，bèi shí qú sān zhī yī ，gèn shí wéi dǐ ，dá yú liǎng yá 。ruò chuáng ruò táng ，ruò chén tíng xí ，ruò xiàn kǔn ào 。shuǐ píng bù qí shàng ，liú ruò zhī wén ，xiǎng ruò cāo qín 。jiē xiǎn ér wǎng ，shé zhú sǎo chén yè ，pái fǔ mù ，kě luó hú chuáng shí bā jiǔ jū zhī 。jiāo luò zhī liú ，chù jī zhī yīn ，jiē zài chuáng xià ；cuì yǔ zhī shuǐ ，lóng lín zhī shí ，jun1 yīn qí shàng 。gǔ zhī rén qí yǒu lè hū cǐ yē ？hòu zhī lái zhě yǒu néng zhuī yǔ zhī jiàn lǚ yē ？dé zhī rì ，yǔ shí qú tóng 。
yóu kě ér lái zhě ，xiān shí qú ，hòu shí jiàn ；yóu bǎi jiā lài shàng ér lái zhě ，xiān shí jiàn ，hòu shí qú 。jiàn zhī kě qióng zhě ，jiē chū shí chéng cūn dōng nán ，qí jiān kě lè zhě shù yān 。qí shàng shēn shān yōu lín yú qiào xiǎn ，dào xiá bú kě qióng yě 。
xiǎo shí chéng shān jìzì xī shān dào kǒu jìng běi yáo huáng máo lǐng ér xià ，yǒu èr dào ：qí yī xī chū ，xún zhī wú suǒ dé ；qí yī shǎo běi ér dōng ，bú guò sì shí zhàng ，tǔ duàn èr chuān fèn ，yǒu jī shí héng dāng qí yín 。qí shàng wéi pì nì liáng lǐ zhī xíng ；qí páng chū bǎo wù ，yǒu ruò mén yān ，kuī zhī zhèng hēi ，tóu yǐ xiǎo shí ，dòng rán yǒu shuǐ shēng ，qí xiǎng zhī jī yuè ，liáng jiǔ nǎi yǐ 。huán zhī kě shàng ，wàng shèn yuǎn 。wú tǔ rǎng ér shēng jiā shù měi jiàn ，yì qí ér jiān ，qí shū shù yǎn yǎng ，lèi zhì zhě suǒ shī yě 。
yī ！wú yí zào wù zhě zhī yǒu wú jiǔ yǐ ，jí shì ，yù yǐ wéi chéng yǒu 。yòu guài qí bú wéi zhī zhōng zhōu ér liè shì yí dí ，gèng qiān bǎi nián bú dé yī shòu qí jì ，shì gù láo ér wú yòng ，shén zhě tǎng bú yí rú shì ，zé qí guǒ wú hū ？huò yuē ：yǐ wèi fū xián ér rǔ yú cǐ zhě 。huò yuē ：qí qì zhī líng ，bú wéi wěi rén ér dú wéi shì wù ，gù chǔ zhī nán shǎo rén ér duō shí 。shì èr zhě yú wèi xìn zhī 。
永州之野产异蛇：黑质而白章，触草木尽死；以啮人，无御之者。然得而腊之以为饵，可以已大风、挛踠、瘘疠，去死肌，杀三虫。其始太医以王命聚之，岁赋其二。募有能捕之者，当其租入。永之人争奔走焉。
有蒋氏者，专其利三世矣。问之，则曰：“吾祖死于是，吾父死于是，今吾嗣为之十二年，几死者数矣。”言之貌若甚戚者。余悲之，且曰：“若毒之乎？余将告于莅事者，更若役，复若赋，则何如？”蒋氏大戚，汪然出涕，曰：“君将哀而生之乎？则吾斯役之不幸，未若复吾赋不幸之甚也。向吾不为斯役，则久已病矣。自吾氏三世居是乡，积于今六十岁矣。而乡邻之生日蹙，殚其地之出，竭其庐之入。号呼而转徙，饥渴而顿踣。触风雨，犯寒暑，呼嘘毒疠，往往而死者，相藉也。曩与吾祖居者，今其室十无一焉。与吾父居者，今其室十无二三焉。与吾居十二年者，今其室十无四五焉。非死即徙尔，而吾以捕蛇独存。悍吏之来吾乡，叫嚣乎东西，隳突乎南北；哗然而骇者，虽鸡狗不得宁焉。吾恂恂而起，视其缶，而吾蛇尚存，则弛然而卧。谨食之，时而献焉。退而甘食其土之有，以尽吾齿。盖一岁之犯死者二焉，其余则熙熙而乐，岂若吾乡邻之旦旦有是哉。今虽死乎此，比吾乡邻之死则已后矣，又安敢毒耶？”
余闻而愈悲，孔子曰：“苛政猛于虎也！”吾尝疑乎是，今以蒋氏观之，犹信。呜呼！孰知赋敛之毒，有甚于是蛇者乎！故为之说，以俟夫观人风者得焉。
（饥渴而顿踣 一作：饿渴）
yǒng zhōu zhī yě chǎn yì shé ：hēi zhì ér bái zhāng ，chù cǎo mù jìn sǐ ；yǐ niè rén ，wú yù zhī zhě 。rán dé ér là zhī yǐ wéi ěr ，kě yǐ yǐ dà fēng 、luán wò 、lòu lì ，qù sǐ jī ，shā sān chóng 。qí shǐ tài yī yǐ wáng mìng jù zhī ，suì fù qí èr 。mù yǒu néng bǔ zhī zhě ，dāng qí zū rù 。yǒng zhī rén zhēng bēn zǒu yān 。
yǒu jiǎng shì zhě ，zhuān qí lì sān shì yǐ 。wèn zhī ，zé yuē ：“wú zǔ sǐ yú shì ，wú fù sǐ yú shì ，jīn wú sì wéi zhī shí èr nián ，jǐ sǐ zhě shù yǐ 。”yán zhī mào ruò shèn qī zhě 。yú bēi zhī ，qiě yuē ：“ruò dú zhī hū ？yú jiāng gào yú lì shì zhě ，gèng ruò yì ，fù ruò fù ，zé hé rú ？”jiǎng shì dà qī ，wāng rán chū tì ，yuē ：“jun1 jiāng āi ér shēng zhī hū ？zé wú sī yì zhī bú xìng ，wèi ruò fù wú fù bú xìng zhī shèn yě 。xiàng wú bú wéi sī yì ，zé jiǔ yǐ bìng yǐ 。zì wú shì sān shì jū shì xiāng ，jī yú jīn liù shí suì yǐ 。ér xiāng lín zhī shēng rì cù ，dān qí dì zhī chū ，jié qí lú zhī rù 。hào hū ér zhuǎn xǐ ，jī kě ér dùn bó 。chù fēng yǔ ，fàn hán shǔ ，hū xū dú lì ，wǎng wǎng ér sǐ zhě ，xiàng jiè yě 。nǎng yǔ wú zǔ jū zhě ，jīn qí shì shí wú yī yān 。yǔ wú fù jū zhě ，jīn qí shì shí wú èr sān yān 。yǔ wú jū shí èr nián zhě ，jīn qí shì shí wú sì wǔ yān 。fēi sǐ jí xǐ ěr ，ér wú yǐ bǔ shé dú cún 。hàn lì zhī lái wú xiāng ，jiào xiāo hū dōng xī ，huī tū hū nán běi ；huá rán ér hài zhě ，suī jī gǒu bú dé níng yān 。wú xún xún ér qǐ ，shì qí fǒu ，ér wú shé shàng cún ，zé chí rán ér wò 。jǐn shí zhī ，shí ér xiàn yān 。tuì ér gān shí qí tǔ zhī yǒu ，yǐ jìn wú chǐ 。gài yī suì zhī fàn sǐ zhě èr yān ，qí yú zé xī xī ér lè ，qǐ ruò wú xiāng lín zhī dàn dàn yǒu shì zāi 。jīn suī sǐ hū cǐ ，bǐ wú xiāng lín zhī sǐ zé yǐ hòu yǐ ，yòu ān gǎn dú yē ？”
yú wén ér yù bēi ，kǒng zǐ yuē ：“kē zhèng měng yú hǔ yě ！”wú cháng yí hū shì ，jīn yǐ jiǎng shì guān zhī ，yóu xìn 。wū hū ！shú zhī fù liǎn zhī dú ，yǒu shèn yú shì shé zhě hū ！gù wéi zhī shuō ，yǐ sì fū guān rén fēng zhě dé yān 。
（jī kě ér dùn bó yī zuò ：è kě ）
太尉始为泾州刺史时，汾阳王以副元帅居蒲。王子晞为尚书，领行营节度使，寓军邠州，纵士卒无赖。邠人偷嗜暴恶者，卒以货窜名军伍中，则肆志，吏不得问。日群行丐取于市，不嗛，辄奋击折人手足，椎釜鬲瓮盎盈道上，袒臂徐去，至撞杀孕妇人。邠宁节度使白孝德以王故，戚不敢言。
太尉自州以状白府，愿计事。至则曰：“天子以生人付公理，公见人被暴害，因恬然。且大乱，若何？”孝德曰：“愿奉教。”太尉曰：“某为泾州，甚适，少事；今不忍人无寇暴死，以乱天子边事。公诚以都虞候命某者，能为公已乱，使公之人不得害。”孝德曰：“幸甚！”如太尉请。
既署一月，晞军士十七人入市取酒，又以刃刺酒翁，坏酿器，酒流沟中。太尉列卒取十七人，皆断头注槊上，植市门外。晞一营大噪，尽甲。孝德震恐，召太尉曰：“将奈何？”太尉曰：“无伤也！请辞于军。”孝德使数十人从太尉，太尉尽辞去。解佩刀，选老躄者一人持马，至晞门下。甲者出，太尉笑且入曰：“杀一老卒，何甲也？吾戴吾头来矣！”甲者愕。因谕曰：“尚书固负若属耶？副元帅固负若属耶？奈何欲以乱败郭氏？为白尚书，出听我言。”晞出见太尉。太尉曰：“副元帅勋塞天地，当务始终。今尚书恣卒为暴，暴且乱，乱天子边，欲谁归罪？罪且及副元帅。今邠人恶子弟以货窜名军籍中，杀害人，如是不止，几日不大乱？大乱由尚书出，人皆曰尚书倚副元帅，不戢士。然则郭氏功名，其与存者几何？”
言未毕，晞再拜曰：“公幸教晞以道，恩甚大，愿奉军以从。”顾叱左右曰：“皆解甲散还火伍中，敢哗者死！”太尉曰：“吾未晡食，请假设草具。”既食，曰：“吾疾作，愿留宿门下。”命持马者去，旦日来。遂卧军中。晞不解衣，戒候卒击柝卫太尉。旦，俱至孝德所，谢不能，请改过。邠州由是无祸。
先是，太尉在泾州为营田官。泾大将焦令谌取人田，自占数十顷，给与农，曰：“且熟，归我半。”是岁大旱，野无草，农以告谌。谌曰：“我知入数而已，不知旱也。”督责益急，农且饥死，无以偿，即告太尉。太尉判状辞甚巽，使人求谕谌。谌盛怒，召农者曰：“我畏段某耶？何敢言我！”取判铺背上，以大杖击二十，垂死，舆来庭中。太尉大泣曰：“乃我困汝！”即自取水洗去血，裂裳衣疮，手注善药，旦夕自哺农者，然后食。取骑马卖，市谷代偿，使勿知。
淮西寓军帅尹少荣，刚直士也。入见谌，大骂曰：“汝诚人耶？泾州野如赭，人且饥死；而必得谷，又用大杖击无罪者。段公，仁信大人也，而汝不知敬。今段公唯一马，贱卖市谷入汝，汝又取不耻。凡为人傲天灾、犯大人、击无罪者，又取仁者谷，使主人出无马，汝将何以视天地，尚不愧奴隶耶！”谌虽暴抗，然闻言则大愧流汗，不能食，曰：“吾终不可以见段公！”一夕，自恨死。
及太尉自泾州以司农征，戒其族：“过岐，朱泚幸致货币，慎勿纳。”及过，泚固致大绫三百匹。太尉婿韦晤坚拒，不得命。至都，太尉怒曰：“果不用吾言！”晤谢曰：“处贱无以拒也。”太尉曰：“然终不以在吾第。”以如司农治事堂，栖之梁木上。泚反，太尉终，吏以告泚，泚取视，其故封识具存。
太尉逸事如右。元和九年月日，永州司马员外置同正员柳宗元谨上史馆。
今之称太尉大节者出入，以为武人一时奋不虑死，以取名天下，不知太尉之所立如是。宗元尝出入岐周邠斄间，过真定，北上马岭，历亭障堡戍，窃好问老校退卒，能言其事。太尉为人姁姁，常低首拱手行步，言气卑弱，未尝以色待物；人视之，儒者也。遇不可，必达其志，决非偶然者。会州刺史崔公来，言信行直，备得太尉遗事，覆校无疑，或恐尚逸坠，未集太史氏，敢以状私于执事。谨状。tài wèi shǐ wéi jīng zhōu cì shǐ shí ，fén yáng wáng yǐ fù yuán shuài jū pú 。wáng zǐ xī wéi shàng shū ，lǐng háng yíng jiē dù shǐ ，yù jun1 bīn zhōu ，zòng shì zú wú lài 。bīn rén tōu shì bào è zhě ，zú yǐ huò cuàn míng jun1 wǔ zhōng ，zé sì zhì ，lì bú dé wèn 。rì qún háng gài qǔ yú shì ，bú qiàn ，zhé fèn jī shé rén shǒu zú ，zhuī fǔ gé wèng àng yíng dào shàng ，tǎn bì xú qù ，zhì zhuàng shā yùn fù rén 。bīn níng jiē dù shǐ bái xiào dé yǐ wáng gù ，qī bú gǎn yán 。
tài wèi zì zhōu yǐ zhuàng bái fǔ ，yuàn jì shì 。zhì zé yuē ：“tiān zǐ yǐ shēng rén fù gōng lǐ ，gōng jiàn rén bèi bào hài ，yīn tián rán 。qiě dà luàn ，ruò hé ？”xiào dé yuē ：“yuàn fèng jiāo 。”tài wèi yuē ：“mǒu wéi jīng zhōu ，shèn shì ，shǎo shì ；jīn bú rěn rén wú kòu bào sǐ ，yǐ luàn tiān zǐ biān shì 。gōng chéng yǐ dōu yú hòu mìng mǒu zhě ，néng wéi gōng yǐ luàn ，shǐ gōng zhī rén bú dé hài 。”xiào dé yuē ：“xìng shèn ！”rú tài wèi qǐng 。
jì shǔ yī yuè ，xī jun1 shì shí qī rén rù shì qǔ jiǔ ，yòu yǐ rèn cì jiǔ wēng ，huài niàng qì ，jiǔ liú gōu zhōng 。tài wèi liè zú qǔ shí qī rén ，jiē duàn tóu zhù shuò shàng ，zhí shì mén wài 。xī yī yíng dà zào ，jìn jiǎ 。xiào dé zhèn kǒng ，zhào tài wèi yuē ：“jiāng nài hé ？”tài wèi yuē ：“wú shāng yě ！qǐng cí yú jun1 。”xiào dé shǐ shù shí rén cóng tài wèi ，tài wèi jìn cí qù 。jiě pèi dāo ，xuǎn lǎo bì zhě yī rén chí mǎ ，zhì xī mén xià 。jiǎ zhě chū ，tài wèi xiào qiě rù yuē ：“shā yī lǎo zú ，hé jiǎ yě ？wú dài wú tóu lái yǐ ！”jiǎ zhě è 。yīn yù yuē ：“shàng shū gù fù ruò shǔ yē ？fù yuán shuài gù fù ruò shǔ yē ？nài hé yù yǐ luàn bài guō shì ？wéi bái shàng shū ，chū tīng wǒ yán 。”xī chū jiàn tài wèi 。tài wèi yuē ：“fù yuán shuài xūn sāi tiān dì ，dāng wù shǐ zhōng 。jīn shàng shū zì zú wéi bào ，bào qiě luàn ，luàn tiān zǐ biān ，yù shuí guī zuì ？zuì qiě jí fù yuán shuài 。jīn bīn rén è zǐ dì yǐ huò cuàn míng jun1 jí zhōng ，shā hài rén ，rú shì bú zhǐ ，jǐ rì bú dà luàn ？dà luàn yóu shàng shū chū ，rén jiē yuē shàng shū yǐ fù yuán shuài ，bú jí shì 。rán zé guō shì gōng míng ，qí yǔ cún zhě jǐ hé ？”
yán wèi bì ，xī zài bài yuē ：“gōng xìng jiāo xī yǐ dào ，ēn shèn dà ，yuàn fèng jun1 yǐ cóng 。”gù chì zuǒ yòu yuē ：“jiē jiě jiǎ sàn hái huǒ wǔ zhōng ，gǎn huá zhě sǐ ！”tài wèi yuē ：“wú wèi bū shí ，qǐng jiǎ shè cǎo jù 。”jì shí ，yuē ：“wú jí zuò ，yuàn liú xiǔ mén xià 。”mìng chí mǎ zhě qù ，dàn rì lái 。suí wò jun1 zhōng 。xī bú jiě yī ，jiè hòu zú jī tuò wèi tài wèi 。dàn ，jù zhì xiào dé suǒ ，xiè bú néng ，qǐng gǎi guò 。bīn zhōu yóu shì wú huò 。
xiān shì ，tài wèi zài jīng zhōu wéi yíng tián guān 。jīng dà jiāng jiāo lìng chén qǔ rén tián ，zì zhàn shù shí qǐng ，gěi yǔ nóng ，yuē ：“qiě shú ，guī wǒ bàn 。”shì suì dà hàn ，yě wú cǎo ，nóng yǐ gào chén 。chén yuē ：“wǒ zhī rù shù ér yǐ ，bú zhī hàn yě 。”dū zé yì jí ，nóng qiě jī sǐ ，wú yǐ cháng ，jí gào tài wèi 。tài wèi pàn zhuàng cí shèn xùn ，shǐ rén qiú yù chén 。chén shèng nù ，zhào nóng zhě yuē ：“wǒ wèi duàn mǒu yē ？hé gǎn yán wǒ ！”qǔ pàn pù bèi shàng ，yǐ dà zhàng jī èr shí ，chuí sǐ ，yú lái tíng zhōng 。tài wèi dà qì yuē ：“nǎi wǒ kùn rǔ ！”jí zì qǔ shuǐ xǐ qù xuè ，liè shang yī chuāng ，shǒu zhù shàn yào ，dàn xī zì bǔ nóng zhě ，rán hòu shí 。qǔ qí mǎ mài ，shì gǔ dài cháng ，shǐ wù zhī 。
huái xī yù jun1 shuài yǐn shǎo róng ，gāng zhí shì yě 。rù jiàn chén ，dà mà yuē ：“rǔ chéng rén yē ？jīng zhōu yě rú zhě ，rén qiě jī sǐ ；ér bì dé gǔ ，yòu yòng dà zhàng jī wú zuì zhě 。duàn gōng ，rén xìn dà rén yě ，ér rǔ bú zhī jìng 。jīn duàn gōng wéi yī mǎ ，jiàn mài shì gǔ rù rǔ ，rǔ yòu qǔ bú chǐ 。fán wéi rén ào tiān zāi 、fàn dà rén 、jī wú zuì zhě ，yòu qǔ rén zhě gǔ ，shǐ zhǔ rén chū wú mǎ ，rǔ jiāng hé yǐ shì tiān dì ，shàng bú kuì nú lì yē ！”chén suī bào kàng ，rán wén yán zé dà kuì liú hàn ，bú néng shí ，yuē ：“wú zhōng bú kě yǐ jiàn duàn gōng ！”yī xī ，zì hèn sǐ 。
jí tài wèi zì jīng zhōu yǐ sī nóng zhēng ，jiè qí zú ：“guò qí ，zhū zǐ xìng zhì huò bì ，shèn wù nà 。”jí guò ，zǐ gù zhì dà líng sān bǎi pǐ 。tài wèi xù wéi wù jiān jù ，bú dé mìng 。zhì dōu ，tài wèi nù yuē ：“guǒ bú yòng wú yán ！”wù xiè yuē ：“chù jiàn wú yǐ jù yě 。”tài wèi yuē ：“rán zhōng bú yǐ zài wú dì 。”yǐ rú sī nóng zhì shì táng ，qī zhī liáng mù shàng 。zǐ fǎn ，tài wèi zhōng ，lì yǐ gào zǐ ，zǐ qǔ shì ，qí gù fēng shí jù cún 。
tài wèi yì shì rú yòu 。yuán hé jiǔ nián yuè rì ，yǒng zhōu sī mǎ yuán wài zhì tóng zhèng yuán liǔ zōng yuán jǐn shàng shǐ guǎn 。
jīn zhī chēng tài wèi dà jiē zhě chū rù ，yǐ wéi wǔ rén yī shí fèn bú lǜ sǐ ，yǐ qǔ míng tiān xià ，bú zhī tài wèi zhī suǒ lì rú shì 。zōng yuán cháng chū rù qí zhōu bīn tái jiān ，guò zhēn dìng ，běi shàng mǎ lǐng ，lì tíng zhàng bǎo shù ，qiè hǎo wèn lǎo xiào tuì zú ，néng yán qí shì 。tài wèi wéi rén xū xū ，cháng dī shǒu gǒng shǒu háng bù ，yán qì bēi ruò ，wèi cháng yǐ sè dài wù ；rén shì zhī ，rú zhě yě 。yù bú kě ，bì dá qí zhì ，jué fēi ǒu rán zhě 。huì zhōu cì shǐ cuī gōng lái ，yán xìn háng zhí ，bèi dé tài wèi yí shì ，fù xiào wú yí ，huò kǒng shàng yì zhuì ，wèi jí tài shǐ shì ，gǎn yǐ zhuàng sī yú zhí shì 。jǐn zhuàng 。永之氓咸善游。一日，水暴甚，有五、六氓乘小船绝湘水。中济，船破，皆游。其一氓尽力而不能寻常。其侣曰：“汝善游最也，今何后为？”曰：“吾腰千钱，重，是以后。”曰：“何不去之？”不应，摇其首。有顷，益怠。已济者立岸上呼且号曰：“汝愚之甚，蔽之甚，身且死，何以货为？”又摇其首。遂溺死。吾哀之。且若是，得不有大货之溺大氓者乎？于是作《哀溺》。
yǒng zhī máng xián shàn yóu 。yī rì ，shuǐ bào shèn ，yǒu wǔ 、liù máng chéng xiǎo chuán jué xiāng shuǐ 。zhōng jì ，chuán pò ，jiē yóu 。qí yī máng jìn lì ér bú néng xún cháng 。qí lǚ yuē ：“rǔ shàn yóu zuì yě ，jīn hé hòu wéi ？”yuē ：“wú yāo qiān qián ，zhòng ，shì yǐ hòu 。”yuē ：“hé bú qù zhī ？”bú yīng ，yáo qí shǒu 。yǒu qǐng ，yì dài 。yǐ jì zhě lì àn shàng hū qiě hào yuē ：“rǔ yú zhī shèn ，bì zhī shèn ，shēn qiě sǐ ，hé yǐ huò wéi ？”yòu yáo qí shǒu 。suí nì sǐ 。wú āi zhī 。qiě ruò shì ，dé bú yǒu dà huò zhī nì dà máng zhě hū ？yú shì zuò 《āi nì 》。
古之传者有言：成王以桐叶与小弱弟戏，曰：“以封汝。”周公入贺。王曰：“戏也。”周公曰：“天子不可戏。”乃封小弱弟于唐。
吾意不然。王之弟当封邪，周公宜以时言于王，不待其戏而贺以成之也。不当封邪，周公乃成其不中之戏，以地以人与小弱者为之主，其得为圣乎？且周公以王之言不可苟焉而已，必从而成之邪？设有不幸，王以桐叶戏妇寺，亦将举而从之乎？凡王者之德，在行之何若。设未得其当，虽十易之不为病；要于其当，不可使易也，而况以其戏乎！若戏而必行之，是周公教王遂过也。
吾意周公辅成王，宜以道，从容优乐，要归之大中而已，必不逢其失而为之辞。又不当束缚之，驰骤之，使若牛马然，急则败矣。且家人父子尚不能以此自克，况号为君臣者邪！是直小丈夫缺缺者之事，非周公所宜用，故不可信。
或曰：封唐叔，史佚成之。gǔ zhī chuán zhě yǒu yán ：chéng wáng yǐ tóng yè yǔ xiǎo ruò dì xì ，yuē ：“yǐ fēng rǔ 。”zhōu gōng rù hè 。wáng yuē ：“xì yě 。”zhōu gōng yuē ：“tiān zǐ bú kě xì 。”nǎi fēng xiǎo ruò dì yú táng 。
wú yì bú rán 。wáng zhī dì dāng fēng xié ，zhōu gōng yí yǐ shí yán yú wáng ，bú dài qí xì ér hè yǐ chéng zhī yě 。bú dāng fēng xié ，zhōu gōng nǎi chéng qí bú zhōng zhī xì ，yǐ dì yǐ rén yǔ xiǎo ruò zhě wéi zhī zhǔ ，qí dé wéi shèng hū ？qiě zhōu gōng yǐ wáng zhī yán bú kě gǒu yān ér yǐ ，bì cóng ér chéng zhī xié ？shè yǒu bú xìng ，wáng yǐ tóng yè xì fù sì ，yì jiāng jǔ ér cóng zhī hū ？fán wáng zhě zhī dé ，zài háng zhī hé ruò 。shè wèi dé qí dāng ，suī shí yì zhī bú wéi bìng ；yào yú qí dāng ，bú kě shǐ yì yě ，ér kuàng yǐ qí xì hū ！ruò xì ér bì háng zhī ，shì zhōu gōng jiāo wáng suí guò yě 。
wú yì zhōu gōng fǔ chéng wáng ，yí yǐ dào ，cóng róng yōu lè ，yào guī zhī dà zhōng ér yǐ ，bì bú féng qí shī ér wéi zhī cí 。yòu bú dāng shù fù zhī ，chí zhòu zhī ，shǐ ruò niú mǎ rán ，jí zé bài yǐ 。qiě jiā rén fù zǐ shàng bú néng yǐ cǐ zì kè ，kuàng hào wéi jun1 chén zhě xié ！shì zhí xiǎo zhàng fū quē quē zhě zhī shì ，fēi zhōu gōng suǒ yí yòng ，gù bú kě xìn 。
huò yuē ：fēng táng shū ，shǐ yì chéng zhī 。灌水之阳有溪焉，东流入于潇水。或曰：冉氏尝居也，故姓是溪为冉溪。或曰：可以染也，名之以其能，故谓之染溪。予以愚触罪，谪潇水上。爱是溪，入二三里，得其尤绝者家焉。古有愚公谷，今予家是溪，而名莫能定，士之居者，犹龂龂然，不可以不更也，故更之为愚溪。
愚溪之上，买小丘，为愚丘。自愚丘东北行六十步，得泉焉，又买居之，为愚泉。愚泉凡六穴，皆出山下平地，盖上出也。合流屈曲而南，为愚沟。遂负土累石，塞其隘，为愚池。愚池之东为愚堂。其南为愚亭。池之中为愚岛。嘉木异石错置，皆山水之奇者，以予故，咸以愚辱焉。
夫水，智者乐也。今是溪独见辱于愚，何哉？盖其流甚下，不可以溉灌。又峻急多坻石，大舟不可入也。幽邃浅狭，蛟龙不屑，不能兴云雨，无以利世，而适类于予，然则虽辱而愚之，可也。
宁武子“邦无道则愚”，智而为愚者也；颜子“终日不违如愚”，睿而为愚者也。皆不得为真愚。今予遭有道而违于理，悖于事，故凡为愚者，莫我若也。夫然，则天下莫能争是溪，予得专而名焉。
溪虽莫利于世，而善鉴万类，清莹秀澈，锵鸣金石，能使愚者喜笑眷慕，乐而不能去也。予虽不合于俗，亦颇以文墨自慰，漱涤万物，牢笼百态，而无所避之。以愚辞歌愚溪，则茫然而不违，昏然而同归，超鸿蒙，混希夷，寂寥而莫我知也。于是作《八愚诗》，纪于溪石上。guàn shuǐ zhī yáng yǒu xī yān ，dōng liú rù yú xiāo shuǐ 。huò yuē ：rǎn shì cháng jū yě ，gù xìng shì xī wéi rǎn xī 。huò yuē ：kě yǐ rǎn yě ，míng zhī yǐ qí néng ，gù wèi zhī rǎn xī 。yǔ yǐ yú chù zuì ，zhé xiāo shuǐ shàng 。ài shì xī ，rù èr sān lǐ ，dé qí yóu jué zhě jiā yān 。gǔ yǒu yú gōng gǔ ，jīn yǔ jiā shì xī ，ér míng mò néng dìng ，shì zhī jū zhě ，yóu yǎn yǎn rán ，bú kě yǐ bú gèng yě ，gù gèng zhī wéi yú xī 。
yú xī zhī shàng ，mǎi xiǎo qiū ，wéi yú qiū 。zì yú qiū dōng běi háng liù shí bù ，dé quán yān ，yòu mǎi jū zhī ，wéi yú quán 。yú quán fán liù xué ，jiē chū shān xià píng dì ，gài shàng chū yě 。hé liú qū qǔ ér nán ，wéi yú gōu 。suí fù tǔ lèi shí ，sāi qí ài ，wéi yú chí 。yú chí zhī dōng wéi yú táng 。qí nán wéi yú tíng 。chí zhī zhōng wéi yú dǎo 。jiā mù yì shí cuò zhì ，jiē shān shuǐ zhī qí zhě ，yǐ yǔ gù ，xián yǐ yú rǔ yān 。
fū shuǐ ，zhì zhě lè yě 。jīn shì xī dú jiàn rǔ yú yú ，hé zāi ？gài qí liú shèn xià ，bú kě yǐ gài guàn 。yòu jun4 jí duō dǐ shí ，dà zhōu bú kě rù yě 。yōu suì qiǎn xiá ，jiāo lóng bú xiè ，bú néng xìng yún yǔ ，wú yǐ lì shì ，ér shì lèi yú yǔ ，rán zé suī rǔ ér yú zhī ，kě yě 。
níng wǔ zǐ “bāng wú dào zé yú ”，zhì ér wéi yú zhě yě ；yán zǐ “zhōng rì bú wéi rú yú ”，ruì ér wéi yú zhě yě 。jiē bú dé wéi zhēn yú 。jīn yǔ zāo yǒu dào ér wéi yú lǐ ，bèi yú shì ，gù fán wéi yú zhě ，mò wǒ ruò yě 。fū rán ，zé tiān xià mò néng zhēng shì xī ，yǔ dé zhuān ér míng yān 。
xī suī mò lì yú shì ，ér shàn jiàn wàn lèi ，qīng yíng xiù chè ，qiāng míng jīn shí ，néng shǐ yú zhě xǐ xiào juàn mù ，lè ér bú néng qù yě 。yǔ suī bú hé yú sú ，yì pō yǐ wén mò zì wèi ，shù dí wàn wù ，láo lóng bǎi tài ，ér wú suǒ bì zhī 。yǐ yú cí gē yú xī ，zé máng rán ér bú wéi ，hūn rán ér tóng guī ，chāo hóng méng ，hún xī yí ，jì liáo ér mò wǒ zhī yě 。yú shì zuò 《bā yú shī 》，jì yú xī shí shàng 。凡大人之道有三：一曰正蒙难，二曰法授圣，三曰化及民。殷有仁人曰箕子，实具兹道以立于世，故孔子述六经之旨，尤殷勤焉。
当纣之时，大道悖乱，天威之动不能戒，圣人之言无所用。进死以并命，诚仁矣，无益吾祀，故不为。委身以存祀，诚仁矣，与亡吾国，故不忍。具是二道，有行之者矣。是用保其明哲，与之俯仰；晦是谟范，辱于囚奴；昏而无邪，隤而不息；故在易曰“箕子之明夷”，正蒙难也。及天命既改，生人以正，乃出大法，用为圣师。周人得以序彝伦而立大典；故在书曰“以箕子归作《洪范》”，法授圣也。及封朝鲜，推道训俗，惟德无陋，惟人无远，用广殷祀，俾夷为华，化及民也。率是大道，丛于厥躬，天地变化，我得其正，其大人欤？
呜乎！当其周时未至，殷祀未殄，比干已死，微子已去，向使纣恶未稔而自毙，武庚念乱以图存，国无其人，谁与兴理？是固人事之或然者也。然则先生隐忍而为此，其有志于斯乎？
唐某年，作庙汲郡，岁时致祀，嘉先生独列于易象，作是颂云：
蒙难以正，授圣以谟。宗祀用繁，夷民其苏。宪宪大人，显晦不渝。圣人之仁，道合隆污。明哲在躬，不陋为奴。冲让居礼，不盈称孤。高而无危，卑不可逾。非死非去，有怀故都。时诎而伸，卒为世模。易象是列，文王为徒。大明宣昭，崇祀式孚。古阙颂辞，继在后儒。fán dà rén zhī dào yǒu sān ：yī yuē zhèng méng nán ，èr yuē fǎ shòu shèng ，sān yuē huà jí mín 。yīn yǒu rén rén yuē jī zǐ ，shí jù zī dào yǐ lì yú shì ，gù kǒng zǐ shù liù jīng zhī zhǐ ，yóu yīn qín yān 。
dāng zhòu zhī shí ，dà dào bèi luàn ，tiān wēi zhī dòng bú néng jiè ，shèng rén zhī yán wú suǒ yòng 。jìn sǐ yǐ bìng mìng ，chéng rén yǐ ，wú yì wú sì ，gù bú wéi 。wěi shēn yǐ cún sì ，chéng rén yǐ ，yǔ wáng wú guó ，gù bú rěn 。jù shì èr dào ，yǒu háng zhī zhě yǐ 。shì yòng bǎo qí míng zhé ，yǔ zhī fǔ yǎng ；huì shì mó fàn ，rǔ yú qiú nú ；hūn ér wú xié ，tuí ér bú xī ；gù zài yì yuē “jī zǐ zhī míng yí ”，zhèng méng nán yě 。jí tiān mìng jì gǎi ，shēng rén yǐ zhèng ，nǎi chū dà fǎ ，yòng wéi shèng shī 。zhōu rén dé yǐ xù yí lún ér lì dà diǎn ；gù zài shū yuē “yǐ jī zǐ guī zuò 《hóng fàn 》”，fǎ shòu shèng yě 。jí fēng cháo xiān ，tuī dào xùn sú ，wéi dé wú lòu ，wéi rén wú yuǎn ，yòng guǎng yīn sì ，bǐ yí wéi huá ，huà jí mín yě 。lǜ shì dà dào ，cóng yú jué gōng ，tiān dì biàn huà ，wǒ dé qí zhèng ，qí dà rén yú ？
wū hū ！dāng qí zhōu shí wèi zhì ，yīn sì wèi tiǎn ，bǐ gàn yǐ sǐ ，wēi zǐ yǐ qù ，xiàng shǐ zhòu è wèi rěn ér zì bì ，wǔ gēng niàn luàn yǐ tú cún ，guó wú qí rén ，shuí yǔ xìng lǐ ？shì gù rén shì zhī huò rán zhě yě 。rán zé xiān shēng yǐn rěn ér wéi cǐ ，qí yǒu zhì yú sī hū ？
táng mǒu nián ，zuò miào jí jun4 ，suì shí zhì sì ，jiā xiān shēng dú liè yú yì xiàng ，zuò shì sòng yún ：
méng nán yǐ zhèng ，shòu shèng yǐ mó 。zōng sì yòng fán ，yí mín qí sū 。xiàn xiàn dà rén ，xiǎn huì bú yú 。shèng rén zhī rén ，dào hé lóng wū 。míng zhé zài gōng ，bú lòu wéi nú 。chōng ràng jū lǐ ，bú yíng chēng gū 。gāo ér wú wēi ，bēi bú kě yú 。fēi sǐ fēi qù ，yǒu huái gù dōu 。shí qū ér shēn ，zú wéi shì mó 。yì xiàng shì liè ，wén wáng wéi tú 。dà míng xuān zhāo ，chóng sì shì fú 。gǔ què sòng cí ，jì zài hòu rú 。郭橐驼，不知始何名。病偻，隆然伏行，有类橐驼者，故乡人号之“驼”。驼闻之，曰：“甚善。名我固当。”因舍其名，亦自谓橐驼云。
其乡曰丰乐乡，在长安西。驼业种树，凡长安豪富人为观游及卖果者，皆争迎取养。视驼所种树，或移徙，无不活，且硕茂，早实以蕃。他植者虽窥伺效慕，莫能如也。
有问之，对曰：“橐驼非能使木寿且孳也，能顺木之天，以致其性焉尔。凡植木之性，其本欲舒，其培欲平，其土欲故，其筑欲密。既然已，勿动勿虑，去不复顾。其莳也若子，其置也若弃，则其天者全而其性得矣。故吾不害其长而已，非有能硕茂之也；不抑耗其实而已，非有能早而蕃之也。他植者则不然，根拳而土易，其培之也，若不过焉则不及。苟有能反是者，则又爱之太恩，忧之太勤，旦视而暮抚，已去而复顾，甚者爪其肤以验其生枯，摇其本以观其疏密，而木之性日以离矣。虽曰爱之，其实害之；虽曰忧之，其实仇之，故不我若也。吾又何能为哉！”
问者曰：“以子之道，移之官理，可乎？”驼曰：“我知种树而已，官理，非吾业也。然吾居乡，见长人者好烦其令，若甚怜焉，而卒以祸。旦暮吏来而呼曰：‘官命促尔耕，勖尔植，督尔获，早缫而绪，早织而缕，字而幼孩，遂而鸡豚。’鸣鼓而聚之，击木而召之。吾小人辍飧饔以劳吏者，且不得暇，又何以蕃吾生而安吾性耶？故病且怠。若是，则与吾业者其亦有类乎？”
问者曰：“嘻，不亦善夫！吾问养树，得养人术。”传其事以为官戒。guō tuó tuó ，bú zhī shǐ hé míng 。bìng lǚ ，lóng rán fú háng ，yǒu lèi tuó tuó zhě ，gù xiāng rén hào zhī “tuó ”。tuó wén zhī ，yuē ：“shèn shàn 。míng wǒ gù dāng 。”yīn shě qí míng ，yì zì wèi tuó tuó yún 。
qí xiāng yuē fēng lè xiāng ，zài zhǎng ān xī 。tuó yè zhǒng shù ，fán zhǎng ān háo fù rén wéi guān yóu jí mài guǒ zhě ，jiē zhēng yíng qǔ yǎng 。shì tuó suǒ zhǒng shù ，huò yí xǐ ，wú bú huó ，qiě shuò mào ，zǎo shí yǐ fān 。tā zhí zhě suī kuī sì xiào mù ，mò néng rú yě 。
yǒu wèn zhī ，duì yuē ：“tuó tuó fēi néng shǐ mù shòu qiě zī yě ，néng shùn mù zhī tiān ，yǐ zhì qí xìng yān ěr 。fán zhí mù zhī xìng ，qí běn yù shū ，qí péi yù píng ，qí tǔ yù gù ，qí zhù yù mì 。jì rán yǐ ，wù dòng wù lǜ ，qù bú fù gù 。qí shì yě ruò zǐ ，qí zhì yě ruò qì ，zé qí tiān zhě quán ér qí xìng dé yǐ 。gù wú bú hài qí zhǎng ér yǐ ，fēi yǒu néng shuò mào zhī yě ；bú yì hào qí shí ér yǐ ，fēi yǒu néng zǎo ér fān zhī yě 。tā zhí zhě zé bú rán ，gēn quán ér tǔ yì ，qí péi zhī yě ，ruò bú guò yān zé bú jí 。gǒu yǒu néng fǎn shì zhě ，zé yòu ài zhī tài ēn ，yōu zhī tài qín ，dàn shì ér mù fǔ ，yǐ qù ér fù gù ，shèn zhě zhǎo qí fū yǐ yàn qí shēng kū ，yáo qí běn yǐ guān qí shū mì ，ér mù zhī xìng rì yǐ lí yǐ 。suī yuē ài zhī ，qí shí hài zhī ；suī yuē yōu zhī ，qí shí chóu zhī ，gù bú wǒ ruò yě 。wú yòu hé néng wéi zāi ！”
wèn zhě yuē ：“yǐ zǐ zhī dào ，yí zhī guān lǐ ，kě hū ？”tuó yuē ：“wǒ zhī zhǒng shù ér yǐ ，guān lǐ ，fēi wú yè yě 。rán wú jū xiāng ，jiàn zhǎng rén zhě hǎo fán qí lìng ，ruò shèn lián yān ，ér zú yǐ huò 。dàn mù lì lái ér hū yuē ：‘guān mìng cù ěr gēng ，xù ěr zhí ，dū ěr huò ，zǎo sāo ér xù ，zǎo zhī ér lǚ ，zì ér yòu hái ，suí ér jī tún 。’míng gǔ ér jù zhī ，jī mù ér zhào zhī 。wú xiǎo rén chuò sūn yōng yǐ láo lì zhě ，qiě bú dé xiá ，yòu hé yǐ fān wú shēng ér ān wú xìng yē ？gù bìng qiě dài 。ruò shì ，zé yǔ wú yè zhě qí yì yǒu lèi hū ？”
wèn zhě yuē ：“xī ，bú yì shàn fū ！wú wèn yǎng shù ，dé yǎng rén shù 。”chuán qí shì yǐ wéi guān jiè 。将为穹谷嵁岩渊池于郊邑之中，则必辇山石，沟涧壑，陵绝险阻，疲极人力，乃可以有为也。然而求天作地生之状，咸无得焉。逸其人，因其地，全其天，昔之所难，今于是乎在。
永州实惟九疑之麓。其始度土者，环山为城。有石焉，翳于奥草；有泉焉，伏于土涂。蛇虺之所蟠，狸鼠之所游。茂树恶木，嘉葩毒卉，乱杂而争植，号为秽墟。
韦公之来，既逾月，理甚无事。望其地，且异之。始命芟其芜，行其涂。积之丘如，蠲之浏如。既焚既酾，奇势迭出。清浊辨质，美恶异位。视其植，则清秀敷舒；视其蓄，则溶漾纡余。怪石森然，周于四隅。或列或跪，或立或仆，窍穴逶邃，堆阜突怒。乃作栋宇，以为观游。凡其物类，无不合形辅势，效伎于堂庑之下。外之连山高原，林麓之崖，间厕隐显。迩延野绿，远混天碧，咸会于谯门之内。
已乃延客入观，继以宴娱。或赞且贺曰：“见公之作，知公之志。公之因土而得胜，岂不欲因俗以成化？公之择恶而取美，岂不欲除残而佑仁？公之蠲浊而流清，岂不欲废贪而立廉？公之居高以望远，岂不欲家抚而户晓？夫然，则是堂也，岂独草木土石水泉之适欤？山原林麓之观欤？将使继公之理者，视其细知其大也。”宗元请志诸石，措诸壁，编以为二千石楷法。jiāng wéi qióng gǔ kān yán yuān chí yú jiāo yì zhī zhōng ，zé bì niǎn shān shí ，gōu jiàn hè ，líng jué xiǎn zǔ ，pí jí rén lì ，nǎi kě yǐ yǒu wéi yě 。rán ér qiú tiān zuò dì shēng zhī zhuàng ，xián wú dé yān 。yì qí rén ，yīn qí dì ，quán qí tiān ，xī zhī suǒ nán ，jīn yú shì hū zài 。
yǒng zhōu shí wéi jiǔ yí zhī lù 。qí shǐ dù tǔ zhě ，huán shān wéi chéng 。yǒu shí yān ，yì yú ào cǎo ；yǒu quán yān ，fú yú tǔ tú 。shé huī zhī suǒ pán ，lí shǔ zhī suǒ yóu 。mào shù è mù ，jiā pā dú huì ，luàn zá ér zhēng zhí ，hào wéi huì xū 。
wéi gōng zhī lái ，jì yú yuè ，lǐ shèn wú shì 。wàng qí dì ，qiě yì zhī 。shǐ mìng shān qí wú ，háng qí tú 。jī zhī qiū rú ，juān zhī liú rú 。jì fén jì shāi ，qí shì dié chū 。qīng zhuó biàn zhì ，měi è yì wèi 。shì qí zhí ，zé qīng xiù fū shū ；shì qí xù ，zé róng yàng yū yú 。guài shí sēn rán ，zhōu yú sì yú 。huò liè huò guì ，huò lì huò pú ，qiào xué wēi suì ，duī fù tū nù 。nǎi zuò dòng yǔ ，yǐ wéi guān yóu 。fán qí wù lèi ，wú bú hé xíng fǔ shì ，xiào jì yú táng wǔ zhī xià 。wài zhī lián shān gāo yuán ，lín lù zhī yá ，jiān cè yǐn xiǎn 。ěr yán yě lǜ ，yuǎn hún tiān bì ，xián huì yú qiáo mén zhī nèi 。
yǐ nǎi yán kè rù guān ，jì yǐ yàn yú 。huò zàn qiě hè yuē ：“jiàn gōng zhī zuò ，zhī gōng zhī zhì 。gōng zhī yīn tǔ ér dé shèng ，qǐ bú yù yīn sú yǐ chéng huà ？gōng zhī zé è ér qǔ měi ，qǐ bú yù chú cán ér yòu rén ？gōng zhī juān zhuó ér liú qīng ，qǐ bú yù fèi tān ér lì lián ？gōng zhī jū gāo yǐ wàng yuǎn ，qǐ bú yù jiā fǔ ér hù xiǎo ？fū rán ，zé shì táng yě ，qǐ dú cǎo mù tǔ shí shuǐ quán zhī shì yú ？shān yuán lín lù zhī guān yú ？jiāng shǐ jì gōng zhī lǐ zhě ，shì qí xì zhī qí dà yě 。”zōng yuán qǐng zhì zhū shí ，cuò zhū bì ，biān yǐ wéi èr qiān shí kǎi fǎ 。得西山后八日，寻山口西北道二百步，又得钴鉧潭。西二十五步，当湍而浚者为鱼梁。梁之上有丘焉，生竹树。其石之突怒偃蹇，负土而出，争为奇状者，殆不可数。其嵚然相累而下者，若牛马之饮于溪；其冲然角列而上者，若熊罴之登于山。
丘之小不能一亩，可以笼而有之。问其主，曰：“唐氏之弃地，货而不售。”问其价，曰：“止四百。”余怜而售之。李深源、元克己时同游，皆大喜，出自意外。即更取器用，铲刈秽草，伐去恶木，烈火而焚之。嘉木立，美竹露，奇石显。由其中以望，则山之高，云之浮，溪之流，鸟兽之遨游，举熙熙然回巧献技，以效兹丘之下。枕席而卧，则清泠之状与目谋，瀯瀯之声与耳谋，悠然而虚者与神谋，渊然而静者与心谋。不匝旬而得异地者二，虽古好事之士，或未能至焉。
噫！以兹丘之胜，致之沣、镐、鄠、杜，则贵游之士争买者，日增千金而愈不可得。今弃是州也，农夫渔父，过而陋之，贾四百，连岁不能售。而我与深源、克己独喜得之，是其果有遭乎！书于石，所以贺兹丘之遭也。dé xī shān hòu bā rì ，xún shān kǒu xī běi dào èr bǎi bù ，yòu dé gǔ mǔ tán 。xī èr shí wǔ bù ，dāng tuān ér xùn zhě wéi yú liáng 。liáng zhī shàng yǒu qiū yān ，shēng zhú shù 。qí shí zhī tū nù yǎn jiǎn ，fù tǔ ér chū ，zhēng wéi qí zhuàng zhě ，dài bú kě shù 。qí qīn rán xiàng lèi ér xià zhě ，ruò niú mǎ zhī yǐn yú xī ；qí chōng rán jiǎo liè ér shàng zhě ，ruò xióng pí zhī dēng yú shān 。
qiū zhī xiǎo bú néng yī mǔ ，kě yǐ lóng ér yǒu zhī 。wèn qí zhǔ ，yuē ：“táng shì zhī qì dì ，huò ér bú shòu 。”wèn qí jià ，yuē ：“zhǐ sì bǎi 。”yú lián ér shòu zhī 。lǐ shēn yuán 、yuán kè jǐ shí tóng yóu ，jiē dà xǐ ，chū zì yì wài 。jí gèng qǔ qì yòng ，chǎn yì huì cǎo ，fá qù è mù ，liè huǒ ér fén zhī 。jiā mù lì ，měi zhú lù ，qí shí xiǎn 。yóu qí zhōng yǐ wàng ，zé shān zhī gāo ，yún zhī fú ，xī zhī liú ，niǎo shòu zhī áo yóu ，jǔ xī xī rán huí qiǎo xiàn jì ，yǐ xiào zī qiū zhī xià 。zhěn xí ér wò ，zé qīng líng zhī zhuàng yǔ mù móu ，yíng yíng zhī shēng yǔ ěr móu ，yōu rán ér xū zhě yǔ shén móu ，yuān rán ér jìng zhě yǔ xīn móu 。bú zā xún ér dé yì dì zhě èr ，suī gǔ hǎo shì zhī shì ，huò wèi néng zhì yān 。
yī ！yǐ zī qiū zhī shèng ，zhì zhī fēng 、gǎo 、hù 、dù ，zé guì yóu zhī shì zhēng mǎi zhě ，rì zēng qiān jīn ér yù bú kě dé 。jīn qì shì zhōu yě ，nóng fū yú fù ，guò ér lòu zhī ，jiǎ sì bǎi ，lián suì bú néng shòu 。ér wǒ yǔ shēn yuán 、kè jǐ dú xǐ dé zhī ，shì qí guǒ yǒu zāo hū ！shū yú shí ，suǒ yǐ hè zī qiū zhī zāo yě 。裴封叔之第，在光德里。有梓人款其门，愿佣隙宇而处焉。所职，寻、引、规、矩、绳、墨，家不居砻斫之器。问其能，曰：“吾善度材，视栋宇之制，高深圆方短长之宜，吾指使而群工役焉。舍我，众莫能就一宇。故食于官府，吾受禄三倍；作于私家，吾收其直太半焉。”他日，入其室，其床阙足而不能理，曰：“将求他工。”余甚笑之，谓其无能而贪禄嗜货者。
其后京兆尹将饰官署，余往过焉。委群材，会群工，或执斧斤，或执刀锯，皆环立。向之梓人左持引，右执杖，而中处焉。量栋宇之任，视木之能举，挥其杖，曰“斧！”彼执斧者奔而右；顾而指曰：“锯！”彼执锯者趋而左。俄而，斤者斫，刀者削，皆视其色，俟其言，莫敢自断者。其不胜任者，怒而退之，亦莫敢愠焉。画宫于堵，盈尺而曲尽其制，计其毫厘而构大厦，无进退焉。既成，书于上栋曰：“某年、某月、某日、某建”。则其姓字也。凡执用之工不在列。余圜视大骇，然后知其术之工大矣。
继而叹曰：彼将舍其手艺，专其心智，而能知体要者欤！吾闻劳心者役人，劳力者役于人。彼其劳心者欤！能者用而智者谋，彼其智者欤！是足为佐天子，相天下法矣。物莫近乎此也。彼为天下者本于人。其执役者为徒隶，为乡师、里胥；其上为下士；又其上为中士，为上士；又其上为大夫，为卿，为公。离而为六职，判而为百役。外薄四海，有方伯、连率。郡有守，邑有宰，皆有佐政；其下有胥吏，又其下皆有啬夫、版尹以就役焉，犹众工之各有执伎以食力也。
彼佐天子相天下者，举而加焉，指而使焉，条其纲纪而盈缩焉，齐其法制而整顿焉；犹梓人之有规、矩、绳、墨以定制也。择天下之士，使称其职；居天下之人，使安其业。视都知野，视野知国，视国知天下，其远迩细大，可手据其图而究焉，犹梓人画宫于堵，而绩于成也。能者进而由之，使无所德；不能者退而休之，亦莫敢愠。不炫能，不矜名，不亲小劳，不侵众官，日与天下之英才，讨论其大经，犹梓人之善运众工而不伐艺也。夫然后相道得而万国理矣。
相道既得，万国既理，天下举首而望曰：「吾相之功也！」后之人循迹而慕曰：「彼相之才也！」士或谈殷、周之理者，曰：「伊、傅、周、召。」其百执事之勤劳，而不得纪焉；犹梓人自名其功，而执用者不列也。大哉相乎！通是道者，所谓相而已矣。其不知体要者反此；以恪勤为公，以簿书为尊，炫能矜名，亲小劳，侵众官，窃取六职、百役之事，听听于府庭，而遗其大者远者焉，所谓不通是道者也。犹梓人而不知绳墨之曲直，规矩之方圆，寻引之短长，姑夺众工之斧斤刀锯以佐其艺，又不能备其工，以至败绩，用而无所成也，不亦谬欤！
或曰：「彼主为室者，傥或发其私智，牵制梓人之虑，夺其世守，而道谋是用。虽不能成功，岂其罪耶？亦在任之而已！」
余曰：「不然！夫绳墨诚陈，规矩诚设，高者不可抑而下也，狭者不可张而广也。由我则固，不由我则圮。彼将乐去固而就圮也，则卷其术，默其智，悠尔而去。不屈吾道，是诚良梓人耳！其或嗜其货利，忍而不能舍也，丧其制量，屈而不能守也，栋桡屋坏，则曰：『非我罪也』！可乎哉？可乎哉？」
余谓梓人之道类于相，故书而藏之。梓人，盖古之审曲面势者，今谓之「都料匠」云。余所遇者，杨氏，潜其名。péi fēng shū zhī dì ，zài guāng dé lǐ 。yǒu zǐ rén kuǎn qí mén ，yuàn yòng xì yǔ ér chù yān 。suǒ zhí ，xún 、yǐn 、guī 、jǔ 、shéng 、mò ，jiā bú jū lóng zhuó zhī qì 。wèn qí néng ，yuē ：“wú shàn dù cái ，shì dòng yǔ zhī zhì ，gāo shēn yuán fāng duǎn zhǎng zhī yí ，wú zhǐ shǐ ér qún gōng yì yān 。shě wǒ ，zhòng mò néng jiù yī yǔ 。gù shí yú guān fǔ ，wú shòu lù sān bèi ；zuò yú sī jiā ，wú shōu qí zhí tài bàn yān 。”tā rì ，rù qí shì ，qí chuáng què zú ér bú néng lǐ ，yuē ：“jiāng qiú tā gōng 。”yú shèn xiào zhī ，wèi qí wú néng ér tān lù shì huò zhě 。
qí hòu jīng zhào yǐn jiāng shì guān shǔ ，yú wǎng guò yān 。wěi qún cái ，huì qún gōng ，huò zhí fǔ jīn ，huò zhí dāo jù ，jiē huán lì 。xiàng zhī zǐ rén zuǒ chí yǐn ，yòu zhí zhàng ，ér zhōng chù yān 。liàng dòng yǔ zhī rèn ，shì mù zhī néng jǔ ，huī qí zhàng ，yuē “fǔ ！”bǐ zhí fǔ zhě bēn ér yòu ；gù ér zhǐ yuē ：“jù ！”bǐ zhí jù zhě qū ér zuǒ 。é ér ，jīn zhě zhuó ，dāo zhě xuē ，jiē shì qí sè ，sì qí yán ，mò gǎn zì duàn zhě 。qí bú shèng rèn zhě ，nù ér tuì zhī ，yì mò gǎn yùn yān 。huà gōng yú dǔ ，yíng chǐ ér qǔ jìn qí zhì ，jì qí háo lí ér gòu dà shà ，wú jìn tuì yān 。jì chéng ，shū yú shàng dòng yuē ：“mǒu nián 、mǒu yuè 、mǒu rì 、mǒu jiàn ”。zé qí xìng zì yě 。fán zhí yòng zhī gōng bú zài liè 。yú huán shì dà hài ，rán hòu zhī qí shù zhī gōng dà yǐ 。
jì ér tàn yuē ：bǐ jiāng shě qí shǒu yì ，zhuān qí xīn zhì ，ér néng zhī tǐ yào zhě yú ！wú wén láo xīn zhě yì rén ，láo lì zhě yì yú rén 。bǐ qí láo xīn zhě yú ！néng zhě yòng ér zhì zhě móu ，bǐ qí zhì zhě yú ！shì zú wéi zuǒ tiān zǐ ，xiàng tiān xià fǎ yǐ 。wù mò jìn hū cǐ yě 。bǐ wéi tiān xià zhě běn yú rén 。qí zhí yì zhě wéi tú lì ，wéi xiāng shī 、lǐ xū ；qí shàng wéi xià shì ；yòu qí shàng wéi zhōng shì ，wéi shàng shì ；yòu qí shàng wéi dà fū ，wéi qīng ，wéi gōng 。lí ér wéi liù zhí ，pàn ér wéi bǎi yì 。wài báo sì hǎi ，yǒu fāng bó 、lián lǜ 。jun4 yǒu shǒu ，yì yǒu zǎi ，jiē yǒu zuǒ zhèng ；qí xià yǒu xū lì ，yòu qí xià jiē yǒu sè fū 、bǎn yǐn yǐ jiù yì yān ，yóu zhòng gōng zhī gè yǒu zhí jì yǐ shí lì yě 。
bǐ zuǒ tiān zǐ xiàng tiān xià zhě ，jǔ ér jiā yān ，zhǐ ér shǐ yān ，tiáo qí gāng jì ér yíng suō yān ，qí qí fǎ zhì ér zhěng dùn yān ；yóu zǐ rén zhī yǒu guī 、jǔ 、shéng 、mò yǐ dìng zhì yě 。zé tiān xià zhī shì ，shǐ chēng qí zhí ；jū tiān xià zhī rén ，shǐ ān qí yè 。shì dōu zhī yě ，shì yě zhī guó ，shì guó zhī tiān xià ，qí yuǎn ěr xì dà ，kě shǒu jù qí tú ér jiū yān ，yóu zǐ rén huà gōng yú dǔ ，ér jì yú chéng yě 。néng zhě jìn ér yóu zhī ，shǐ wú suǒ dé ；bú néng zhě tuì ér xiū zhī ，yì mò gǎn yùn 。bú xuàn néng ，bú jīn míng ，bú qīn xiǎo láo ，bú qīn zhòng guān ，rì yǔ tiān xià zhī yīng cái ，tǎo lùn qí dà jīng ，yóu zǐ rén zhī shàn yùn zhòng gōng ér bú fá yì yě 。fū rán hòu xiàng dào dé ér wàn guó lǐ yǐ 。
xiàng dào jì dé ，wàn guó jì lǐ ，tiān xià jǔ shǒu ér wàng yuē ：「wú xiàng zhī gōng yě ！」hòu zhī rén xún jì ér mù yuē ：「bǐ xiàng zhī cái yě ！」shì huò tán yīn 、zhōu zhī lǐ zhě ，yuē ：「yī 、fù 、zhōu 、zhào 。」qí bǎi zhí shì zhī qín láo ，ér bú dé jì yān ；yóu zǐ rén zì míng qí gōng ，ér zhí yòng zhě bú liè yě 。dà zāi xiàng hū ！tōng shì dào zhě ，suǒ wèi xiàng ér yǐ yǐ 。qí bú zhī tǐ yào zhě fǎn cǐ ；yǐ kè qín wéi gōng ，yǐ bù shū wéi zūn ，xuàn néng jīn míng ，qīn xiǎo láo ，qīn zhòng guān ，qiè qǔ liù zhí 、bǎi yì zhī shì ，tīng tīng yú fǔ tíng ，ér yí qí dà zhě yuǎn zhě yān ，suǒ wèi bú tōng shì dào zhě yě 。yóu zǐ rén ér bú zhī shéng mò zhī qǔ zhí ，guī jǔ zhī fāng yuán ，xún yǐn zhī duǎn zhǎng ，gū duó zhòng gōng zhī fǔ jīn dāo jù yǐ zuǒ qí yì ，yòu bú néng bèi qí gōng ，yǐ zhì bài jì ，yòng ér wú suǒ chéng yě ，bú yì miù yú ！
huò yuē ：「bǐ zhǔ wéi shì zhě ，tǎng huò fā qí sī zhì ，qiān zhì zǐ rén zhī lǜ ，duó qí shì shǒu ，ér dào móu shì yòng 。suī bú néng chéng gōng ，qǐ qí zuì yē ？yì zài rèn zhī ér yǐ ！」
yú yuē ：「bú rán ！fū shéng mò chéng chén ，guī jǔ chéng shè ，gāo zhě bú kě yì ér xià yě ，xiá zhě bú kě zhāng ér guǎng yě 。yóu wǒ zé gù ，bú yóu wǒ zé pǐ 。bǐ jiāng lè qù gù ér jiù pǐ yě ，zé juàn qí shù ，mò qí zhì ，yōu ěr ér qù 。bú qū wú dào ，shì chéng liáng zǐ rén ěr ！qí huò shì qí huò lì ，rěn ér bú néng shě yě ，sàng qí zhì liàng ，qū ér bú néng shǒu yě ，dòng ráo wū huài ，zé yuē ：『fēi wǒ zuì yě 』！kě hū zāi ？kě hū zāi ？」
yú wèi zǐ rén zhī dào lèi yú xiàng ，gù shū ér cáng zhī 。zǐ rén ，gài gǔ zhī shěn qǔ miàn shì zhě ，jīn wèi zhī 「dōu liào jiàng 」yún 。yú suǒ yù zhě ，yáng shì ，qián qí míng 。自西山道口径北，逾黄茅岭而下，有二道：其一西出，寻之无所得；其一少北而东，不过四十丈，土断而川分，有积石横当其垠。其上为睥睨、梁欐之形，其旁出堡坞，有若门焉。窥之正黑，投以小石，洞然有水声，其响之激越，良久乃已。环之可上，望甚远，无土壤而生嘉树美箭，益奇而坚，其疏数偃仰，类智者所施设也。
噫！吾疑造物者之有无久矣。及是，愈以为诚有。又怪其不为之中州，而列是夷狄，更千百年不得一售其伎，是固劳而无用。神者傥不宜如是，则其果无乎？或曰：“以慰夫贤而辱于此者。”或曰：“其气之灵，不为伟人,而独为是物，故楚之南少人而多石。”是二者，余未信之。zì xī shān dào kǒu jìng běi ，yú huáng máo lǐng ér xià ，yǒu èr dào ：qí yī xī chū ，xún zhī wú suǒ dé ；qí yī shǎo běi ér dōng ，bú guò sì shí zhàng ，tǔ duàn ér chuān fèn ，yǒu jī shí héng dāng qí yín 。qí shàng wéi pì nì 、liáng lǐ zhī xíng ，qí páng chū bǎo wù ，yǒu ruò mén yān 。kuī zhī zhèng hēi ，tóu yǐ xiǎo shí ，dòng rán yǒu shuǐ shēng ，qí xiǎng zhī jī yuè ，liáng jiǔ nǎi yǐ 。huán zhī kě shàng ，wàng shèn yuǎn ，wú tǔ rǎng ér shēng jiā shù měi jiàn ，yì qí ér jiān ，qí shū shù yǎn yǎng ，lèi zhì zhě suǒ shī shè yě 。
yī ！wú yí zào wù zhě zhī yǒu wú jiǔ yǐ 。jí shì ，yù yǐ wéi chéng yǒu 。yòu guài qí bú wéi zhī zhōng zhōu ，ér liè shì yí dí ，gèng qiān bǎi nián bú dé yī shòu qí jì ，shì gù láo ér wú yòng 。shén zhě tǎng bú yí rú shì ，zé qí guǒ wú hū ？huò yuē ：“yǐ wèi fū xián ér rǔ yú cǐ zhě 。”huò yuē ：“qí qì zhī líng ，bú wéi wěi rén ,ér dú wéi shì wù ，gù chǔ zhī nán shǎo rén ér duō shí 。”shì èr zhě ，yú wèi xìn zhī 。臣伏见天后时，有同州下邽人徐元庆者，父爽为县吏赵师韫所杀，卒能手刃父仇，束身归罪。当时谏臣陈子昂建议诛之而旌其闾；且请“编之于令，永为国典”。臣窃独过之。
臣闻礼之大本，以防乱也。若曰无为贼虐，凡为子者杀无赦。刑之大本，亦以防乱也。若曰无为贼虐，凡为理者杀无赦。其本则合，其用则异，旌与诛莫得而并焉。诛其可旌，兹谓滥；黩刑甚矣。旌其可诛，兹谓僭；坏礼甚矣。果以是示于天下，传于后代，趋义者不知所向，违害者不知所立，以是为典可乎？盖圣人之制，穷理以定赏罚，本情以正褒贬，统于一而已矣。
向使刺谳其诚伪，考正其曲直，原始而求其端，则刑礼之用，判然离矣。何者？若元庆之父，不陷于公罪，师韫之诛，独以其私怨，奋其吏气，虐于非辜，州牧不知罪，刑官不知问，上下蒙冒，吁号不闻；而元庆能以戴天为大耻，枕戈为得礼，处心积虑，以冲仇人之胸，介然自克，即死无憾，是守礼而行义也。执事者宜有惭色，将谢之不暇，而又何诛焉？
其或元庆之父，不免于罪，师韫之诛，不愆于法，是非死于吏也，是死于法也。法其可仇乎？仇天子之法，而戕奉法之吏，是悖骜而凌上也。执而诛之，所以正邦典，而又何旌焉？
且其议曰：“人必有子，子必有亲，亲亲相仇，其乱谁救？”是惑于礼也甚矣。礼之所谓仇者，盖其冤抑沉痛而号无告也；非谓抵罪触法，陷于大戮。而曰“彼杀之，我乃杀之”。不议曲直，暴寡胁弱而已。其非经背圣，不亦甚哉！
《周礼》：“调人，掌司万人之仇。凡杀人而义者，令勿仇；仇之则死。有反杀者，邦国交仇之。”又安得亲亲相仇也？《春秋公羊传》曰：“父不受诛，子复仇可也。父受诛，子复仇，此推刃之道，复仇不除害。”今若取此以断两下相杀，则合于礼矣。且夫不忘仇，孝也；不爱死，义也。元庆能不越于礼，服孝死义，是必达理而闻道者也。夫达理闻道之人，岂其以王法为敌仇者哉？议者反以为戮，黩刑坏礼，其不可以为典，明矣。
请下臣议附于令。有断斯狱者，不宜以前议从事。谨议。chén fú jiàn tiān hòu shí ，yǒu tóng zhōu xià guī rén xú yuán qìng zhě ，fù shuǎng wéi xiàn lì zhào shī yùn suǒ shā ，zú néng shǒu rèn fù chóu ，shù shēn guī zuì 。dāng shí jiàn chén chén zǐ áng jiàn yì zhū zhī ér jīng qí lǘ ；qiě qǐng “biān zhī yú lìng ，yǒng wéi guó diǎn ”。chén qiè dú guò zhī 。
chén wén lǐ zhī dà běn ，yǐ fáng luàn yě 。ruò yuē wú wéi zéi nuè ，fán wéi zǐ zhě shā wú shè 。xíng zhī dà běn ，yì yǐ fáng luàn yě 。ruò yuē wú wéi zéi nuè ，fán wéi lǐ zhě shā wú shè 。qí běn zé hé ，qí yòng zé yì ，jīng yǔ zhū mò dé ér bìng yān 。zhū qí kě jīng ，zī wèi làn ；dú xíng shèn yǐ 。jīng qí kě zhū ，zī wèi jiàn ；huài lǐ shèn yǐ 。guǒ yǐ shì shì yú tiān xià ，chuán yú hòu dài ，qū yì zhě bú zhī suǒ xiàng ，wéi hài zhě bú zhī suǒ lì ，yǐ shì wéi diǎn kě hū ？gài shèng rén zhī zhì ，qióng lǐ yǐ dìng shǎng fá ，běn qíng yǐ zhèng bāo biǎn ，tǒng yú yī ér yǐ yǐ 。
xiàng shǐ cì yàn qí chéng wěi ，kǎo zhèng qí qǔ zhí ，yuán shǐ ér qiú qí duān ，zé xíng lǐ zhī yòng ，pàn rán lí yǐ 。hé zhě ？ruò yuán qìng zhī fù ，bú xiàn yú gōng zuì ，shī yùn zhī zhū ，dú yǐ qí sī yuàn ，fèn qí lì qì ，nuè yú fēi gū ，zhōu mù bú zhī zuì ，xíng guān bú zhī wèn ，shàng xià méng mào ，yù hào bú wén ；ér yuán qìng néng yǐ dài tiān wéi dà chǐ ，zhěn gē wéi dé lǐ ，chù xīn jī lǜ ，yǐ chōng chóu rén zhī xiōng ，jiè rán zì kè ，jí sǐ wú hàn ，shì shǒu lǐ ér háng yì yě 。zhí shì zhě yí yǒu cán sè ，jiāng xiè zhī bú xiá ，ér yòu hé zhū yān ？
qí huò yuán qìng zhī fù ，bú miǎn yú zuì ，shī yùn zhī zhū ，bú qiān yú fǎ ，shì fēi sǐ yú lì yě ，shì sǐ yú fǎ yě 。fǎ qí kě chóu hū ？chóu tiān zǐ zhī fǎ ，ér qiāng fèng fǎ zhī lì ，shì bèi ào ér líng shàng yě 。zhí ér zhū zhī ，suǒ yǐ zhèng bāng diǎn ，ér yòu hé jīng yān ？
qiě qí yì yuē ：“rén bì yǒu zǐ ，zǐ bì yǒu qīn ，qīn qīn xiàng chóu ，qí luàn shuí jiù ？”shì huò yú lǐ yě shèn yǐ 。lǐ zhī suǒ wèi chóu zhě ，gài qí yuān yì chén tòng ér hào wú gào yě ；fēi wèi dǐ zuì chù fǎ ，xiàn yú dà lù 。ér yuē “bǐ shā zhī ，wǒ nǎi shā zhī ”。bú yì qǔ zhí ，bào guǎ xié ruò ér yǐ 。qí fēi jīng bèi shèng ，bú yì shèn zāi ！
《zhōu lǐ 》：“diào rén ，zhǎng sī wàn rén zhī chóu 。fán shā rén ér yì zhě ，lìng wù chóu ；chóu zhī zé sǐ 。yǒu fǎn shā zhě ，bāng guó jiāo chóu zhī 。”yòu ān dé qīn qīn xiàng chóu yě ？《chūn qiū gōng yáng chuán 》yuē ：“fù bú shòu zhū ，zǐ fù chóu kě yě 。fù shòu zhū ，zǐ fù chóu ，cǐ tuī rèn zhī dào ，fù chóu bú chú hài 。”jīn ruò qǔ cǐ yǐ duàn liǎng xià xiàng shā ，zé hé yú lǐ yǐ 。qiě fū bú wàng chóu ，xiào yě ；bú ài sǐ ，yì yě 。yuán qìng néng bú yuè yú lǐ ，fú xiào sǐ yì ，shì bì dá lǐ ér wén dào zhě yě 。fū dá lǐ wén dào zhī rén ，qǐ qí yǐ wáng fǎ wéi dí chóu zhě zāi ？yì zhě fǎn yǐ wéi lù ，dú xíng huài lǐ ，qí bú kě yǐ wéi diǎn ，míng yǐ 。
qǐng xià chén yì fù yú lìng 。yǒu duàn sī yù zhě ，bú yí yǐ qián yì cóng shì 。jǐn yì 。得杨八书，知足下遇火灾，家无余储。仆始闻而骇，中而疑，终乃大喜。盖将吊而更以贺也。道远言略，犹未能究知其状，若果荡焉泯焉而悉无有，乃吾所以尤贺者也。
足下勤奉养，乐朝夕，惟恬安无事是望也。今乃有焚炀赫烈之虞，以震骇左右，而脂膏滫瀡之具，或以不给，吾是以始而骇也。凡人之言皆曰，盈虚倚伏，去来之不可常。或将大有为也，乃始厄困震悸，于是有水火之孽，有群小之愠。劳苦变动，而后能光明，古之人皆然。斯道辽阔诞漫，虽圣人不能以是必信，是故中而疑也。
以足下读古人书，为文章，善小学，其为多能若是，而进不能出群士之上，以取显贵者，盖无他焉。京城人多言足下家有积货，士之好廉名者，皆畏忌，不敢道足下之善，独自得之心，蓄之衔忍，而不能出诸口。以公道之难明，而世之多嫌也。一出口，则嗤嗤者以为得重赂。仆自贞元十五年，见足下之文章，蓄之者盖六七年未尝言。是仆私一身而负公道久矣，非特负足下也。及为御史尚书郎，自以幸为天子近臣，得奋其舌，思以发明足下之郁塞。然时称道于行列，犹有顾视而窃笑者。仆良恨修己之不亮，素誉之不立，而为世嫌之所加，常与孟几道言而痛之。乃今幸为天火之所涤荡，凡众之疑虑，举为灰埃。黔其庐，赭其垣，以示其无有。而足下之才能，乃可以显白而不污，其实出矣。是祝融、回禄之相吾子也。则仆与几道十年之相知，不若兹火一夕之为足下誉也。宥而彰之，使夫蓄于心者，咸得开其喙；发策决科者，授子而不栗。虽欲如向之蓄缩受侮，其可得乎？于兹吾有望于子，是以终乃大喜也。
古者列国有灾，同位者皆相吊。许不吊灾，君子恶之。今吾之所陈若是，有以异乎古，故将吊而更以贺也。颜、曾之养，其为乐也大矣，又何阙焉？
足下前章要仆文章古书，极不忘，候得数十篇乃并往耳。吴二十一武陵来，言足下为《醉赋》及《对问》，大善，可寄一本。仆近亦好作文，与在京城时颇异，思与足下辈言之，桎梏甚固，未可得也。因人南来，致书访死生。不悉。宗元白。dé yáng bā shū ，zhī zú xià yù huǒ zāi ，jiā wú yú chǔ 。pú shǐ wén ér hài ，zhōng ér yí ，zhōng nǎi dà xǐ 。gài jiāng diào ér gèng yǐ hè yě 。dào yuǎn yán luè ，yóu wèi néng jiū zhī qí zhuàng ，ruò guǒ dàng yān mǐn yān ér xī wú yǒu ，nǎi wú suǒ yǐ yóu hè zhě yě 。
zú xià qín fèng yǎng ，lè cháo xī ，wéi tián ān wú shì shì wàng yě 。jīn nǎi yǒu fén yáng hè liè zhī yú ，yǐ zhèn hài zuǒ yòu ，ér zhī gāo xiǔ suǐ zhī jù ，huò yǐ bú gěi ，wú shì yǐ shǐ ér hài yě 。fán rén zhī yán jiē yuē ，yíng xū yǐ fú ，qù lái zhī bú kě cháng 。huò jiāng dà yǒu wéi yě ，nǎi shǐ è kùn zhèn jì ，yú shì yǒu shuǐ huǒ zhī niè ，yǒu qún xiǎo zhī yùn 。láo kǔ biàn dòng ，ér hòu néng guāng míng ，gǔ zhī rén jiē rán 。sī dào liáo kuò dàn màn ，suī shèng rén bú néng yǐ shì bì xìn ，shì gù zhōng ér yí yě 。
yǐ zú xià dú gǔ rén shū ，wéi wén zhāng ，shàn xiǎo xué ，qí wéi duō néng ruò shì ，ér jìn bú néng chū qún shì zhī shàng ，yǐ qǔ xiǎn guì zhě ，gài wú tā yān 。jīng chéng rén duō yán zú xià jiā yǒu jī huò ，shì zhī hǎo lián míng zhě ，jiē wèi jì ，bú gǎn dào zú xià zhī shàn ，dú zì dé zhī xīn ，xù zhī xián rěn ，ér bú néng chū zhū kǒu 。yǐ gōng dào zhī nán míng ，ér shì zhī duō xián yě 。yī chū kǒu ，zé chī chī zhě yǐ wéi dé zhòng lù 。pú zì zhēn yuán shí wǔ nián ，jiàn zú xià zhī wén zhāng ，xù zhī zhě gài liù qī nián wèi cháng yán 。shì pú sī yī shēn ér fù gōng dào jiǔ yǐ ，fēi tè fù zú xià yě 。jí wéi yù shǐ shàng shū láng ，zì yǐ xìng wéi tiān zǐ jìn chén ，dé fèn qí shé ，sī yǐ fā míng zú xià zhī yù sāi 。rán shí chēng dào yú háng liè ，yóu yǒu gù shì ér qiè xiào zhě 。pú liáng hèn xiū jǐ zhī bú liàng ，sù yù zhī bú lì ，ér wéi shì xián zhī suǒ jiā ，cháng yǔ mèng jǐ dào yán ér tòng zhī 。nǎi jīn xìng wéi tiān huǒ zhī suǒ dí dàng ，fán zhòng zhī yí lǜ ，jǔ wéi huī āi 。qián qí lú ，zhě qí yuán ，yǐ shì qí wú yǒu 。ér zú xià zhī cái néng ，nǎi kě yǐ xiǎn bái ér bú wū ，qí shí chū yǐ 。shì zhù róng 、huí lù zhī xiàng wú zǐ yě 。zé pú yǔ jǐ dào shí nián zhī xiàng zhī ，bú ruò zī huǒ yī xī zhī wéi zú xià yù yě 。yòu ér zhāng zhī ，shǐ fū xù yú xīn zhě ，xián dé kāi qí huì ；fā cè jué kē zhě ，shòu zǐ ér bú lì 。suī yù rú xiàng zhī xù suō shòu wǔ ，qí kě dé hū ？yú zī wú yǒu wàng yú zǐ ，shì yǐ zhōng nǎi dà xǐ yě 。
gǔ zhě liè guó yǒu zāi ，tóng wèi zhě jiē xiàng diào 。xǔ bú diào zāi ，jun1 zǐ è zhī 。jīn wú zhī suǒ chén ruò shì ，yǒu yǐ yì hū gǔ ，gù jiāng diào ér gèng yǐ hè yě 。yán 、céng zhī yǎng ，qí wéi lè yě dà yǐ ，yòu hé què yān ？
zú xià qián zhāng yào pú wén zhāng gǔ shū ，jí bú wàng ，hòu dé shù shí piān nǎi bìng wǎng ěr 。wú èr shí yī wǔ líng lái ，yán zú xià wéi 《zuì fù 》jí 《duì wèn 》，dà shàn ，kě jì yī běn 。pú jìn yì hǎo zuò wén ，yǔ zài jīng chéng shí pō yì ，sī yǔ zú xià bèi yán zhī ，zhì gù shèn gù ，wèi kě dé yě 。yīn rén nán lái ，zhì shū fǎng sǐ shēng 。bú xī 。zōng yuán bái 。梅实迎时雨，苍茫值晚春。
愁深楚猿夜，梦断越鸡晨。
海雾连南极，江云暗北津。
素衣今尽化，非为帝京尘。méi shí yíng shí yǔ ，cāng máng zhí wǎn chūn 。
chóu shēn chǔ yuán yè ，mèng duàn yuè jī chén 。
hǎi wù lián nán jí ，jiāng yún àn běi jīn 。
sù yī jīn jìn huà ，fēi wéi dì jīng chén 。